BESTEL DE POORTWACHTER – TOEGANG TOT TAO
Op zondagmiddag 4 juni 2023 vond in de (volle) zaal bij Pentagram boekwinkel in Haarlem de lancering plaats van het nieuwste boek van Elly Nooyen: De poortwachter, toegang tot Tao. De geluidsopnamen en de transcripties van de twee korte inleidingen (van de uitgever en van een meelezer) zijn eerder beschikbaar gesteld. Het hoogtepunt was de voordracht van Elly Nooyen zelf, die hierboven kan worden beluisterd. Hieronder volgen de transcriptie en foto’s van de kunstwerken die Elly maakte en toonde, en die ook opgenomen zijn in haar boek De Poortwachter.
Ik zou willen beginnen met een uitspraak van Yin Xi, de poortwachter. In de boekwinkel hier vond ik, al of niet toevallig, een boekenlegger die meegegeven wordt als je het boek koopt. Daar staat op:
Er is niets in het universum
dat zonder de oorspronkelijke, eeuwige geest is.
Dit geldt voor alle materie.
Hoe kan de mens daarop een uitzondering zijn?
Vaak wordt er gevraagd: hoe komt Yin Xi nu op je weg. Ik zou er graag in het kort iets over willen vertellen.
Wij kennen allemaal de legende van Lao Zi die, omdat hij merkte dat er weinig belangstelling was voor zijn wijsheid van Tao, rijdend op zijn zwarte buffel, bij een poortwachter kwam, en dat die poortwachter tegen hem zei: u mag er pas door als u die wijsheid op schrift gesteld hebt. En dat Lao Zi daaraan gevolg gaf, de Daodejing schreef, door de poort ging en dat daarna niemand ooit meer van hem heeft gehoord. Dat is de legende zoals die in het Westen bekend is.
Maar wie was die Yin Xi? En waarom had Lao Zi zoveel vertrouwen in hem dat hij gevolg gaf aan diens verzoek om die wijsheid op schrift te stellen? Er is in China vrij veel bekend over Yin Xi. Zijn geboortejaar en zijn sterfjaar zijn bekend. Er is ook bekend dat hij een bekende was van Lao Zi. Dat zij door huwelijkse banden aangetrouwde familie waren van elkaar. Maar bovenal kenden ze elkaar als wijzen in Tao.
Yin Xi was poortwachter van een pas in de bergen en leidde daar bovendien een spirituele gemeenschap. En hij schreef ook een boek in negen delen. Ik heb er hier een bundeling van. Het is niet zo groot zoals je ziet. Hij verstond de kunst om in korte, bondige taal te zeggen wat er gezegd moest worden.
Yin Xi was – net als Lao Zi – een wijze in Tao. Maar waarom dan een boek over hem? Hij is lange tijd in het Westen ontbekend geweest. Je kunt er niets anders over zeggen dan: omdat de tijd er rijp voor is. De Poortwachter schreef:
‘Niet één van de dingen in de wereld bestaat zonder Tao.
Tao is in alles inbegrepen’
Van Tao gaat een kracht uit, de Teh, een energie die door de hele kosmos stroomt. Door deze kracht ontwikkelen de dingen zich ieder op hun eigen wijze, komen ze in de vorm, in hun eigen tijd en op hun eigen manier. Als uitwerking van die kracht, die universele kosmische kracht, is er momenteel in het Westen grote belangstelling voor de oude Chinese wijsheid. Wanneer het ergens tijd voor is, sluiten gebeurtenissen in de stof zich daarbij aan.
Zo ging het ook tussen mij en de Poortwachter. Ik wist niet eens dat hij een boek geschreven had. Ik wist alleen dat hij bestaan had. Al vele jaren had ik, in mijn computer, oude Chinese verhalen liggen waarin verteld werd over Yin Xi, maar op een heel andere manier dan die ene legende die bij ons bekend is. Ik zocht ze op en ik raakte erdoor gefascineerd, want ze wierpen een heel ander licht op de relatie tussen Lao Zi en de Poortwachter.
