Gilles Quispel (1916-2006) was een Nederlands hoogleraar in de geschiedenis van de oude kerk aan de Universiteit Utrecht die vooral bekendheid heeft verkregen als onderzoeker van de gnosis. Quispel publiceerde een groot aantal boeken en artikelen over hermetisme, gnostiek, manicheïsme en het mandeïsme. Hij legde een relatie tussen die religies en de katharen, de opvattingen van Jacob Boehme de rozenkruisers. Hij zag het begrip gnosis dan ook als een derde component van de Europese cultuurtraditie, naast de Griekse filosofie en het christendom. Hieronder volgt een selectie van boeken van en over Gilles Quispel.
1. Hermetische geschriften, Roelof van den Broek en Gilles Quispel
Deze uitgave biedt een Nederlandse vertaling van vrijwel alle geschriften die in de Grieks-Romeinse wereld werden toegeschreven aan Hermes Trismegistus die in het Oude Egypte geleefd zou hebben. Deze werken, die in de eerste eeuwen van onze jaartelling zijn ontstaan, bieden een religieus-filosofische interpretatie van de werkelijkheid, waarin God, kosmos en mens in een onverbrekelijke samenhang op elkaar betrokken zijn. Niet alleen reeds lang bekende hermetische werken als het Corpus Hermeticum en de Asclepius zijn opgenomen, maar ook teksten als Inwijding in de achtste en negende sfeer en de Definities van Hermes Trismegistus, die pas in de tweede helft van de twintigste eeuw bekend zijn geworden en onze kennis van het hermetisme in belangrijke mate verrijkt hebben.
LEES EEN GEDEELTE UIT DE INLEIDING
BESTEL HERMETISCHE GESCHRIFTEN
2. De Keulse Mani-Codex, J. van Oord en G. Quispel
De Mani-Codex, in 1969 ontdekt in Egypte, is een rond 400 na Chr. op minuscule perkamenten blaadjes geschreven Griekse tekst. Het manicheïsme, een gnostisch-christelijk geïnspireerde wereldkerk die eeuwenlang bestaan heeft, kende miljoenen aanhangers en heeft een beslissende invloed gehad op de Westerse geestesgeschiedenis. De Mani-Codex is uniek omdat hiermee de afkomst van Mani is komen vast te staan. Daarnaast werpt de literaire structuur van de Codex ontdekkend nieuw licht op het ontstaan van de vorm en de inhoud van de kerkelijke evangeliën.
LEES EEN GEDEELTE UIT DE INLEIDING
3. Het Evangelie van Thomas, G. Quispel (UITVERKOCHT)
Deze uitgave door Gilles Quispel van Het Evangelie van Thomas bevat een complete vertaling van de Koptische tekst. Daarbij volgt een commentaar op iedere logon, waarbij Quispel de bron traceert (Judees of Alexandrijns) en een context biedt voor ieder woord van Jezus. Hij vergelijkt deze tekst met de canonieke evangeliën en andere vroeg-christelijke bronnen die veel van het oorspronkelijke christendom hebben bewaard. Volgens Quispel blijkt uit dit Evangelie dat Jezus een wijsheidsleraar is.
4. God is geestig, diverse auteurs
De 100-jarige geboortedag van Gilles Quispel was aanleiding voor de Bibliotheca Philosophica Hermetica en Stichting Rozenkruis tot het symposium God is Geestig. De titel, een uitspraak van de emeritus hoogleraar, geeft aan hoe hij was: temperamentvol, altijd een kwinkslag, scherp van geest en scherp van pen. Een geboren polemicus die graag de publiciteit zocht. ‘Als Quispel sprak, was het alsof de hemel voor je open ging’, vertelde iemand eens na één van zijn lezingen. In deze bundel brengen promovendi, familie en bewonderaars een saluut aan deze grote figuur.
LEES DE INLEIDING EN INHOUDSOPGAVE
LEES DE VOORDRACHT VAN ROELOF VAN DEN BROEK
LEES DE VOORDRACHT VAN JACOB SLAVENBURG
5. Gnosis als wereldreligie – leven en werk van Gilles Quispel, Leo Kohlenberg
Quispels fascinatie voor deze vroegchristelijke stromingen werd geboren op het Dordtse gymnasium waar hij al op jonge leeftijd kennismaakte met gnostische denkbeelden. In 1952 kocht hij de zgn. ‘Jung Codex’, onderdeel van een grote collectie geschriften die in 1945 in Nag Hammadi in Egypte werden gevonden. Deze Nag Hammadi-geschriften bevatten onder andere het zogenoemde Evangelie van de Waarheid en het Evangelie van Thomas. Quispel had een duidelijke visie op de gnostiek. Volgens hem werd de leer gekenmerkt door het beginsel van de vrije mens en zouden de gnostici hebben gepleit voor een niet-autoritaire en ondogmatische beleving van het jonge christendom. Gnosis als wereldreligie behandelt de boeiende ontstaansgeschiedenis van de gnostiek en de bijzondere rol die Quispel in de geschiedschrijving hierover heeft gespeeld.
BESTEL GNOSIS ALS WERELDRELIGIE
6. Valentinus de gnosticus en zijn Evangelie der Waarheid, G. Quispel
Gnosiskenner Gilles Quispel keerde met deze beschouwing over leven, werken en invloed van de tweede-eeuwse gnosticus terug naar zijn eerste wetenschappelijke liefde: Valentinus, volgens Quispel ‘de grootste gnosticus van de Oudheid’. Quispel beschrijft de carrière van Valentinus (ca. 100-160 na Christus). In dit boek richt hij zich op de leer van Valentinus en op de oorsprong daarvan, en op de overeenkomsten met de hermetische leringen.
BESTEL VALENTINUS DE GNOSTICUS EN ZIJN EVANGELIE DER WAARHEID
7. Gnosis – De derde component van de Europese cultuur traditie, onder redactie van G. Quispel
Dit boek beschouwt de cultuurgeschiedenis van Europa als een driestromenland. Naast de rede vanuit Athene en het geloof vanuit Jeruzalem kwam de Gnosis voort vanuit Alexandrië, uitmondend in theosofie, antroposofie en rozenkruis. Via achttien bijdragen van zeer diverse auteurs (waaronder J.R. Ritman, G. Quispel, R. van den Broek en J. van Oort) wordt Gnosis steeds belicht als een innerlijke ervaring, een ‘kennis des harten’, die volgens de experts van alle tijden is.
LEES EEN GEDEELTE UIT DE INLEIDING
BESTEL GNOSIS – DE DERDE COMPONENT VAN DE EUROPESE CULTUURTRADITIE
8. De Hermetische Gnosis in de loop der eeuwen, onder redactie van G. Quispel (UITVERKOCHT)
Hermes Trismegistus (De Egyptische god Thot), was een kosmische religie die op persoonlijke ervaring berustte. De hermetische geschriften hadden grote invloed op onder andere Pico della Mirandola, Mozart, William Blake, Goethe, Rudolf Steiner, C.G. Jung en J. van Rijckenborgh. In dit boek schrijven achttien wetenschappelijke onderzoekers op heldere, voor ieder begrijpelijke wijze over de verschillende aspecten van de Hermetische Gnosis en de invloed van deze religie op onze cultuur. Hun bijdragen worden van een inleiding voorzien door de Gnosis-kenner prof. dr.G. Quispel.