New Age, kerk en gnosis – een balans en verliesrekening opgesteld door Jacob Slavenburg

Helaas gooien veel theologen alles wat niet in hun kader past op de hoop van New Age, zonder enige gave des onderscheids. De ervaring in de vroegste christengemeenten, de gnosis, overstijgt verre het New Age-gedachtengoed. Na tweeduizend jaar christendom en meer dan vijftig jaar Nag Hammadi wil ik in all schuchterheid een kleine balans opmaken. Bij een balans hoort een winst- en verliesrekening, waarbij de cijfers overigens nooit zo absoluut zijn als ze op papier lijken. Er zit ruimte in.

De christelijke kerk heeft God tot persoon verklaard, de wezenlijk andere. Daarmee heeft men God buiten de mens geplaatst. Dat lijkt mij verlies. In zijn transcendentie wordt God ervaren als de almachtige, het niet beredeneerbare. Dat zie ik als winst. 

New Age legt de nadruk op de immanente God. Ieder mens heeft een goddelijke kern. De mens is zelf ten diepste God. Dat ervaar ik als winst. De immanentie van God zonder een verbinding met de transcendentie leidt echter tot een afperking van God tot niet meer dan het eigen bewustzijn op dat moment. Ik heb dat wel eens het ‘knusse binnengodje’ genoemd. Dat zie ik als verlies. 

De christelijke kerk heeft Jezus en Christus als persoon samengevoegd en weer later met de Heilige Geest. Jezus heeft men vertheologiseerd. Christus heeft men buiten de mens geplaatst. Zoals men dat ook met het Koninkrijk heeft gedaan. Dat beschouw ik als verlies. De christelijke kerk gelooft in het zoonschap van Christus. Een goddelijk zoonschap dat uitstijgt boven de menselijke rede. Dat ervaar ik als winst. 

New Age heeft Jezus omarmd als wijsheidsleraar; een aspect dat door de kerk sterk verwaarloosd is. Dat vindt ik winst. New Age kan verder weinig met het goddelijke zoonschap. met de Christusdimensie. Dat voel ik als verlies. 

De christelijke kerk stelt dat Jezus aan het kruis gestorven is voor onze zonden. Het zondebegrip werd overigens in de loop van de eeuwen steeds zwartgalliger. Dat ervaar ik als verlies. Het kruis heeft in de kerk altijd betekenis gehad als voorwaarde tot verlossing en opstanding. Hoewel dat meer in het uiterlijk werd getrokken dan in het innerlijk, zie ik dat toch als winst. 

New Age gelooft in die zin niet in zwarte zonde, maar in karma. Dat houdt ook de mogelijkheid in tot persoonlijke verlossing. Dat ervaar ik als winst. Het uiterste liefdeoffer van Jezus aan de mensheid, zijn vrijwillige dood aan het kruis, waardoor de Christuskracht manifester werd, daar kan New Age weinig mee. Dat proef ik als verlies. 

De christelijke kerk predikt de naastenliefde. De dienst aan de medemens. Dat lijkt mij winst. De christelijke kerk is bang voor zelfliefde, waardoor de naastenliefde overwegend blijft steken in charitas. Dat lijkt mij verlies. 

New Age ziet naastenliefde als uitvloeisel van liefde voor het zelf. Dat zie ik als winst. New Age blijft in het proces naar zelfkennis en zelfliefde vaak steken in navelstaren, en het in een kringetje draaien rond zichzelf. Dat is verlies.

En de gnosis? De gnosis legt een verbinding tussen de transcendentie en de immanentie van God en van Christus, het bewustzijn van God. God, schepping en mens vallen samen in een onlosmakelijk geheel. Alles is van geest doordrongen.

Jezus zei:
Ik ben het licht dat boven allen is.
Ik ben het Al.
Het Als is tot mij gekomen.
Kloof een stuk hout en ik ben daar,
til een steen op en jullie zullen mij daar vinden.
(Evangelie van Thomas, logion 77)

Jezus is in de gnosis niet alleen een wijsheidsleraar de de mens de weg wijst tot de geboorte van Christus in het eigen hart – in het Evangelie volgens Filippus lezen we dat de mens dan niet langer alleen maar een christen is, maar tot Christus wordt – ; Jezus is ook de mens die de Christus in de stof heeft gebracht. Die door zijn kruisdood de Christus uitgezaaid heeft in de harten van de mensen en daardoor een directere mogelijkheid tot verlossing heeft geopend. Daartoe dient de mens zich bewust te worden, wetend te zijn en dient hij de enige zonde waarover in veel Nag-Hammadi-geschriften gesproken wordt, die van de onwetendheid, te overwinnen. Dan is het Koninkrijk accuut beleefbaar. 

De weg daartoe is zelfkennis. Het daaruit voortvloeiende bewust houden van zichzelf biedt de mogelijkheid tot het houden van de ander. Omdat de mens in zichzelf de ander dan wezenlijk kan ontmoeten. 

(Jezus zei:) Als je je broeder hebt gezien, dan heb je God gezien. 

De dienst aan jezelf leidt onherroepelijk tot de dienst aan de ander, je broeder, je zuster. Het kan op een gegeven moment niet anders meer zonder jezelf tekort te doen. 

Dat aspect van de gnosis is door velen onderschat en zal onderschat blijven als men het op de New Age-hoop blijft gooien. Men verwart gnosis dan met zelfgenoegzaamheid. 

Bibliotheken zijn volgeschreven over bijbelse geschriften en hoe je die kunt exegetiseren. Het onderzoek naar Nag hammadi staat daarbij vegeleken nog in de kinderschoenen. Voor beide geldt echter dat ze pas echt inzichtelijk worden als we ze tgemoet gaan treden met wat de mysticus Willem van Saint-Thierry het sensus illuminati amoris, het zintuig van de verlichte liefde, noemde. Dan pas kunnen ze werkelijk een weg naar ons hart vinden. 

Bron: Jacob Slavenburg in de symposiumbundel ’50 jaar Nag Hammadi en nu?’