Biografie en bibliografie van Jacob Slavenburg – ontleend aan het boek ‘Geschiedenis van de westerse esoterie’

BESTEL GESCHIEDENIS VAN DE WESTERSE ESOTERIE

In de bovenstaande podcast interviewt Jorn Luka de cultuurhistoricus en auteur Jacob Slavenburg. Hij is een autoriteit op het gebied van gnostiek, vroegchristelijke stromingen, hermetica en mysteriën. Slavenburg  ontwikkelde een diepe passie voor historie dankzij inspirerende docenten. Die passie leidde uiteindelijk tot het schrijven van zo’n vijftig boeken.

In deze aflevering duiken Jorn en Jacob dieper in de verborgen lagen van onze geschiedenis. Jacob vertelt over de gnostische geschriften, waaronder de Nag Hammadigeschriften die hij samen met Willem Glaudemans in het Nederlands vertaalde. Deze teksten bevatten wijsheden die eeuwenlang van ingewijde tot ingewijde werden doorgegeven.  Zij bespreken ook de overgang van matriarchale naar patriarchale culturen en het grote belang van vrouwelijke energie. Hieronder volgt een biografie en bibliografie van Jacob Slavenburg die ontleend is aan het boek Geschiedenis van de westerse esoterie, dat hij samen met John van Schaik schreef.

BESTEL GESCHIEDENIS VAN DE WESTERSE ESOTERIE

Ik Jacob Slavenburg – werd in de zomer van 1943, midden in de oorlogsjaren, geboren in Gorinchem. In die stad bracht ik ook de eerste twaalf jaar van mijn leven door. Mijn ouders waren lid van het Apostolisch Genootschap. Tot in de jaren 80 was ik daar ook lid van. Inmiddels waren we verhuisd naar Hendrik Ido Ambacht en ging ik in Dordrecht naar het Johan de Witt-gymnasium. Later hoorde ik dat daar eerder ook Gilles Quispel had gestudeerd als basis voor zijn verdere loopbaan tot professor in de Geschiedenis van de Oude Kerk.

Toen ik in de jaren 90 met hem bevriend raakte, haalden we nog smakelijke herinneringen op aan onze rector van toen, de bijzondere en inspirerende Pjotr Hendrix. Bij hem haalde ik ook mijn eerste 10 als rapportcijfer voor mythologie. Maar naast die 10 waren er ook enkele cijfers die zelfs de helft niet haalden en na drie jaar gymnasium ging ik werken al leerling-typograaf. Voor mijn diensttijd bij de Koninklijke Marine had nog een paar baantjes. Na mijn diensttijd bekleedde ik wederom een aantal banen in het bedrijfsleven, naast het schrijven van verhalen en artikelen voor plaatselijke bladen.

In 1980 pakte ik, naast mijn baan in het bedrijfsleven, de studiegraad weer op aan de Katholieke Leergangen in Tilburg. Daar studeerde ik algemene geschiedenis, kunstgeschiedenis en godsdienstgeschiedenis. En daar gebeurde het.

Op een keer overhandigde een docent godsdienstgeschiedenis mij een boek van Elaine Pagels, De gnostische evangeliën. Hij dacht dat ik dat misschien wel interessant zou vinden. Nou en of. Ik las het diezelfde avond tot diep in de nacht en raakte helemaal opgewonden. Daar stonden dingen over Jezus en het vroege christendom in die mij raakten. Sterker ik had een ervaring van herkenning. Van jongs af aan had ik een gevoel dat veel wat men over Jezus vertelde niet klopte. Ik beleefde hem als een bijzonder inspirerend mens en niet als kerkstichter. Dat waren voor mij twee totaal verschillende werelden.

Een en ander had ook consequenties voor mijn lidmaatschap van het Apostolisch Genootschap. Eerst waren er moeilijkheden, omdat ik in een plaatselijk krantje een column had waarin ik zeer kritisch schreef over de Amerikaanse aanwezigheid in Vietnam en vooral het gebruik van napalm aldaar. Dat leverde nogal wat kritiek op, ook binnen het genootschap. Maar de kloof was onoverbrugbaar, doordat ik pertinent tegen de claim was van de toenmalige apostel (hoofdbestuurder) die zich voorgaf als de Christus van ‘deze tijd’. Voor mij was er maar één Christus, de historische. Ik moet daar wel bij zeggen dat het Apostolisch Genootschap heden ten dage die claim al lang heeft losgelaten en een veel ruimere koers is gaan varen. In het huidige Genootschap zou ik me, qua inhoud, zeker kunnen vinden.

