BESTEL MYSTIEK VAN HET ROZENKRUIS
1 IK MEDITEER – 2 IK MOET GAAN – 3 IK HEB LIEF – 4 IK BEN VERLICHT – 5 IK NEEM TOE – 6 IK ZOEK DE HOOGTEN – 7 IK WORD BESCHERMD – 8 IK HOOP OP VERNIEUWING
Van harte welkom op het online kerstprogramma De weg van het hart in symbolen van Pentagram boekwinkel in Haarlem. In acht delen gaan we in op de universele symboliek van diepzinnige afbeeldingen in een emblemenboek van de klassieke rozenkruisers uit de zeventiende eeuw. Zij verbeelden aspecten van een innerlijke ontwikkelingsweg die je kunt gaan in deze tijd. In onze overwegingen laten we ons vooral inspireren door het in 2024 uitgebrachte boek Mystiek van het rozenkruis door Daniël van Egmond. Hoofdstuk 7 van die uitgave heet ‘De weg van het hart’ en bevat onder andere de emblemen en toelichtingen die centraal staan in dit online-programma.
Titels van de acht delen
Van de veertig emblemen die in het boek staan, behandelen we er acht. Alle afbeeldingen die we bespreken bevatten een diepzinnige symboliek en gaan over de ervaringen van een groot hart in een landschap. Het eerste deel gaat over het embleem met de titel: ik mediteer. Daarna volgen de delen met de volgende titels: ik moet gaan, ik heb lief, ik ben verlicht, ik neem toe, ik zoek de hoogten, ik word beschermd en ik hoop op vernieuwing.
Dit online-programma kan je op ieder moment volgen, maar het is speciaal ontwikkeld voor de kerstperiode. Het idee is dat je vanaf de winterzonnewende op 21 december tot en met 28 december kan volgen en zo ruim een week lang een video over een embleem bekijkt en overdenkt . Deze periode valt deels samen met de zogeheten twaalf heilige nachten en heilige dagen. In die donkere tijd waarin het natuurlijke licht heel geleidelijk weer toeneemt, zijn mensen over het algemeen ontvankelijker voor aanraking door het geestelijke licht dan in andere tijden van het jaar.
De acht emblemen en hun volgorde zijn zodanig gekozen dat er overeenkomsten zijn tussen het verhaal over de geboorte van Jezus uit het Evangelie van Mattheüs en het Evangelie van Lukas uit het Nieuwe Testament van de Bijbel. Of de geboorte historisch heeft plaatsgevonden op de beschreven wijze, is voor ons niet zo belangrijk. De symbolische zeggingskracht heeft voor ons de grootste betekenis.
BESTEL MYSTIEK VAN HET ROZENKRUIS
Daniël van Egmond
De godsdienstfilosoof Daniël van Egmond schrijft in zijn postuum uitgegeven boek ‘Mystiek van het rozenkruis’: ‘In de rozenkruiserstraditie is Jezus niet alleen de uitdrukking van Jezus van Nazareth, maar ook van het kind, de ziel, die in het mystieke hart geboren mag worden.’
Drie uitgaven van spirituele teksten bibliotheek
Op verzoek van uitgeverij Rozenkruis pers schreef Daniël van Egmond een inleiding voor drie uitgaven van de boekenreeks Spirituele teksten: Spirituele Kerst, Mysteriën en uitdagingen van van geboorte, leven en dood en Spirituele Pasen en Pinksteren. In Pentagram boekwinkel heeft hij lezingen verzorgd over de innerlijke betekenis van Kerst en van Pasen.
LEES OVER DE BOVENSTAANDE BOEKEN VAN DANIEL VAN EGMOND
Drie boeken van Daniel van Egmond
Van de boeken die hij schreef zijn er nog drie in druk verkrijgbaar: De mens en zijn engel, De wereld van de ziel en Mystiek van het rozenkruis.
BESTEL DE CD MYSTIEK VAN HET ROZENKRUIS
Vera de Ley
Het verschijnen van het laatstgenoemde boek heeft Daniël van Egmond niet meegemaakt. Het is samengesteld door zijn vrouw, Vera de Ley. Zij deed dit aan de hand van de gelijknamige cd met geluidsopnamen van een negendelige lezingenreeks die Daniël van Egmond in 2009 hield in de Geertekerk in Utrecht. De titel van de cd en het boek bevat twee begrippen die wel enige toelichting verdienen: mystiek en rozenkruis.
Mystiek
In het boek lezen we: Met ‘mystiek’ bedoelen wij hier de ‘levende ervaring’. Alles wat wij ervaren en waar wij ons bewust van zijn, behoort tot de levende ervaring. Deze ervaringen zijn niet alleen zintuiglijk en innerlijk, dat wil zeggen psychisch van aard. We kennen immers ook geestelijke of ziele-ervaringen, spirituele ervaringen. Mystiek omvat al deze ervaringen, die alle een even belangrijke rol spelen.
