Zien wat blijft, mythen in werk en woord – schilderijen van Joop Mijsbergen en teksten van Ankie Hettema

BESTEL ZIEN WAT BLIJFT, MYTHEN IN WERK EN BEELD

In het fraaie boek ‘Zien wat blijft, mythen in werk en woord’, dat werd gelanceerd op symposia in Bergen op Zoom op 3 en 4 oktober 2020) voegt Ankie Hettema-Pieterse woorden toe aan wat Joop Mijsbergen in machtige penseelstreken op het doek heeft gezet. Veel schilderijen gaan over Griekse mythen die een rol hebben gespeeld in de Griekse mysteriën en die tijdloze waarden uitdrukken. Hieronder volgen het voorwoord, een korte tekst over Joop Mijsbergen en de inhoudsopgave.

BESTEL ZIEN WAT BLIJFT, MYTHEN IN WERK EN BEELD

VOORWOORD

‘Hier wil ik exposeren!’ Dat waren de eerste woorden die Joop Mijsbergen uitsprak bij het binnenkomen samen met zijn vrouw Elly op de open monumentendag in de centrumzaal van de School van het Gouden Rozenkruis in Bergen op Zoom. Het waren niet alleen de witte muren, of de lichtval, die zo aantrekkelijk overkwamen, vooral de lichte atmosfeer waarin de hele ruimte ademt.

Een gesprek volgde waarin een wederzijdse herkenning te bespeuren viel. We kwamen uit op de feniks, de vuurvogel en mythische dieren en ‘de Griekse mythen, die ik ook schilder’. Een tweede en derde ontmoeting vond plaats in het atelier van Joop. En we waren het eens:
Een expositie moest er komen!

Maar waarom in deze moderne tijd nog een expositie en een symposion over mythen?
Waarom zouden we eigenlijk nog Homerus lezen?
Waarom nog luisteren naar die Zauberflöte van Mozart?
Reiken zij werkelijk beelden aan voor wat nog steeds diep in ons leeft?
Zoals het verlangen naar huis?
Het leven als een reis, als een inwijding en waarheen dan of waartoe?
De onverzettelijkheid om met monsters te strijden, een rechtvaardige oorlog te voeren?
De mogelijkheid om goden te weerstaan?
Om te ontdekken waar onsterfelijkheid in ons woont?
Een nieuwe wereld?
Als we teksten van meer dan 2000 jaar geleden lezen, stuiten we dan op onveranderlijke, essentiële waarheden?
Zijn deze waarheden waar?
Leven zij nog wel?
Doen die beelden er nog toe?

De beelden die in het werk van Joop Mijsbergen verschijnen, die wij in zijn atelier onder ogen kwamen, zijn indrukwekkend waar. Het zijn niet zomaar afbeeldingen. Zij zijn doorleefd door het eigen leven heen. Zij maken voelbaar voor deze tijd: het menselijk zoeken, zijn verlangen, het gevecht, zijn vertwijfeling, de schoonheid en zijn verheffing.

Op één schilderij van de vele die mij troffen, die eerste keer bij binnenkomst in het atelier, wil ik nu kort ingaan. Het is ‘Souvenir de Texel’. De wind heeft vrij spel over het strand, in de verte een onstuimige zee, en daar middenin één rode boei, waar de blik naar toe getrokken wordt. Een collega van Joop maakte de grap: ‘Ik zie een rode stip, is het al verkocht?’

Het schilderij doet mij denken aan het levensklimaat waarin wij verzeild zijn geraakt. Donkere wolken. We zijn in zwaar weer terecht gekomen! Om een paar woorden te noemen: klimaatverandering, populisme, fundamentalisme, een wankel financieel bestel, gedreven door eigenbelang, een kwetsbare samenleving, een overwaardering van materialistische en individualistische waarden…

Mensen zijn veranderlijk. Mensen zijn niet standvastig. Wat ze vandaag nog geloven, vinden ze morgen onzin. Standpunten wisselen met de seizoenen, beloften worden vergeten. Mensen zijn zelden trouw aan zichzelf, laat staan aan een ander. Ze weten niet wie ze zijn, en zeker niet wie ze worden.

Overzien zij wel de gevolgen van hun handelen?
Kennen zij een vaste spil in hun leven?
Zoals die rode boei, die rode stip te midden van die onstuimige zee?

Net zo kent het midden van ieder levenssysteem een ‘rode stip’. Een bezieling. Daar is een hart, dat klopt. We kunnen met het eigen hart als kompas opnieuw naar ‘het midden bewegen’. En daar in dat midden een grootse ontdekking doen. Waarlijk, de mens is méér dan hij denkt te zijn.

Zoals Homerus schrijft: ‘Wie ben je? Van welk land? En van welk volk? Jij hebt een geest die niet te temmen is. Jij bent de listige Odysseus. ’t Werd mij door Hermes met zijn gouden staf voorspeld.’

