BESTEL DE GESCHIEDENIS VAN DE WESTERSE ESOTERIE
Medio december 2021 verscheen het nieuwe boek ‘De geschiedenis van de westerse esoterie’ van Jacob Slavenburg en John van Schaik bij uitgeverij Van Warven in Kampen. Het is een stevig werk van maar liefst 722 pagina’s. Op de omslag (hardback) staat het beroemde schilderij ‘De schreeuw’ van Edvard Munch. Evenals andere esoterici kijkt deze kunstenaar van binnenuit (vanuit de ziel) naar de buitenwereld.
In heel vroege tijden was esoterische kennis algemene en openbare kennis. Maar dat is in de loop van de geschiedenis veranderd. Nog altijd betekent het ‘kennis alleen toegankelijk voor ingewijden’, maar algemeen is het allerminst meer.
In de loop van de achttiende eeuw wordt het rationele/materialistische paradigma dominant. Op dat moment wordt dat wat eerst openbaar is ‘geheim’ en ‘esoterisch’. ‘Esoterie’ heeft de connotatie gekregen van obscuur, zweverig en buiten het mainstream-denken staande. Het is een verzamelbegrip geworden van alles en nog wat, wat niét mainstream c.q. exoterisch is. De esoterische werkelijkheidsbeleving is echter nooit uit de westerse cultuur verdwenen.
BESTEL DE GESCHIEDENIS VAN DE WESTERSE ESOTERIE
In dit boek wordt de geschiedenis van de westerse esoterische traditie uitgebreid beschreven. Vanaf de oude tijden tot het heden. Steeds meer blijkt dat in de esoterische traditie door de eeuwen heen, opvattingen en inzichten bestaan waar we vandaag de dag iets aan kunnen hebben. Zoals de opvatting dat de aarde een levend organisme is.
Aan de orde komen onder meer de esoterie in de oudheid (het oude Egypte, Plato, Hermes Trismegistus), het zogenaamde esoterische christendom (Jezus, Paulus, Maria Magdalena), manicheeërs, katharen, mystici, graalridders en de verblindende Renaissance.
Na de Renaissance bloeien genootschappen op als die van het Rozenkruis, de vrijmetselarij en nog vele interessante bewegingen meer.
Dr. John van Schaik studeerde middeleeuwse mystieken , promoveerde op het godsbeeld van de christelijke manicheeërs en de middeleeuwse katharen.
Drs. Jacob Slavenburg is cultuurhistoricus, medevertaler van De Nag Hammadi-geschriften en auteur van vele boeken over onder andere gnostiek, de mysteriën, het vroege christendom, de Bijbel, Maria Magdalena en de filosofische Hermetica.
BESTEL DE GESCHIEDENIS VAN DE WESTERSE ESOTERIE
VOORWOORD
Esoterie betekent geheim en ‘bestemd voor ingewijden‘. Het begrip ‘esoterie’ (als substantief) komt pas voor de eerste keer voor in 1828 in een boek van Jacques Matter, de biograaf van de Franse esotericus Louis-Claude de Saint-Martin. L’ésotérisme is bij Matter inwisselbaar met ‘geheime kennis’ en dat is dan weer inwisselbaar met gnosis. Zo komen we het tegen bij de christen Clemens van Alexandrië in de tweede eeuw na Christus:
‘De leerlingen van Aristoteles zeggen dat sommige van hun geschriften esoterisch zijn en andere openbaar en exoterisch. Verder, degenen die de mysteriën stichtten, zijnde de filosofen, begroeven hun leringen in mythen, zodat het niet voor iedereen duidelijk was’ (Stromateis V, 58, 3-4).
Esoterische kennis is dus ‘geheime kennis’. In de negentiende eeuw wordt vaak het begrip ‘occult’ gebruikt. Dat komt van het Latijnse occultus. Esoterische kennis is dus kennis die uitsluitend bestemd is voor filosofen en ingewijden (hetgeen in de Oudheid vaak inwisselbaar is). Esoterische kennis is dan kennis waar je iets voor moet doen.
Zoals wiskunde esoterisch (en onbegrijpelijk) is voor iemand die er niet voor heeft doorgeleerd. Je kunt wel kennis nemen van wiskundige formules, maar je hebt er geen inzicht in. Inzicht is in het Grieks ‘gnosis’. Gnosis betekent ‘kennis door middel van inzicht’. Kennis verkrijgen kan iedereen. Dat is openbaar. Inzicht verkrijgen; daar moet je iets voor doen. Daar moet je voor doorleren. Daar moet je een inwijding voor doormaken. En dat betekent ‘werken aan jezelf’.