Even later bleek dat het werk van Yin Xi gepubliceerd was door een Chinese organisatie die zich tot doel stelt om de oude wijsheden uit China in het Westen bekend te maken. Weliswaar in het Chinees, maar er wordt hard gewerkt om ze ook in het Engels te vertalen. Daar ontdekte ik ook het gehele oeuvre van Yin Xi de Poortwachter. Ik raakte er zo door gefascineerd dat ik er enkele stukjes uit vertaald heb.
Dat begon met een paar blogs op mijn website. Zo van: het is wel leuk om eens iets te vertellen over Yin Xi, want hij is zo onbekend in het Westen. Maar juist omdat hij zo onbekend is in het Westen zal het bij één of twee, misschien drie blogs blijven. En dan zal ik wel horen van de lezers: genoeg is genoeg. Maar dat kreeg ik helemaal niet te horen. Ik kreeg een roep om meer. Wie was deze mens? En: wat heeft hij allemaal geschreven? Nou ja, toen moest ik aan het werk.
Wat is een Poortwachter? Het is een mens die eerst zélf de Weg tot in het onnoembare, wat wij Tao noemen, is gegaan. Die door te poort ging die tussen de wereld van de tijd en die van de eeuwigheid ligt. Daarna keert hij zich om tot in deze wereld en wijst de Weg aan wie ervoor open staat.
Maar Yin Xi was geen leraar die zichzelf belangrijk wilde maken. Hij maande juist zijn leerlingen door te zeggen: maak je hart tot je leraar. De tijdloze wijsheid ligt in ons hart. Maar hij vertelt er, als een echte leraar, niet bij hoe dat moet doen. Hij klopt op de deur van ons bewustzijn, en het is aan ons om open te doen, of niet, want het is tenslotte ons bewustzijn. Een Poortwachter is dan ook een Wegwijzer. Maar we moeten de Weg zélf gaan.
Yin Xi getuigt van het tijdloos mysterie van Tao. Maar hij doet dit op een heel eigen manier: zowel lichtvoetig als wijs. Zo merkt hij het volgende op:
‘Hoewel de wereld prachtig is,
is zij gekleurd en gevormd.
De wereld bestaat uit ontelbare dingen
die allemaal hun eigen plaats innemen.
De geest is niet gekleurd of gevormd.
Zij is niet een van de vele dingen,
en heeft geen specifieke plaats.
Daarom kan zij de wereld doordringen.’
Hiermee plaatst Yin Xi het onnoembare niet buiten ons, maar in ons en om ons. Daarom kunnen we de Weg – Tao – ook gaan, want deze begint in onszelf. Yin Xi spreekt over ons mensen in zijn werk en noemt ons regelmatig ‘een microkosmos’. En hij zegt:
‘Ik ben een kleine wereld en alles is daar in.’
Met ‘alles’ bedoelt hij Tao en de volkomen eenheid die ervan uitgaat. Deze bevinden zich in ons maar zijn niet ons persoonlijk bezit. Want wanneer wij allang gestorven zijn, is ‘alles’ nog steeds in onze microkosmos.
Ik zal iets meer vertellen over Yin Xi. Hij was helder, vaak recht voor zijn raap. Toch is hij nergens oordelend. Hij houdt je steeds een spiegel voor en nodigt je uit om daar op een open manier in te kijken. Eveneens zonder een oordeel over jezelf, of meestal een veroordeel over onszelf, want daar zijn we meestal nogal goed in.
Hij schetst in mildheid een wijds spiritueel perspectief. Het is alsof er een zeer wijs mens rechtstreeks met je in gesprek is, maar een die zich nooit boven je opstelt. Hij spoort je aan om zelf na te denken, en er vervolgens naar te handelen. Zo merkt hij op:
‘Je moet je Weg zuiveren,
en jezelf leiding geven
door acht te slaan op je gedrag.’
Yin Xi was in zijn tijd een bekend wijze in Tao. Over hem wordt in het volgende gezegd: Hij woonde in een hoog gelegen bergketen ten zuidoosten van het huidige Xi’an (wat bekend is van de terracotta-beelden) waar hij de westelijke poort bewaakte. Tevens was hij als astronoom in dienst van de toenmalige keizer.