De benaming rozenkruis duikt voor het eerst op in het begin van de zeventiende eeuw in Europa en verwijst naar de verbinding tussen de roos, of de rozen, en het kruis. In de afgelopen vier eeuwen is het symbool van het rozenkruis op allerlei manieren weergegeven. Een kenmerk van symboliek is dat het altijd op meerdere manieren juist kan worden begrepen.
Roos en kruis
De roos wordt wel geassocieerd met onder andere: leven, liefde, eenheid, vreugde, ziel, geschenk en eeuwigheid. De meeste mensen willen dat allemaal graag ervaren. Men wil wel de roos, maar schrikt terug voor het kruis, dat staat voor onder meer: dood, zwaard, dualiteit, verdriet, persoonlijkheid, offer en vergankelijkheid. De mens die in zichzelf symbolisch de roos aan het kruis hecht, doorloopt een proces van geestelijke bewustwording en vernieuwing, waardoor hij of zij innerlijk vrij komt van het beweeg tussen tegengestelden en een onsterfelijk en onstoffelijk lichtlichaam opbouwt. Dat energielichaam heeft een goudkleurige uitstraling en komt tot stand als de geest zich verbindt met de ziel. Daarom wordt het al eeuwenlang het gouden bruiloftskleed genoemd.
Gouden rozenkruis
Die toestand van zijn wordt gesymboliseerd door het gouden rozenkruis, waarbij een gouden roos bloeit op het snijpunt van een gouden kruis. De mens is dan een levende verbinding geworden tussen hemel en aarde, het menselijke en het goddelijke.
Kenmerken van de wijsheid van het rozenkruis
Wat zijn nu de kenmerken van het wijsheid van het rozenkruis? Het uitgangspunt van de rozenkruisers is het onsterfelijke, onzichtbare, geestelijke beginsel dat gelokaliseerd is bij het fysieke hart van de mens. Het is het mystieke hart dat door de rozenkruisers wordt aangeduid als de rozenknop of de roos. Het staat ook bekend als goddelijke vonk, geestvonk, oeratoom, graankorrel, mosterdzaad, parel of lotus. Iedere werkelijke spirituele ontwikkeling begint, symbolisch gesproken, met het openbloeien van de roos of het opvlammen van de slapende goddelijke vonk.
Het werk van de rozenkruisers richt zich op het versterken van de connectie tussen het kruis en de roos, tussen het tijdelijke en het eeuwige, tussen het natuurlijke en het goddelijke. Dat draagt bij aan de regeneratie van mens en maatschappij. De leringen van het rozenkruis hebben een universele en tegelijkertijd christocentrische signatuur. Ze stellen de mens in staat om te komen tot innerlijk weten, tot gnosis, door het gaan van een scholingsweg in het dagelijkse leven. Dat is de weg van het hart die onderwezen werd en wordt in alle authentieke mysteriescholen van toen en nu, steeds aangepast aan het bewustzijn, de cultuur en de omstandigheden.
Daniel Cramer
Aspecten van de scholingsweg van de rozenkruisers worden verbeeld en beschreven in een geschrift van Daniel Cramer dat verscheen in 1617. Cramer was een Duitse Lutherse theoloog, professor en schrijver in Brandenburg. De tekst is volledig in het Latijn, de toenmalige wereldtaal. De titel – vertaald in het Nederlands – luidt: De ware sociëteit van Jezus en het rozenkruis – veertig emblemen uit de Heilige Schrift. Een tweede uitgave met tien extra emblemen verscheen in 1627. De teksten in die tweede druk daarin zijn niet meer alleen in het Latijn, maar ook in het Duits, Frans en Italiaans.
Een embleem of zinnebeeld is een kleine afbeelding die betekenissen in zich besloten houdt, met daarbij een kernachtige spreuk zoals een spreekwoord en een kort gedicht. Emblemenboeken waren een populair literair genre in de zeventiende eeuw. Emblemenboeken uit de rozenkruiserstraditie zijn vooral meditatieboeken. Wanneer je de afbeeldingen en de teksten steeds weer opnieuw bekijkt, leest en overdenkt en op je laat inwerken, kan je bewustzijn worden getransformeerd in bevrijdende zin.
Meditor
Hier zien we twee tegenover elkaar liggende pagina’s uit de tweede druk van het emblemenboek met het eerste embleem dat gekozen is voor dit online-programma. Het heeft de Latijnse titel ‘Meditor’ die in het Nederlands wordt vertaald als ‘Ik mediteer’. De pagina’s met de andere emblemen zijn op dezelfde manier opgebouwd. Op de linker bladzijde staan vierregelige gedichten in achtereenvolgens het Latijn, Duits, Frans en Italiaans. Op de rechter bladzijde zien we de afbeelding in een cirkel weergegeven en de bijbeltekst waarop deze is gebaseerd. In dit geval gaat het om een vers uit de brief van de apostel Paulus aan de Galaten. In het oorspronkelijke uitgaven zijn alle afbeeldingen in zwart-wit. In die tijd was het drukken in kleur nog niet ontwikkeld. Voor de bespreking maken we gebruik van ingekleurde afbeeldingen.