Ken uzelve (gnóthi seauton) stond er boven de ingang van de Griekse tempel van Apollo te Delphi. Daarmee werd niet uit-sluitend zelfkennis in de vorm van introspectie bedoeld, maar ook inzicht in de plaats van de mens in de gehele kosmos. Gnostische of esoterische kennis is dan kennisverwerving met behulp van inzicht in de bovenzinnelijke, geestelijke of hemelse wereld. En dat is vanzelfsprekend niet voor iedereen het geval. Daar moet je een ingewijde voor zijn.
Dát de mens deel is van de kosmische wereld is in de Oudheid vanzelfsprekend. Daar kon je bij wijze van spreken mee aankomen. In zekere zin was esoterische kennis algemene en openbare kennis. Maar dat is in de loop van de geschiedenis veranderd. En is derhalve de betekenis van het begrip ‘esoterie’ veranderd. Nog altijd betekent het ‘kennis alleen toegankelijk voor ingewijden’ (gnosis dus), maar algemeen is het allerminst meer. Eerder heeft ‘esoterie’ de connotatie van obscuur, zweverig en buiten het mainstream-denken staande.
‘Esoterie’ is een verzamelbegrip geworden van van alles en nog wat, wat niét mainstream — c.q. exoterisch is. Zo kunnen allerlei groepen en opvattingen die niét mainstream zijn zichzelf definiëren als ‘esoterisch’. Bij sommigen kun je jezelf zelfs afvragen of de definitie van esoterie in de betekenis van ‘bestemd voor ingewijden’ nog wel klopt.
In dit boek beschrijven we de geschiedenis van de westerse esoterische traditie. Kennis. nemen van die traditie vinden we belangrijk. Omdat in de esoterische traditie door de eeuwen heen opvattingen en inzichten bestaan waar we vandaag de dag iets aan kunnen hebben. Zaken die ons leven kunnen verrijken. Zoals de opvatting dat de aarde een levend organisme is: Moeder aarde die huilt om wat Wij mensen haar aandoen.
Van de lezer vragen wij een open houding: ‘Just say oh, don’t say no!’
John van Schaik en Jacob Slavenburg
VERANTWOORDING
In dit boek hebben wij geprobeerd om een zo volledig én toegankelijk mogelijk overzicht te bieden van de westerse esoterische traditie door de eeuwen heen. Soms gaan we daarbij ‘de diepte in en besteden we een heel hoofdstuk aan éénpersoon of stroming. Soms geven we meer een historisch overzicht. Soms werken we met veel citaten en soms is het een droge opsomming. We gebruiken veel kaders waarin een citaat van een opvatting of persoon wordt gegeven. Met deze werkwijze hopen we zoveel mogelijk facetten van de geschiedenis te beschrijven.
We hebben in dit boek gebruik gemaakt van eerdere boeken van ons. Eenvoudigweg omdat wijzelf van oordeel waren dat we iets al eerder erg goed hebben beschreven en omdat het niet kan ontbreken in een overzichtswerk. In zekere zin beschouwen wij dit boek dan ook als een samenvatting van al ons werk. Een uitgebreide verantwoording met een literatuurlijst hebben wij dan ook niet nodig geacht: de citaten-met-noten zijn verantwoording genoeg.
In de tekst treft u regelmatig het teken > aan. Dit betekent dat we een persoon of een zaak elders uitgebreider beschrijven. Daarom hebben we een uitgebreid register bijgevoegd, zodat u makkelijk kunt zoeken. Wordt een zaak of persoon uitgebreid elders behandeld, hebben wij (zie hoofdstuk…) toegevoegd. De vertalingen van de citaten uit het Frans, Duits, Engels, Latijn en Grieks zijn voor rekening van de auteurs.
INLEIDING
Wat is esoterie?
