1. Prinses Antonia en haar kabbalistische leertafel

Uit alle landen van de wereld reizen mensen naar Bad Teinach in het Zwarte Woud in Zuid-Duitsland om één bepaald kunstwerk te zien. Het gaat om een diepzinnig drieluik uit de zeventiende eeuw dat men in de altaarruimte van de (Evangelische) Dreifaltigkeitskirche bewonderen kan: de kabbalistische Lehrtafel. Dat is een afbeelding aan de hand waarvan men de christelijke kabbalah kan leren kennen en doorgronden. Er zijn talloze mystieke, kabbalistische, alchemistische en hermetische symbolen in verwerkt.

De kabbalistische leertafel is een olieverfschildering die Johann Friedrich Gruber (1620-1681) maakte” in opdracht van prinses Antonia von Württemberg (1613-1679) ter gelegenheid van haar vijftigste verjaardag in 1663. Zij was goed op de hoogte van de ideeën van de rozenkruisers, onder andere via de hofprediker Johann Valentin Andreae (1586-1654), de auteur van de rozenkruisersmanifesten die ook adviezen heeft gegeven voor de inhoud van dit schilderij en heeft er misschien zelfs voor geposeerd.

Prinses Antonia bestudeerde in de uitgebreide bibliotheek van het hof de geschriften van de groten uit de zeventiende eeuw, onder wie, Jacob Boehme en Johannes Kepler. Onder de geestelijke hoede en bescherming van de hofprediker Johann Valentin Andreae verkreeg zij kennis van de bemoeiingen van de rozenkruisers met het bewustzijn van de individuele mens en met de sociale vorming van de staat. De kabbalistische leertafel in Bad Teinach, triptiek met een uitgebreide esoterische symboliek.

2. Het triptiek als samenvatting van het heelal

De prinses was een vrome en strevende vrouw die deel uitmaakte van een kleine en vlijtige werkgroep waartoe ook de dominees Johann Jacob Strölin (1620-1663) en Johannes Laurentio Schmidlin (1616-1692) behoorden. In die kring werd uit de inhoud van het christendom, de mystiek, de kabbala en de Hebreeuwse overleveringen een systema mundi of wereldsysteem uitgewerkt.

Het betrof een wereldbeeld dat voor een belangrijk deel was gebaseerd op de geschriften van Johannes Reuchlin (1455-1522), de briljante Duitse filosoof die onder ander ‘De arte cabbalistica’ schreef. Het gaat om een wereldvisie voor de mensheid die gefundeerd is op vele geestesstromingen uit het verleden, die aanwijzingen geeft voor het heden, en die inzicht geeft in de toekomst.

In de Fama Fraternitatis wordt in het gedeelte over de ontdekking van de graftempel van Christiaan Rozenkruis al verwezen naar zo’n wereldsysteem:

A.C.R.C. DEZE SAMENVATTING VAN HET HEELAL HEB IK, BIJ MIJN LEVEN, MIJ TOT EEN GRAF GEMAAKT.

En in de Confessio Fraternitatis staat:

‘Zo zijn ons het naast en ons het meest gelijk zij die het ene boek tot richtsnoer van hun leven, tot het hoogste van hun streven naar kennis, en tot de beknopte samenvatting vande ganse wereld maken.’

De ‘samenvatting van het heelal’ of het ‘wereldsysteem’ is te zien op het indrukwekkende”middenpaneel van het triptiek. Dat is een representatie van wat was, wat is en wat komen zal, doorstraalt met eeuwige en onvergankelijke Licht.

De beschouwer van het triptiek wordt eerst geconfronteerd met de buitenkant van de gesloten zijpanelen die tezamen de essentie van ‘de gewenste toekomst’ tonen.

Ze maken de beschouwer direct duidelijk waar deze kabbalistische leertafel voor bedoeld is: inzicht bieden in een geestelijke weg die voert tot de zogeheten alchemische bruiloft. De leertafel met gesloten panelen toont een groep van 94 vrouwen die op wolken opstijgen naar de hemel in vijf stadia. Veel van deze vrouwen kunnen worden herkend als vrouwen die in de Bijbel worden genoemd, onder wie Eva (met appel) en de tot zoutpilaar geworden vrouw van Lot (rechtsonder).

Bovenaan staat Jezus in een rode mantel die de vrouwen begroet en een bruidskroon op hun hoofd plaatst. De eerste vrouw die de kroon ontvangt is prinses Antonia zelf. Dat is af te leiden uit een afbeelding van haar die gevonden is op één van haar broches.

• • Waarom zijn er alleen vrouwen in de groep? Waarschijnlijk omdat het hier gaat om zielen die een scheikundig huwelijk aangaan met de geest, zodat de geestziel werkzaam wordt. In vrijwel alle tradities wordt de ziel als vrouwelijk beschouwd en de geest, hier weergegeven in de vorm van Jezus, als mannelijk.
  • Waarom worden de vrouwen groter en duidelijker naarmate ze hoger stijgen? Zo komt tot uitdrukking dat de ziel groeit bij het doorlopen van de stadia.
  • Waarom zijn er vijf stadia van ontwikkeling? Vijf is het getal van de wedergeboren ziel, die veelal wordt gesymboliseerd door een vijfpuntige ster (pentagram) met de punt omhoog. Jan van Rijckenborgh (fakkeldrager van het Rozenkruis 21) en Catharose de Petri (fakkeldrager van het Rozenkruis 22) onderscheiden vijf stadia op het bevrijdende pad: inzicht, heilbegeren, zelfovergave, nieuwe levenshouding en vervulling.

4. De banier met een gedicht van Schmidlin

Bovenaan het schilderij is een banier weergegeven met daarop de drie strofen uit het volgende gedicht van dominee Johannes Laurentio Schmidlin. Boven de banier zijn tien engelen weergegeven. Die kunnen staan voor de tien hemelse hiërarchieën, maar ook voor de tien sephiroth van de boom des levens uit de kabbalah. De (vertaalde) tekst op de buitenpanelen luidt:

Christus:

Kom ziel, ga met mij een eeuwig huwelijk aan
draag, schoonheid, de kroon die je mooi zal staan.
Dood, duivel en hellemachten heb ik overwonnen,
oneindige vreugde door lijden gewonnen.

Bruid:

Alleen gij, waardige JEZUS, was mijn lust,
zonder u was ik me van geen vreugde bewust.
Ik had u lief met mijn ganse hart in het geloven zonder te zien
voor de hoop is de ingang in de hemel voorzien.

Engel:

Welkom, gij vromen, kom allen tegelijk
om te leven en te zweven in het gezegende Rijk.
Help te prijzen DE DRIEMAAL HEILIGE NAMEN
DE A EN DE O, zing HALLELUJA met AMEN

5. Binnenkant van geopende zijpanelen

De binnenkant van de zijpanelen tonen allebei een grote historische ingewijde op het moment dat deze nog baby was: Jezus (links, symbool voor het Nieuwe Testament of de christelijke Bijbel) en Mozes (rechts, symbool voor het Oude Testament of de joodse Bijbel). Mozes leidde het volk Israël uit Egypte door de woestijn naar het Beloofde Land. Na de geboorte van Jezus vluchtten Jozef en Maria met hun kind naar Egypte, het land van de mysteriën. Waarschijnlijk zijn zowel Mozes als Jezus in Egypte ingewijd in de mysteriën van de legendarische Egyptische wijze Hermes Trismegistus.