Ik mediteer
De afbeelding van het embleem ‘Ik mediteer’, is gebaseerd op de bijbeltekst: ‘Laten wij niet moe worden goed te doen, want te zijner tijd zullen wij oogsten als wij het niet opgeven’ (Galaten 6:19-20).
Hier wordt mediteren, dat is een vorm van naar binnen gericht zijn, dus in verband gebracht met goed doen. Vaak wordt goed doen gezien als zinvolle en waardevolle activiteiten naar buiten toe ontplooien. Hier wordt het grote belang van innerlijk werk benadrukt.
Op de afbeelding zien we een tafel met een tafelkleed en drie attributen in een natuurlijk landschap, zonder verdere sporen van een menselijke beschaving in de vorm van bijvoorbeeld gebouwen. Het meest opvallende is het grote hart in het midden. Dit is het mystieke hart waarin de ware mens besloten ligt, waarin de ziel geboren kan worden en groeien. Dat is de mens als kruispunt tussen tijd en eeuwigheid. De tijd wordt gesymboliseerd door de zandloper. De gesloten rechtopstaande bijbel, die een manifestatie is van de eeuwige wijsheid, staat symbool voor de eeuwigheid, de dimensies die zich uitstrekken boven ruimte en tijd. Ook kunnen we in de afbeelding de drie dimensies uit de hermetische wijsbegeerte herkennen: God kosmos, mens. Die worden hier gesymboliseerd door de Bijbel, het uitspansel en het hart.
Verder zien we vier elementen die onder andere worden genoemd in de oudste en meest bekende alchemistische tekst: de Tabula Smaragdina die wordt toegeschreven aan de legendarische Egyptische ingewijde Hermes Trismegistus. Het gaat om de zon – die verbonden aan het element vuur) – de maan, verbonden aan het element water, de lucht – hier gesymboliseerd door de wolk die dag en nacht scheidt – en de aarde, hier getoond in de vorm van het landschap).
Naast de zon en de maan zien we nog vijf andere hemellichamen. Tezamen kunnen we ze zien als een verwijzing naar de zeven ‘planeten’ die als sinds de oudheid bekend zijn: Zon, Maan, Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en Saturnus. Ze staan symbool voor een zevenvoudige weg van inwijding die de mens kan gaan op basis van zelfautoriteit. Het is de weg der sterren. Dat pad kan de mens niet op eigen kracht gaan omdat hij hulp nodig heeft vanuit de goddelijke wereld. De afbeelding verwijst daar mogelijk naar in de vorm van de bergen op de achtergrond. Ze doen denken aan de eerste verzen van een bekende en psalm:
Ik hef mijn ogen op naar de bergen,
Vanwaar mijn hulp komen zal.
Mijn hulp is van de Heer,
Die hemel en aarde gemaakt heeft.
Alle grote wereldleraren hebben gewezen op het grote belang van rust, inkeer, bezinning, gebed en meditatie.
Boeddha citaat
Boeddha zei bijvoorbeeld:
‘Het zou beter zijn om één enkele dag te leven in het nastreven van inzicht en meditatie dan honderd jaar te leven in onwetendheid en gebondenheid.’
Uiteraard verdient het aanbeveling om meer dan één dag te leven in het nastreven van inzicht meditatie. Volgens Jiddu Krishnamurti is het zelfs mogelijk om 24 uur per dag te mediteren.
Krishnamurti citaat
Hij zei:
‘Meditatie is gewaar zijn van elke gedag het en van elk gevoel, nooit zeggen dat iets goed of verkeerd is, maar het gadeslaan en ermee bewegen.’
Jezelf verbinden met de wijsheid die besloten ligt in de gekozen acht emblemen is dan ook een vorm van meditatie. En die innerlijke werkzaamheid kan bijdragen aan de geboorte en groei van de nieuwe mens in jezelf.
We besluiten dit eerste deel van ‘De weg van het hart in symbolen met een citaat uit het boek ‘Mystiek van het rozenkruis’.
Alchemistisch proces
‘Als we de moeite nemen om van tijd tot tijd de platen en teksten op ons te laten inwerken, kan er een alchemistisch proces in ons plaatsvinden. Er wordt gezegd: ‘Imaginatie is het ware vuur van de alchemisten’. Het vuur ontstaat door de wrijving tussen onze wereldse automatische manier van denken en heilige structuren die op een heel andere manier op ons inwerken. Er vind dan een zuivering plaats.’