Yin Xi werd in zijn tijd gezien als een van de meest representatieve geleerden op het gebied van de taoïstische leer en religie. Hij bestudeerde al op heel jonge leeftijd oude geschriften over deze wijsheid. Er wordt over hem gezegd dat hij omhoog kijkend de hemel observeerde en naar beneden kijkend de aarde onderzocht. Hij doorzag de mensen met mildheid zoals zij werkelijk waren en stond bekend om zijn onbaatzuchtigheid, zijn helderheid en zijn kalmte. Hij trad nooit op de voorgrond en streefde niet naar bekendheid, maar desondanks stond hij tot in de wijde omtrek bekend als een die in de stilte van de bergen zijn hart opende voor de zuivere essentie die van Tao uitgaat.
Yin Xi was iemand die oog had voor onze menselijke neiging onszelf centraal te stellen. Hij waarschuwde daarom op een heel opvallende manier. Hij zei:
‘De deur naar Tao is open,
maar deze is ontoegankelijk,
ik heb nog nooit zoiets gehoord.’
Daarmee raakt hij de kern van ons menszijn: de hemel boven ons is open, maar toch kunnen we er niet in opstijgen. Letterlijk kan het een heel beetje met wat techniek – een vliegtuig, een raket of een satelliet maar uit onszelf kunnen we hoogstens een metertje omhoog springen en dan zakken we vanzelf weer terug op de aarde door de zwaartekracht. We bevinden ons inderdaad in een onbegrijpelijke situatie. Terwijl de geest alles doordringt, dus ook ons, zitten we toch vast aan de aarde.
Yin Xi hield ervan om de dingen duidelijk te benoemen. Hij nam dan ook geen blad voor de mond wanneer hij duidelijk maakte hoe het zit tussen Tao en ons. Hij zei:
‘Tao is niet uit op de mens of zijn zelf.’
Daar schrikken we misschien van, zijn we dan niet goed genoeg? Of we denken misschien: o, dat wisten ik allang, want het wordt immers in alle religies gezegd. Dat is zeker zo, maar daarmee is er nog niet naar gehandeld. Yin Xi maakt duidelijk welke mogelijkheden de mens heef. Hij zegt:
Hoewel een bij klein is,
kan zij over de hele wereld vliegen.
Hoewel een vis klein is,
kan hij door de wereldzeeën zwemmen.
Maar hun natuur blijft altijd tot de aarde behoren.
Ook de mens heeft een aardse natuur, maar hem is het gegeven om deze te veranderen. Pas wanneer onze aardse natuur veranderd is, kunnen wij door de geopende deur tot in Tao gaan. Wát is het dan in ons dat ons kan veranderen?
Yin Xi merkt iets bijzonders over ons op wanneer hij zegt:
‘Ik ben een kleine wereld en alles is daar in.’
Ieder mens is een kleine wereld, een microkosmos, dus ook wij. Alles is in ons. Dat geldt voor Tao, en de ultieme eenheid die van Tao uitgaat. Deze vormen onze oorspronkelijke natuur, de natuur die wij als microkosmos hebben nog voordat de wereld van de vorm tot leven komt. Maar in ons is ook de mysterieuze Poort die tussen de oorspronkelijke natuur en onze tijdelijke natuur. Anders gezegd: in ons is een tijdloze kracht werkzaam die de eenheid met de dualiteit verbindt.
‘Ik ben een kleine wereld en alles is daar in.’
Maar niet alles in ons is geactiveerd. We zijn ons bewust van onze tijdelijke natuur, en die is volop in ontwikkeling. Maar we zijn ons misschien minder bewust van de oorspronkelijke natuur in ons. Om door de Poort te kunnen gaan zullen we moeten veranderen. Onze persoon is als een klos met prachtig garen in allerlei kleuren eromheen gewonden. Gedurende ons leven ontspint het garen zich en maakt ons tot de mens die we zijn. We zijn vaak blij met zoveel moois, en vaak minder blij met de donkere kleuren die het garen ook heeft. Maar zijn we bij dit alles misschien niet de klos vergeten waaromheen het garen zich kon winden? Yin Xi zegt dat weer op zijn eigen treffende manier:
‘Ja !
Het is zo dat de werken van de mensen van Tao af bewegen.
Ze lijken op de wind die almaar circuleert.