In de vierde eeuw voor onze jaartelling is Plato (ca. 427-347) van mening dat de waarheid/werkelijkheid in de geestelijke wereld is te vinden. De zichtbare fysieke wereld is daarentegen een illusie. De zichtbare wereld is immers voortdurend aan verandering onderhevig en dus vergankelijk, terwijl de goddelijke wereld eeuwig is en dus onvergankelijk. Plato beschrijft deze opvatting met behulp van de beroemde ‘mythe van de grot’. Kort gezegd: wij zitten in een grot en kijken naar een schimmenspel voor ons. Wij denken dat dit de werkelijkheid is, maar we weten niet dat dit schimmenspel wordt veroorzaakt door een vuur-met-poppenspelers achter ons. Dat is de oorzaak van het schimmenspel en dus de werkelijkheid, terwijl de schimmen illusie zijn.
In de middeleeuwen (en velen tot op vandaag) antwoordde men op de vraag ‘wat is waar(heid)’: dat is God! Anselmus van Canterbury (1033-1109) — vaak genoemd als een der eerste middeleeuwse filosofen (de scholastici) — schrijft in zijn Proslogion (Toespreking) : ‘U bent zo waarlijk Heer, dat het ondenkbaar is dat U niet bestaat.’ Vervolgens gaat Anselmus ‘bewijzen’ dat God bestaat. Althans zo is het de geschiedenis in gegaan. Dat is het beroemde ‘godsbewijs’ van Anselmus. Maar wat bewijst Anselmus nu eigenlijk? Hij bewijst dat wat hij al weet, namelijk dat God bestaat en het begin is van alles. Waarom? Omdat het ondenkbaar is dat Hij niet bestaat. God is namelijk het hoogst denkbare.
In 1855 schrijft de filosoof en fysicus Ludwig Biichner zijn magnum opus Kraft und Stoff: Empirisch-naturphilosophische Studien. Deze fundamentele studie wordt door Annie Besant — voordat ze zich ‘bekeert’ tot de theosofie — in het Engels vertaald als Force and Matter: Empiricophilosophical Studies. Biichner schrijft onder meer: ‘De naturalist (zoals Bchner) bewijst alleen maar dat er geen andere krachten zijn in de natuur dan de fysische, chemische en mechanische krachten.’ Immers, de ‘vitale kracht’ is wetenschappelijk dood en God ook. En dus zijn er alleen maar fysische, chemische en mechanische krachten.
Dit is al net zo een cirkelredenering als het godsbewijs van Anselmus. In het geval van Biichner: je begint bij ‘er is alleen maar materie’ en je eindigt met ‘er is alleen maar materie’. Sinds Plato is onze perceptie/beleving/waarneming van de werkelijkheid dus volledig omgedraaid. In de loop van de westerse geschiedenis is ons oordeel van ‘wat is waar’ kennelijk volledig ondersteboven gezet.
Voor het ‘begrip’ esoterie heeft dit grote gevolgen. Onder esoterie verstaan we — Antoine Faivre volgend:
- Het geloof in onzichtbare en niet-causale correspondenties tussen alle zichtbare en onzichtbare dimensies van de kosmos (macrokosmos-microkosmos),
- Een perceptie van de natuur als zijnde doordrongen en bezield door een goddelijke aanwezigheid of levenskracht (vitale spiritus),
- Een concentratie op de religieuze imaginaties als een kracht dat toegang geeft tot werelden en lagen van -werkelijkheid tussen de materiële wereld en God (gnosis),
- Het geloof in een proces van spirituele transmutatie waardoor de innerlijke mens wordt hersteld en her-verenigd met God (initiatie)
Het hoeft nauwelijks betoog dat deze vier kenmerken wél van toepassing zijn op de werkelijkheidsbeleving van Plato, maar nauwelijks op het materialisme heden ten dage. In de Oudheid zijn deze vier kenmerken nauwelijks esoterisch te noemen in de betekenis van ‘geheime kennis’. Weliswaar moet men filosoof zijn om de werkelijkheid als zodanig waar te nemen, maar daarna is het volledig openbaar. Het zijn als het ware ‘openbare geheimen’. Maar in de loop van de geschiedenis verandert de werkelijkheidsbeleving en dus de definitie van ‘wat is waar’ en worden deze openbare geheimen steeds meer geheim. Wanneer in de loop van de achttiende eeuw het rationele/materialistische paradigma dominant wordt, wordt dat wat eerst openbaar is ‘geheim’ en ‘esoterisch’. Maar nooit is de ‘esoterische werkelijkheidsbeleving’ uit de westerse cultuur verdwenen. Dat willen we in dit boek laten zien.