Ik heb echter op een moment in mijn leven besloten om nooit meer van een religieuze, politieke of filosofische club lid te zijn. Dat heeft onder meer te maken met de etiketten die ik opgeplakt kreeg. Zo werd ik na het schrijven van een boek over Steiner in de kritiek als antroposoof bestempeld. Na mijn boek over Blavatsky kreeg ik het etiket theosoof opgeplakt, dat van – negatief bedoeld – gnosticus had ik al.

Na mijn akten Geschiedenis zette ik mijn studie voort aan de Universiteit van Utrecht. Aan de rector magnificus vroeg ik wie mij kon helpen met een verdere studie over de gnostiek. Dat was niet moeilijk, want de opvolger van Gilles Quispel was professor Roelof van den Broek, die net bezig was met een boek over de gnosis te schrijven. Beter kon ik het niet hebben. En zo behaalde ik in 1986 mijn doctoraal.

Ik begon artikelen te schrijven over de gnosis en de vondst van de Nag Hammadi-geschriften, gaf daar ook lezingen over en ‘colleges’ aan de Volksuniversiteit te Breda. Omdat daar nog nooit leergangen over de gnosis gegeven waren, verzamelde ik vlijtig al mijn materiaal over gnosis en esoterie. Dat leidde tot mijn eerste boek De Geheime Woorden; een ontdekkingstocht door vijfentwintig eeuwen verborgen kennis (inmiddels vijf drukken). Steeds verder verdiepte ik mij in esoterische stromingen.

Vooral de antroposofie van Steiner boeide mij zozeer dat ik het plan opvatte om een dissertatie te gaan schrijven over de parallellen tussen de Nag Hammadi-geschriften en de inzichten van Rudolf Steiner. Over Steiner schreef ik ook een boekje. Na Steiner was de theosofie aan de beurt. Voor de gelegenheid van de 100e sterfdag van ‘Madame Blavatsky’ schreef ik een boekje over haar, de theosofie en de meesters.

Voor mijn boek De geheime woorden had ik passages uit de Nag Hammadi-teksten vertaald uit Engelse, Duitse en Franse uitgaven. Steeds meer groeide mijn overtuiging dat deze bijzondere geschriften ook integraal in het Nederlands te lezen zouden moeten zijn. Voor De verborgen leringen van Jezus, een boek uit de Hermes-reeks – die ik samen met Marcel Messing bij de uitgever Ankh Hermes had opgezet – vertaalde ik met hulp van een goede kennis een aantal teksten uit de Nag Hammadi-vondst als aanzet tot een integrale vertaling. Willem Glaudemans was aangegrepen door de teksten in dit boekje. Hij bood aan samen met mij de totale Nag Hammadi-vondst in het Nederlands te vertalen. Een prestigieus project waarvoor we gehoor vonden bij onze uitgever.

De koptisante Berte Hogervorst werd bereid gevonden mee te werken aan het omvangrijke project en we gingen aan de slag. Vijf mensjaren hebben we in dat project gestopt. In 1994 kwam het eerste deel van de uitgave uit, een jaar later volgde het tweede deel.

In dat jaar verscheen ook mijn geruchtmakende boek over de vele tekstaanpassingen in de bijbel onder de wat provocerende titel Valsheid in geschrifte; de gespleten pen van bijbelschrijvers. Nog steeds actueel, want onlangs verscheen de 9e herziene druk. In dezelfde tijd maakte ik kennis met John van Schaik. Hij nodigde mij uit voor een lezing op een symposium over mystiek in Amersfoort. We bleven elkaar volgen en op promotie van John was ik paranimf. John en ik gingen ook cursussen Westerse Esoterie in Zeist organiseren.

Na zeven drukken van de Nag Hammadi-geschriften besloten Willem Glaudemans en ik ons nogmaals over de teksten te buigen, wat leidde tot een gereviseerde vertaling in één uitgave van 1200 pagina’s op dundrukpapier. Professor Quispel, de onbetwiste pionier op het gebied van de gnosis in Nederland, pareerde in een ‘Woord vooraf’ de kritiek die Conservatieve theologen vaak inbrachten over het feit dat Willem en ik niet direct uit het Koptisch vertaalden, maar een kritische vergelijkende vertaling uit de wetenschappelijke uitgaven van bijbelgeleerden produceerden. Quispel schrijft:

‘Ik heb wel eens gedacht dat je Koptisch moet kennen om de 52 geschriften van Nag Hammadi te vertalen. Maar daar ben ik van teruggekomen sinds ik heb vastgesteld dat The Nag Hammadi Library in English van James Robinson koeien van fouten bevat. Dat komt omdat die vertalingen gemaakt zijn door protestantse theologen, wier denkvormen door hun dogmatische opleiding zijn beperkt. Voor deze geschriften moet je ’the feel of Gnosis’ hebben. Die had in het verleden de theosoof G.R.S. Mead. Die heeft in onze tijd Jacob Slavenburg, samen met Willem Glaudemans verantwoordelijk voor deze uitgave.’