Daarom strijden ze voortdurend tegen elkaar en volharden daarin.
Ze hebben hun voorkeur en hun afkeer.
Ze gaan en ze komen weer.
Maar ze zien de essentie niet.
Hierdoor blijven ze onwetend over Tao.’
De kernvraag die hij stelt is waar we ons naartoe bewegen: naar onszelf – naar onze natuur, om die te ontwikkelen – of bewegen we ons ook naar het onnoembare mysterie?
Yin Xi stelt ons daarbij voor een prachtig perspectief als hij zegt:
‘De dingen in de wereld zijn allemaal onderling verbonden
en met elkaar te vermengen.
Daarom kunnen ze allemaal omgezet worden
in iets anders.’
In ons ligt de mogelijkheid om de dualiteit te transformeren tot de ultieme Eenheid. Dit is een proces van minder worden, of zoals het in het taoïsme word genoemd: wu wei. En in de School van het Rozenkruis: endura.
We vragen ons misschien af waarom er in het taoïsme steeds wordt gesproken over ‘minder’ worden. Dat komt omdat het kort gezegd hierop neerkomt dat wanneer wij als tijdelijke mens minder worden, de tijdloze natuur in ons als vanzelf tevoorschijn komt. Yin Xi merkt hierover op:
‘De wijze beseft dat de dingen niet aan hemzelf toebehoren.’
Wij denken vaak dat het andersom is. En ons uitgangspunt is vaak ons persoonlijk belang. Maar het onnoembare mysterie in ons en om ons is niet van ons. Yin Xi merkt hierover op:
‘Ten aanzien van Tao is praten
als het ruisen van een beek,
en gedrag als het fladderen van vleugels.’
We hebben dan ook niets aan praten over Tao, want Tao behoort niet tot de duale natuur. Woorden over Tao zijn niet alleen ontoereikend, maar vormen zelfs blokkades op de Weg. Wie spreekt over Tao is als iemand die stil blijft staan bij het ruisen van een beek zonder op zoek te gaan naar de bron ervan.
Yin Xi biedt ons een heel eenvoudige sleutel:
‘Als ons hart stil is wordt alles helder.
Als ons hart beweegt, is het als stromend water.
Door stil te zijn wordt het als een spiegel:
het weerkaatst alles als een echo.
Eerst is alles chaotisch en onzichtbaar,
dan komt de stilte en wordt alles helder.’
De natuur is het er ook mee eens (naar aanleiding van geluiden van vogels die tijdens de voordracht hoorbaar waren).
Uit een stil geworden hart komt ‘als vanzelf’ verlichting voort. In het taoïstische denken wordt onder ‘hart’ niet alleen ons voelen verstaan, maar ook ons denken. Een stil hart houdt in dat ons denken en voelen helder zijn geworden, dat wil zeggen: niet gericht op eigenbelang. Dan fungeren ze als een zuivere spiegel. Daarin zien we de eigen oorsprong, wat de hoogste vorm van zelfkennis is. De tijdloze kracht die van onze oorspronkelijke natuur uitgaat transformeert ons. Yin Xi schetst dit, tot slot, als volgt:
‘ Kijk naar het heldere beeld van je oorsprong.
Deze helderheid zal je genezen van je verwonding.’
Uit het hele werk van Yin Xi heb ik slechts een heel klein stukje vertaald, maar het is van grote betekenis voor wie door de poort wil gaan. Ik hoop dat ik u een kleine indruk heb gegeven van zijn werk. Ik wil de Rozenkruis pers heel hartelijk danken dat zij dit boekje over Yin Xi uit wilden geven. Dank speciaal aan het Gouden Rozenkruis die vanuit het Westen werkt en getuigt vanuit de Ene Bron. Bij hen zijn wij vanmiddag te gast. Zij boden de gelegenheid om het Oosten te verwelkomen in het Westen, wetende dat we uit dezelfde Bron leven en ons bij elkaar thuis zullen voelen. Maar bovenal grote dank aan Yin Xi zelf, de meester uit het Oosten.
Xiè xie Yin Xi.
BESTEL DE POORTWACHTER – TOEGANG TOT TAO
XIE XIE ELLY