Ook de historici doen — als kind van hun tijd — mee aan deze negatie van de esoterische traditie. Alsof die traditie in de marge van de geschiedenis heeft bestaan. Historici zijn (meestal) ook materialisten waardoor ze de vier hierboven genoemde kenmerken van esoterie niet serieus nemen. De esoterische traditie wordt dan meestal niet gezien als een intrinsiek onderdeel van de cultuurgeschiedenis. Ze hoeven er dan ook niet over te schrijven.
We kunnen esoterie derhalve als volgt kort omschrijven: esoterie is het beschrijven van de werkelijkheid met behulp van inzicht in de bovenzinnelijke wereld. Want de bovenzinnelijke wereld (of hoe je het ook noemt) is een sine qua non. In dit boek volgen wij de vier kenmerken van esoterie van Faivre doorheen de geschiedenis. Met een kleine variatie op Faivre omschrijven wij in dit boek de vier kenmerken als religie, kosmologie, magie en alchemie. Die vier basiselementen – vier pijlers komen vanaf de Oudheid tot op heden in een onderling verband met verschillende nadrukken telkens weer terug.
INHOUDSOPGAVE
Voorwoord
Verantwoording
Inleiding
DEEL I – BRONNEN
De vier pijlers van esoterie: religie, kosmologie, magie en alchemie
Pijler 1: Religie in de Oudheid
De Ogdoade en de Enneade
Dionysius en Areopagiet
Pijler 2: Kosmologie in de Oudheid
Babylon
Egypte
Oudste geschriften
De huizen
Pijler 3: Magie in de Oudheid
Magie voor iedereen
Dodenritueel
Magie als pressiemiddel
De magische wachtwoorden
Pijler 4: Alchemie in de Oudheid
Herkomst begrip
Het proces
De tria prima
De transmutatie van de ‘metalen’
Vrouwelijke alchemie
Bolos Demokritos van Mendes
Zosimus
2 Esoterie in het Oude Egypte
Kosmische afspiegeling
Het ‘Dodenboek’
Godennamen als ‘wachtwoorden’ voor de innerlijke mens
Egyptische goden
De onsterfelijke Isis
Besluit
3 Hermes Trismegistus in Egypte
Het Boek van Thot
Hermes als ingewijde
Hermes als therapeut
Kerkvaders
De goddelijke genezer
Besluit
4 Tweestromenland
Dood van een god…
Zeven sluiers
Heilige vruchtbaarheid
Orgieën
Maagdelijkheid
Oude Testament
Besluit
5 Alzo spreekt Zarathustra
Ouderdom
De scheppingsmythe
Engelen
Klassieke getuigen van Zarathustra
De geheimzinnige god Mithras
Mysteriegodsdienst
Besluit
6 Orpheus reis naar de onderwereld
De Hades
Orphisme
Verlossing
Orphische hymnen
Besluit
7 Mozes: sage, profeet, ingewijde, magiër
Mozes de sage
Mozes de Egyptische hogepriester
Mozes de magiër
Mozes in de Tenach
Mozes en de Pseudepigrapha
Verschillende tradities in de Tenach
Sophia in de Tenach
De visioenen in de Tenach
Mozes in de Dode Zee-rollen
Besluit
8 Pythagoras, Herakleios, Empedokles en meer
De bronnen
Plato en Aristoteles: getallen en muziek
Ovidius, Plinius de Oudere, Plutarchus
De pythagoreeër Apollonius van Tyana
Diogenes Laërtius en Pythagoras
Herakleitos en de Logos
De stoa en de L/logos
Philo van Alexandrië en de Logos
Empedokles, Aphrodite en Neikos
Besluit
9 De goddelijke Plato
De bronnen
Plato over de ingewijde Plato
Kennisleer De Timeaus — Kosmologie
Antropologie
Ethiek
Plato’s dualisme
Besluit
Noten deel I
DEEL II — DE EERSTE VIJF EEUWEN
1 De man uit Nazareth
De vier bijbelse evangeliën
De Nag Hammadi-geschriften
Scheppingsmythe
Emanatie
De duistere ondergoden
Het geestloze lichaam
De Verlosser
Definitie
Het Evangelie van Thomas
Het Koninkrijk
Besluit
2 Jezus, de zoon van God?
Het Nieuwe Testament
Q en de twee-bronnen theorie
Het Marcusevangelie is het oudst
De Zoon van God
Paulus
De kaping van Paulus
De Dode Zee-rollen
4Ezra
Twee Messiassen
Visioenen in de Tenach
Besluit
3 De ‘esoterische’ Paulus
Paulus de farizeeër
Paulus de esotericus
Paulus de Esseen?