De uitgave in één band kwam in 2004 uit en is nu bezig aan de 7e druk. In datzelfde jaar organiseerde John van Schaik, naar aanleiding van mijn toen verschenen boek De Hermetische Schakel, een congres in Amsterdam over de hermetica. Toen ik tijdens mijn doctoraalstudie voor het eerst kennismaakte met de hermetische geschriften had ik een vreemde ervaring. Het was of er een soort heimwee naar iets heel moois en groots, dat altijd op de achtergrond aanwezig was, nu werd opgelost. Het heeft mijn leven verrijkt.

Na de eeuwwisseling heb ik mij als docent verbonden met het Jungiaans Instituut (nu Academy Depth Psychology) in Nijmegen, waar ik met veel plezier nog steeds actief ben. In dezelfde tijd was ik ook betrokken bij de oprichting van de HGU, nu de Academie voor geesteswetenschappen in Utrecht.

In het tweede decennium van deze eeuw zijn John en ik boeken gaan schrijven over aspecten van de westerse esoterie. Ook maakten wij samen een boek over Hermes Trismegistus en de wondere hermetische traditie, om ons daarna volledig te richten op het schrijven en samenstellen van dit huidige boek: Geschiedenis van de westerse esoterie.

BIBLIOGRAFIE VAN JACOB SLAVENBURG

Boeken van Jacob Slavenburg

  • De Geheime woorden. Een ontdekkingstocht door vijfentwintig eeuwen verborgen kennis. Ankh-Hermes, Deventer 1989, 5e druk in 2005 (met Duitse uitgave).
  • Gnosis. De esoterische traditie van het oude weten, Ankh-Hermes, Deventer 1990, 2e druk in 1993.
  • Rudolf Seiner. Een vernieuwer van het oude weten, Ankh-Hermes, Deventer 1990.
  • H.P. Blavatsky. De theosofie en de meesters, Ankh-Hermes, Deventer 1991.
  • Een ander testament. Onbekende geschriften over het leven van Jezus en zijn geheime leringen, Ankh-Hermes, Deventer 1991, 2e druk in 1993.
  • De verborgen leringen van Jezus. Zeven teksten uit het Nijlzand, Ankh- Hermes, Deventer 1992.
  • De verloren erfenis. Inzicht in de ontwikkeling van het christendom (met het accent op de eerste vijf eeuwen), Ankh-Hermes, Deventer 1993, 2e druk in 1995 (met Duitse en Portugese uitgave).
  • Mystiek en spiritualiteit. Een reis door het tijdloze, Ankh-Hermes, Deventer 1994.
  • Valsheid in geschrifte. De gespleten pen van bijbelschrijvers, Walburg Pers, Zutphen 1995, 9e druk 2020.
  • Het evangelie van Maria Magdalena, Ankh-Hermes, Deventer 1995, 2e druk 1997.
  • De Bergrede (uit het ‘Evangelie volgens Matteüs‘), Ankh-Hermes, Deventer 1996.
  • Thomas en zijn evangelie, Ankh-Hermes, Deventer 1996.
  • De mislukte man. Vrouwenhaat in het christendom, Alpha, Zutphen 1996, 156 blz. De 2e druk verscheen in 1997 met als nieuwe (onder)titel: De mislukte man. Vrouw en sexualiteit in het christendom.
  • Een sleutel tot gnosis. Inzicht in de betekenis van de Nag Hammadi-vondst voor de mens van nu, Ankh-Hermes, Deventer 1997, 3e druk 2005 (met Duitse uitgave).
  • Het evangelie volgens Filippus, Ankh-Hermes, Deventer, 1997.
  • En de twee zullen één zijn. Over het samengaan van het vrouwelijke en het mannelijke, Ankh-Hermes, Deventer, 1998.
  • De ‘Logische Jezus’ . Logos, Christusdimensie en de 21e eeuw. Een antwoord op kerk, bijbel en new age. Ankh Hermes, Deventer, 1999, 2e druk 2002.
  • Onbekende woorden van Jezus, Altamira, Heemstede, 1999.
