Johannes Kepler, Duits astronoom op zoek naar harmonie in een bewogen leven

De Duitse astronoom Johannes Kepler (1571-1630) bedrijft naar eigen zeggen ‘nieuwe astronomie, gebaseerd op oorzaak en gevolg, of natuurkunde van de hemel’. Hij ontdekt dat planeten niet in cirkels maar in ellipsen om de zon draaien. In zijn tijd is die ontdekking controversieel. Ellipsvormige banen gaan in tegen de gedachte dat het heelal volmaakt en rond is. Ook Keplers idee dat de snelheid van de planeten niet constant is, valt slecht, vooral ook omdat Kepler zelf ook niet goed begrijpt welke krachten hier in het spel zijn. Maar zijn idee dat het universum onderworpen is aan wetten die exact en waarschijnlijk eenvoudig zijn, die een fundamentele harmonie van de natuur uitdrukken, heeft ons niet mer verlaten. Op de universiteit van Tübingen had Kepler college van de bekende wiskundige Michael Mästlin (1550-1631), die deel uitmaakt van de zogeheten Tübinger Kreis van Tobias Hess, waar waarschijnlijk de manifesten van de rozenkruisers zijn geconcipieerd. 

In de nacht van 17 oktober 1604 neemt Kepler de explosie van een supernova waar in het sterrenbeeld Slangendrager, iets wat grote indruk op hem maakt. Het verschijnen van de nieuwe ster, de ‘nova’, valt in de tijd samen met een drievoudige conjunctie van de planeten Mars, Jupiter en Saturnus. In ‘De stella nova in pede serpentarii’ (uitgegeven in Praag in 1606) beschrijft hij de gebeurtenis en geeft hij de positie ‘nova’ (N, rode cirkel) en de positie van de planeten (blauwe cirkels) op twee verschillende tijdstippen weer (zie bovenstaande afbeelding).

Was de nieuwe ster een teken dat er grootse dingen stonden te gebeuren of was het een voorteken van naderend onheil? Kepler betoogde dat het effect dat wordt uitgeoefend door hemelverschijnselen meestal wordt bepaald door het geloof erin: wanneer iemand een nieuwe ster als een gunstig teken opvat, kan deze persoon door dat geloof tot ongekende prestaties komen.

Hieronder volgt het begin van het boek ‘Kepler, astronoom op zoek naar harmonie’ van Anna Maria Lombardi. Die uitgave behandelt niet alleen Keplers werk, maar ook zijn bewogen leven. Zo lezen we op Keplers ruzie met Tycho Brahe en over het heksenproces tegen zijn moeder. Tijdens dat proces wordt een manuscript van Kepler als bewijsstuk opgevoerd. Het betreft een voorstudie voor Keplers Somnium, dat als voorloper van de sciencefiction wordt gezien.

VOORWOORD

Keplers persoonlijkheid is fascinerend en komt op opmerkelijke wijze tot uiting in zijn omvangrijke oeuvre. Regel na regel wordt hierin een avontuurlijk beeld geschetst, waaruit de gebeurtenissen van zijn dagelijkse leven, de geschiedenis van een wereld geteisterd door godsdienstoorlogen en niet te vergeten de ontwikkeling van een revolutionair wetenschappelijk idee naar voren komen. Elk moment dat we met Kepler doorbrengen, zien we zijn hartstocht voor de klassieke cultuur en het wetenschappelijk onderzoek, en zijn minachting voor de onwetendheid en de bekrompenheid van geest die verborgen gaan achter de schijnzekerheden van degenen die hun zekerheden niet willen toetsen aan de werkelijkheid.

Toen ik in de door Kepler geschreven pagina’s verdiept was, realiseerde ik me hoe jammer het is dat de geschiedenis voornamelijk zijn drie wetten heeft bewaard. Hoe kan zoveel culturele en menselijke rijkdom gereduceerd worden tot drie droge stellingen. De ellipsbanen vormen niet zijn enige aureool, integendeel. Door deze onrechtvaardigheid werd ik aangespoord om duidelijk te maken hoe hardnekkig Kepler een diepgaand onderzoek naar de waarheid uitvoert, hoe hij met voldoening ontdekt dat de logica van de natuur onverbiddelijk is en, tenslotte, hoe ontroerend menselijk zijn werk is.

Toch verschaft de wonderbaarlijke eenvoud van zijn wetten uiteindelijk de beste synthese van Keplers grootheid. Ze zijn de vruchten van zijn onvermoeibare wilskracht om exacte betrekkingen te vinden teneinde natuurlijke verschijnselen te verklaren. Kepler was bereid nieuwe wegen in te slaan, om weer bij het begin te beginnen, elke keer dat hij merkte dat hij slechts een benadering had gevonden. Daarin zit de grootheid maar ook het moderne van deze geleerde.

Kepler was zelf enthousiast over zijn wetten, waarvan de eenvoudige exactheid de basis vormde voor een model van het universum. En als is dat model tegenwoordig verouderd , het betekende destijds een belangrijke vooruitgang. Het idee dat het universum onderworpen is aan wetten die exact en waarschijnlijk eenvoudig zijn, en die een fundamentele harmonie van de natuur uitdrukken, heeft ons sindsdien niet meer verlaten. Dat is de belangrijkste erfenis van het reusachtige genie dat de beroemde Kepler was.

HET BEGIN

Johannes Kepler – of Keplers, de verlatijnste naam waarmee hij zijn werken ondertekende – wordt op donderdag 27 december 1571 in weil der Stadt geboren, op de naamdag van Johannes de evangelist. Volgens Kepler had de zwangerschap van zijn moeder 224 dagen, 9 uur en 53 minuten geduurd, waarbij we ons kunnen afvragen hoe hij het tijdstip van de conceptie zo op de minuut nauwkeurig kon weten …

Weil der Stadt is een klein stadje bij Stuttgart, dat net als Leonberg, Tübingen en andere plaatsen waar Kepler het grootste deel van zijn jeugd doorbrengt gelegen is in de huidige deelstaat Baaden-Württemberg. Deze groene streek in het zuidwesten van Duitsland, waar ook het Zwarte Woud ligt, grenzend aan Frankrijk, vormt in die tijd het hertogdom Württemberg, een van de talloze staten die samen Duitsland vormen. Het hertogdom maakt deel uit van het Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie van de Habsburgers, waarvan Praag de hoofdstad is; ook nu kunnen we nog op tal van gebouwen in Weil wapenschilden met de keizerlijke adelaar zien.

Ik koester geen haat tegen mijn familie

 

INHOUDSOPGAVE

Voorwoord

  1. Na een zwangerschap van 224 dagen, 9 uur en 53 minuten …
  2. Mysterium, Keplers eerste boek
  3. Tycho Brahe, een geniaal experimentator
  4. De nieuwe astronomie: een natuurkunde van de hemel
  5. Kepler vindt de optica opnieuw uit
  6. De eerste twee wetten
  7. De ontdekkingen van Galilei en Dioptrice
  8. Is mijn moeder een heks
  9. Harmonie, muziek en de wetenschappelijke revolutie
  10. Hemelse muziek en de harmonie van de wereld
  11. Zonder vaste woon- of verblijfplaats
  12. Kepler verklaart Copernicus … met behulp van buitenaardse wezens

Literatuur
Bronvermelding illusttaties
Index
Levensloop

Uit: ‘Kepler, astronoom op zoek naar harmonie’ door Anna Maria Lombardi