Paulus de Griek
De archonten van de lucht
Paulus de apostel van de Liefde
De ‘esoterische’ lichamen van Paulus
Het gnostieke Apocryphon van Johannes
Besluit
4 Het jonge pluriforme westerse christendom
Judese christenen
Nazorenen
Ebionieten; armen van bezit of armen van geest?
Simon de Magiër
Kerinthos, aartsketter of oerchristelijk leraar?
Elkesaieten; een boek uit de hemel?
Hoor je het ook eens van een ander…
De judees-christelijke evangeliën
Christus
Besluit
5 Maria Magdalena en de gnosis
Berlijnse Codex
Edessa
Alexandrië
De canon
Maria Magdalena
Apostola apostolorum
Hemelvaart
Gesprek met de Verlosser
Besluit
6 Het begin van de omslag
Karpokrates
Basilides
Het vrije huwelijk
Valentinus
Drie naturen
Marcion
Profeterende dames
Besluit
7 Clemens van Alexandrië
Clemens van Alexandrië
Protreptikos
Paidagogos
Stromateis
Origenes
Peri Archon
Sophia en de Logos
Twee- of drienaturenleer?
Reïncarnatie van de kosmos
Pre-existentie en reïncarnatie van de ziel
Origenes de mysticus
Besluit
8 De hemelvaart van Jesaja
De opstijging van Jesaja door de zeven hemelen
De hemelreizen van Paulus
De zeven hemelen
De afdaling van Christus
Engelchristologie
Dodenrijk of hel
Besluit
9 Ketterse kerken langs de Zijderoute
Mani, de stichter van het manicheïsme
De manicheese wereldkerk
De manicheese bronnen
Een pars dei in de schepping
De manicheese scheppingsmythe
De rituele maaltijden
Reïncarnatie
Het verdwijnen van het manicheïsme
Het nestorianisme
De opvattingen van Nestorius
Van Merv naar China
Christus in het Chinese nestorianisme
Karma en reïncarnatie
Besluit
10 Neoplatonisme I: God, materie en daartussen
Plotinus
Privatio boni
Tussen God en mens
De daimones van Plotinus
Porphyrius: daimones en demonen
De Chaldeeuwse Orakels
Apuleius en de dwalende zielen
Besluit
11 Neoplatonisme II: magie en theürgie
Gnosis
De Chaldeeuwse Orakels
De verlichting van het etherlichaam
De zuivering van het astraallichaam
Iamblichus: De Mysteriis
Proklos: Niet materie, niet demonen, maar de mens
Samenvatting
Besluit
12 Neoplatonisme III: Engelen
Vleugels?
‘Mannen’ in de Tenach
Michaël, Rafaël en ‘een man’
Michaël en zijn engelen in het Nieuwe Testament
‘Wachters’ in de Pseudepigrapha
Pseudo-Dionysius de Areopagiet
De bronnen van pseudo-Dionysius
De hemelse hiërarchieën
Mystiek
Besluit
13 Augustinus
Augustinus: de man
Bekering
Augustinus de mysticus
Augustinus, privatio boni en de erfzonde
Het manicheïsme en de motus inordinatus
Het boze: van hemel naar aarde
Augustinus en astrologie
Pelagius, de vrije wil en predestinatie
Besluit
Noten deel II
DEEL III – DE MIDDELEEUWEN
1 Magie
Magie is van alle tijden
Christelijke magie
Hemelse visioenen
Demonen in de lucht
De Heliand
Morgan Le Fay en Albrîch
Hildegard von Bingen
Besluit
2 Natuurfilosofie in de renaissance van de twaalfde eeuw
Hermetisme in de twaalfde eeuw
Alanus ab Insulis
Natuurfilosofie in de Asclepius
Liber de planctu naturae
Anticlaudianus de Antirufino
De Cosmographia van Bernardus Silvestris
Thomas van Aquino
Besluit
3 Het Ierse christendom
Kelten en Iers christendom
Sint Patrick
De legende: Li Romans de l’Estoire dou Gral
Druïden worden monnik
De magische attributen
Sint Branden
Willibrordus
De Heer der elementen
De Ierse kloosters veroveren Europa
De kloosterhervormingen van Bonifatius
Besluit
4 De graalliteratuur
Dwergen, elven, tovenaars en graalridders
Graal en katharen
Brugge en de graal
De graal van Chrétien
De graalhoeder: Jozef van Arimathea
De Queste del Saint Graal
De Perceval van Wolfram von Eschenbach
Besluit
5 Katharen
De eerste ketters rond het jaar 1000
De eerste katharen
Vlaamse katharen in Keulen
De kathaarse geest is uit de fles
De leer van de katharen
De inquisitie
Het ideale christendom
Besluit
6 Tempeliers
Koning Philips de Schone van Frankrijk
De bekentenissen van Jacques de Molay De Paus capituleert
Het Document van Chinon
De beschuldigingen
Hugo de Payns en het begin van de tempelorde
Het Liber ad milites templi de laude novae militiae
De soldaten van Christus
De regel van de tempeliers
Katharen en tempeliers?