  • Het openvallend testament. Nieuwe bronnen over Jezus en de vrouw uit Magdala, Ankh-Hermes, Deventer, 2001.
  • Het Thomas-evangelie. Tekst en toelichting (tweede, geheel herziene druk). AnkhHermes, Deventer, 2001, 5e druk 2010.
  • Opus postuum. Een onthullende blik op het vroegste christendom (30-70 na Chr.), Ankh-Hermes, Deventer, 2001.
  • Maria Magdalena en haar evangelie, (derde, geheel herziene druk), 6e druk 2006.
  • De oerknal van het christendom. Veelkleurig perspectief van een impuls, Rozenkruis Pers, Haarlem 2003 (met Duitse uitgave).
  • De hermetische schakel, Ankh-Hermes, Deventer 2003, 4e druk 2015 (met Engelse uitgave).
  • Van ankh tot Hermes, Ankh Hermes, Deventer 2005.
  • Inleiding tot het esoterisch christendom. Een verborgen geschiedenis, Ankh Hermes 2005, 180 blz., 2e druk 2006.
  • De vrouw die Jezus liefhad. Maria Magdalena: het ontkende mysterie, Walburg Pers, Zutphen 2006, 2e druk 2007, herdruk met nieuwe titel: Het Maria Magdalena mysterie, Walburg Pers, Zutphen 2021.
  • Het graf van Jezus. Het mysterie van de tombe van Jezus, Maria Magdalena en Judas, Walburg Pers, Zutphen 2007.
  • Man en vrouw; samen één. Een spirituele ontdekkingsreis, Ten Have, Kampen 2007, 172 blz. (gewijzigde herdruk van … en de twee zullen één zijn).
  • Liefde en inwijding. Van mythe naar beleving, Ankh Hermes, Deventer 2008.
  • En de man zal heersen … Kerkelijke beelden over vrouw en seksualiteit; een verbijsterende geschiedenis, BF Uitgeverij, Amstelveen 2008, 160 blz. (gewijzigde herdruk van De mislukte man).
  • Het grote boek der apocriefen. Geheime vroegchristelijke teksten, (red.), Ankh Hermes, Deventer 2009.
  • Het document, Ankh Hermes, Utrecht 2012, 2e druk 2012.
  • Vrijen met God. Over ‘heilige bruiloften’, erotiek & religie, WalburgPers, Zutphen, 2015.
  • Het verguisde christendom. Oorsprong en teloorgang van de vroegste ‘Kerk’, Walburg Pers, Zutphen, 2016, 2e druk 2017.
  • Een reis langs de mysteriën. Van het Oude Egypte tot Carl Gustav Jung, Walburg Pers, Zutphen, 2017.
  • Het Renaissance-wonder. Bakermat van een nieuw mens- en wereldbeeld, Walburg Pers, Zutphen, 2021,
  • Het graf van Jezus, Amsterdam University Press, Amsterdam, 2022
  • Lou Salomé. Een vrijgevochten vrouw, Amsterdam University Press, Amsterdam 2024

Boeken van Jacob Slavenburg en Willem Glaudemans

  • Nag Hammadi-geschriften I. Een integrale vertaling van alle teksten uit de Nag Hammadi-vondst en de Berlijnse Codex. Deel I: Jezus van Nazareth en Hermes Trismegistos, Ankh-Hermes, Deventer 1994, 5e druk in 2000.
  • Nog Hammadi-geschriften II. Een integrale vertaling van alle teksten uit de Nag Hammadi-vondst en de Berlijnse Codex. Deel II: Het drievoudige beginsel van de gnosis, Ankh-Hermes, Deventer 1995, 2e druk 1996.
  • De Nag Hammadi-geschriften. Een integrale vertaling van alle teksten uit de Nag Hammadi Codices en de Berlijnse Codex. (Volledig herziene en geactualiseerde traditie), Ankh-Hermes, Deventer 2004, 7e druk 2019.

LEES OVER DE BOVENSTAANDE BOEKEN VAN JACOB SLAVENBURG

Boeken van Jacob Slavenburg en Jeroen Windmeijer

Boeken van Jacob Slavenburg en John van Schaik

LEES OVER DE BOVENSTAANDE BOEKEN VAN JACOB SLAVENBURG