Besluit
7 Mystiek
Eén zijn of één ervaren?
Wu-wei
Nederigheid en gehoorzaamheid
In jezelf gevestigd zijn
De voorbereiding
De orewoet
Drie stadia
Besluit
8 Joodse traditie
Visioenen in de Tenach
Hemelreizen in de pseudepigrafische literatuur
Sefer Yetsirah
Sefer Zohar
De lurriaanse kabbalah
Thema I: En-Sof, Elohim en JHWH
Thema II: de sefiroth
Thema III: de mens
Joodse gnosis
Joodse mystiek
Besluit
Noten deel III
DEEL IV – RENAISSANCE EN GOUDEN EEUW
1 Trecento in Florence en het humanisme
Dante
Beatrijs
De Goddelijke Komedie
Inferno
Purgatorio
Paradiso
Empyreum, de tiende hemel
Petrarca
Pre-Renaissance en humanisme
Boccaccio
Besluit
2 Nicolas Cusanus
Cusanus en het Corpus Hermeticum
Nicolas Cusanus
De oneindige cirkel
De mystieke kennis van Cusanus
Het verstand en het intellect
Cusanus: de empirische mysticus
De ziele-mystiek
De visione Dei
Besluit
3 Marsilio Ficino
Marsilio Vicino
Luther
Accademia Platonica
De school van Athene van Rafaël
Ficino de filosoof
Ficino de astroloog
Ficino de priester
De Sole
De Vita libri tres
Besluit
4 Giovanni Pico Della Mirandola
Studie filosofie
Ontwikkeling
Negenhonderd stellingen
Wereldliteratuur
Christelijke kabbalah
Pico en de Heptaplus
De sleutel
Een hermetisch axioma
Laatste levensjaren
Besluit
5 Paracelsus, een hermetisch genie
Zijn leven
Paracelsus als baanbrekend arts
Paracelsus en de vrouw
Paracelsus als arts-astroloog
Paracelsus als arts-magiër
Paracelsus als arts-alchemist
Paracelsus als arts-filosoof
Paracelsus als arts-theoloog
Natuurwezens
Betekenis van Paracelsus
Besluit
6 Natuurfilosofie en theosofie in ze zestiende eeuw
Agrippa von Nettesheim
Valentin Weigel
Weigels mystieke ervaringen
Weigels mystieke weg
Jan Baptist van Helmont
Prisca sapientia
Gas, blas en Archeus
De zoon: Franciscus Mercurius van Helmont
Besluit
7 De Rozenkruismanifesten
Broeder C.R.
Broederschap
Broederschap
Uitstraling
Paracelsus
Een alchemische bruiloft
Het koningsslot
Alchemie
Erfenis
Dr. John Dee
Monas Hieroglyphica
Engelenmagie
Enochiaans alfabet
Roerige tijd
Voortgang
Christianopolis
Societas Christiana
Besluit
8 Piëtisme en quiëtisme
Wat is piëtisme en quiëtisme?
Piëtismus in Duitslasnd
Bohme de mysticus
Böhme de soeculatiecve alchermist
Bevinding in Nederland
Devotie of mystiek?
Bruid en bruidegom
Quiëtisme in Frankrijk
Madame Guyon
Antoinette Bouri gnon
The Philadelphi ans in England
John Pordage
Jane Lead
Besluit
9 Esoterie in de Gouden eeuw
De getuigen
David Joris
Hendrik Niclas en het Huis der Liefde
De Franckistrn
Coornhert
Rozenkruisers in de Gouden Eeuw
Johannes Torrentius
Constantijn Huygens
Amos Comenius
Via Lucis
Besluit
Noten deel IV
DEEL V – VERLICHTING EN ROMANTIEK
1 Een geleerde visionair
Wetenschappelijke carrière
Omslag
Visioenen
Oetinger
Hemel en hel
Enkele reis
Reïncarnatie
Over de liefde Besluit
2 William Blake
Illumated printing
Blake als visionair
Oude niemandsvader
Reason and imagination
Bronnen
Uitwerking
Inspiratie
Graaf Zinzendorf
Tantra
Huwelijk
Religie
Besluit
3 Esoterie in de eeuw van de verlichting
Vrijmetselaars en tempeliers
De Stricte Observantie of Schotse Ritus
Het convent te Wilhelmsbad
De rozenkruisereuforie
Aloude en Aangenomen Schotse Ritus
Martines de Pasqually en Louis-Claude de Saint-Martin
Jean-Baptiste Willermoz
Louis-Claude de Saint-Martin
Besluit
4 Isis herleeft
Verlichting; Aufklärung of Erleuchtung?
Romantiek
Egyptisch mysterie
De Toverfluit
De gesluierde Isis
Isis-literatuur Napoleon
Besluit
5 Cagliostro en de graaf van Saint-Germain
Belle van Zuylen
De Egyptische vrijmetselarij
De graaf van Saint-Germain
Cagliostro in Lyon
Cagliostro, Schiller en Goethe
Charlatan en bedrieger
De inquisitie
Besluit
6 Vrijmetselaars en rozenkruisers
De tweede Constitutie van Anderson
Rondom koning James I en Charles I
De Tempellegende
Hiram en Hermes
Afdaling in de aarde
Margaret en William Cavendish
William Shakespeare
De rozenkruisers
Rozenkruisers en vrijmetselaars
Christian Rosencreutz en Hiram
Prisca sapientia
Isaac Newton
Besluit
7 Vrijmetselarij
Misverstanden
The Grand lodge of England
Was Adam een vrijmetselaar?
Een mer à boire
Tot weerziens in het Westen
De drie blauwe graden
Van welke obediëntie bent U?
Besluit
8 Mopsen en adoptieloges
De geheimen der Vrye-Metselaars en der Mopsen openbaart
Het geheim der mopsen geopenbaard
De adoptieloges
Prinses Louise Marie Thérèse Bathilde d’Orleans
Olympe de Gouges
La loge des Neuf Soeurs
Josephine Bonaparte
Besluit
9 Vital spirit of elektriciteit?
Experimenten
Franz Anton Mesmer
Het geval Fräulein Osterlin
De commissie
Somnambule
De commissie
Karel Gijsbert van Hogendorp in Rotterdam Kikkers
Het monster van Frankenstein Besluit
10 Duits idealisme en Engelse romantiek
Johann Gottlieb Fichte (1762-1814)
Friedrich Wilhelm Joseph Schelling (1775-1854)
Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831)
Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) \
Engelse Romantiek
Edward George Bulwer-Lytton
Succesvol schrijver
Skepsis
Zanoni
Leringen
Invloed
Besluit
11 De illuminati
Een geheim genootschap?
Madame de Staël
De jezuïeten
Aufklärung, Erleuchtung of Illumination
Philo’s endliche Erklärung…
Das verbesserte System der Illuminaten..
Hoe het verder ging
Augustin Barruel – samenzwering 1
Jacques-François Lefranc – samenzwering 2
Andere samenzweringsboeken
Besluit
Noten deel V
DEEL VI – DE ZINDERENDE NEGENTIENDE EEUW
1 De val in de materie
Charles Darwin
Godsdienst
Kritiek op Darwin – Henry Bergson
Kritiek op Darwin – Alfred Russel Wallace
Kritiek op Darwin – het feminisme
Ludwig Büchner
David Friedrich Strauss
Ernst Renan
Materialistische theologie
Besluit
2 Eliphas Levi
Alphonse Louis Constant
Pentagram
Seance met Bulwer-Lytton
Spiritisme
Kabbalah en Hermes
Liefde en dood
Besluit
3 Spiritisme
De Fox-Sisters
De dam breekt door
Emma Britten
Magnetisme, elektriciteit en het spirituele lichaam
De Eddy-brothers
Blavatsky en de geesten
Allan Kardec
Le Livre des Médiums
Slechte geesten
Besluit
4 Esoterie in de tweede helft van de negentiende eeuw
De geheimzinnige Hermetische broederschap van Luxor
Kabbalistische orde van het Rozenkruis
Joséphin Péladan
Rozenkruissalons
Belgische tak
Papus
Theosofie
Hermetische school
Gnostisch-kathaarse kerk
Congres
Nog even terug naar de Luxor-broederchap
Vrije liefde
Besluit
5 H.P. Blavatsky
Haar leven
The Theosophical Society
Isis ontsluierd
De schepping
India
Mahatma-brieven
Europa
De geheime leer I
De geheime leer II
Besluit
6 De gouden dageraad I
De legende
Oprichting van de Golden Dawn
Symboliek
Inwijdingen
Besluit
7 De gouden dageraad II
Hogere orde
Aanvullingen
Imaginatie
Nog hogere orde
Leden van de orde
Verdere geschiedenis van de orde Besluit
8 De neo-bewegingen
Réveil en Restauratie in de kerken
De derde weg
Neo-hermetisme
Neo-tempeliers
De ‘geheimen’ van de tempeliers betreffen een innerlijke zoektocht
De neo-graalbeweging
De ‘derde weg’ der katharen
Otto Rahn, Antonin Gadal en Déodat Roché
Lady Caithness
De schat van de tempeliers en de katharen
Besluit
Noten deel VI
DEEL VII – DE INSPIRERENDE TWINTIGSTE EEUW
1 Theosofie in Duitsland en Rudolf Steiner
Vroege splitsingen
De Duitse situatie
De putsch van de Brockdorffs
Steiner in Engeland
Steiner in Wenen
Franz Hartmann
Steiners intrede in de Berlijnse loge
Marie von Sivers
Christus
De OTO en de Memphis & Misraïmorde
Ordo Templi Orientis
Het congres te München
Krishnamurti
De antroposofie
Besluit
2 De antroposofie
De jonge Steiner
Goethe
De antroposofische inwijdingsweg
De christologie van Rudolf Steiner
De kunsten
De werkgebieden
De laatste jaren: 1923-1925
Het einde
Besluit
3 Wereldtijdperken en periodisering
De reïncarnatie van de kosmos
Drie scheppingen?
Atlantis
Manu en Gilgamesj
Reuzen en dinosaurussen
Kalpa’s en yuga’s
Wereldontwikkeling volgens Rudolf Steiner
De vier ‘geslachten’ van Hesiodos
De mens
Besluit
4 Aspecten van Carl Gustav Jung
Psychologie
Occultisme
Crisis
Het Rode Boek
Philemon
Gesprek met de ziel
Dood, een einde?
Alchemie
Schat aan symbolen
Religie
Jung en Steiner
Besluit
5 Gurdjieff en Ouspensky
Persoonlijke ontwikkeling
Essentie
Schoksgewijs
Zelfwaarneming en zelfherinnering
Religie
Gurdjieffbeweging
Enneagram
Pjotr Demjanovitsj Ouspensky
Besluit
6 Het spirituele in de kunst – vooral dans
Theorievorming
Émile Michelet, l’Esotérisme dans l’Art
Een nieuwe tijd
Een casus: Edvard Munch
Dans: Loïe Fuller
Isadora Duncan
Grete Wiesenthal
Rudolf von Laban
Mary Wigman Oscar Schlemmer Besluit
7 Goeroes uit het oosten
Exotische mysterieuze meesters
Shri Ramakrishna Paramahamsa
Vivekananda
De Christus van Vivekananda
Paramhansa Yogananda
Hazrat Inayat Khan en diens soefi-beweging
De soefi-beweging
Maharishi Mahesh Yogi
Bagwan
Leefwijze
Onverdeelde aandacht
Besluit
8 Rozenkruisers in de twintigste eeuw
De twintigste eeuw
Max Heindel
The Elder Brother
De Rozenkruiser cosmologie
De rozenkruisers orde
Het Lectorium Rosicrucianum
De beginselverklaring van het Lectorium Rosicrucianum
Het ‘broederschappelijke stralingsveld’
De Aloude Mystieke Orde Rosae Crusis (AMORC)
Het onderricht
Christus volgens Lewis
Besluit
9 De nieuwe tijd
Provo’s
De kabouterbeweging
Hippies
New Age
Ufo’s
Gesprekken met God
Eco-spiritualiteit
Zwevende gelovigen en de kerk
Dion Fortune en Avalon
Gemeenschap versus individu
695
695
Besluit
Noten deel VII
Bibliografie
Biografie
Register