Geest heeft te maken met hart en ziel, is meer dan verstand en intelligentie. ‘Geest is eeuwig, bron van leven, allesomvattend, alles reddend, bevrijdend, en genezend’, zegt Hermes.

Ligt daar een mogelijke werkelijke verandering, een uitweg uit de storm van deze tijd?
Kunnen wij het evenwicht herstellen door ons te richten op ‘het midden’, de wezenlijke dingen, op fundamentele waarden? Zullen dan menselijke waardigheid en eerbied voor onze planeet aarde weer opbloeien? Ja, we zullen wellicht die spil in ons leven leren kennen waar duurzaamheid woont.

‘Lees en huiver’, schrijft Imme Dros in haar herschepping van de Griekse mythen.
De dichter Kavafis: ’Blijf denken aan Ithaka’.
Joop Mijsbergen met deze expositie 85 jaar: ‘Zien wat blijft!’

JOOP MIJSBERGEN, ‘SCHILDER’

Er had hierboven ook kunnen staan: een markant of bijzonder schilder. Misschien erudiet schilder. Schilder in hart en nieren. Maar geen van de woorden dekt zijn persoonlijkheid en zijn werk. Joop beschouwt zichzelf allereerst eenvoudig als ‘schilder’.

Joop is wat olieverven betreft geschoold in Antwerpen. De warme kleuren zijn typisch voor hem. Omdat de verf niet vloeit, kan het werk massief worden. Wanneer Joop later de ‘echte’ aquarel leert kennen, bevalt deze techniek hem om de ‘losheid’ die hij kan toepassen.

De techniek van het aquarelleren gebruikt Joop bij het schilderen met olieverf. Door de olieverf sterk te verdunnen maakt hij deze transparant en door het onbeschilderd laten van delen van de ondergrond, bereikt hij een aquarelachtig, licht doorschijnend effect. De techniek ‘oleorel’ is hiermee geboren. In ‘t aquarelleren zoekt Joop juist de diepte van kleur van het olieverven op. Hij weet de zwaarte van aardekleuren neer te zetten, en het licht speels aanwezig te maken. Twee uitersten: diepte en doorschijnendheid, zwaarte en licht.

Een bescheiden man, die zijn werk wel op waarde weet te schatten. Verhalend en geconcentreerd in zijn werk. Met krachtige penseelstrepen deint de zee. Met grote gevoeligheid en intimiteit ontstaan zijn dieren en kinderen. Joop, groot en sterk, warm en vriendelijk. Uiteenlopende eigenschappen die hij samenbrengt en wij in zijn werk herkennen. We ontdekken een harmonieus spel van kleur en beweging, van licht en donker, van vorm en inhoud, van spanning en ontlading, van wolken en zee, van hemel en aarde. We worden meegetrokken in een belevenis, in een moment. Het maakt Joop tot een ‘groot schilder’.

Een werkstuk dat voor hem ligt of staat is als een levend wezen, en bij elke aanraking, met elke verfstreek, ziet hij het groeien en veranderen. De thema’s die Mijsbergen tot onderwerp neemt, verbeelden de mythen en legende van alle eeuwen, en tegelijk stammen ze uit het diepst van de menselijke emotie. Hettema-Pieterse geeft die thema’s in nieuwe woorden weer, soms beknopt, altijd lyrisch. Zij zegt: ‘Waar hij kan, wil Mijsbergen tegenwicht bieden aan de onbalans in het dagelijkse leven van de moderne mens. Beeldende kunst is in zijn leven altijd een belangrijk middel geweest tot werkelijk menselijk contact.’

Wat zijn schilderijen in 2020 ons te zeggen hebben? Mijsbergen: ‘Kijken, aanschouwen; zien en doorzien. Het zijn aspecten van de relatie die je hebt met het leven om je heen en met het kunstwerk voor je neus. Daarom: Kijk, kijk, kijk zelf. Luister, luister opnieuw en blijf luisteren. Lees en verdiep je en je zult een stukje geluk beleven. Je zult troost vinden of ook zelfbevestiging, of een nieuw levensgevoel ervaren. Kunst scheppen zowel als kunst consumeren is een geestelijke actie, is menselijk, is verruiming. Wij kunnen niet zonder. Daarom schilder ik, dat is de zin van mijn schildersleven’

INHOUD

Voorwoord
Joop Mijsbergen, ‘schilder’ In gesprek
Werk en woord

Het vuur van de geest
Zeus. Oppergod
Hephaistos. Het vuur
Poseidon. God van de zee
De Furiën. Wraakgodinnen
De Gratiën
Hermes. Boodschapper van de goden
Prometheus
Prometheus. De gave

Het vuur van de hemel
Ariadne. De gouden draad
Ikarus. Hemelvaart
De Minotaurus. De wilde stierenkop
Hyakinthos
Orpheus
Orpheus en Eurydice. De liefde
Herakles. De tweesprong
Herakles. De onderwereld
De strijd om Troje. De verdeeldheid
De paarden van Achilles
De thuisreis aanvaarden de eenheid tegemoet
Odysseus. De mens die zichzelf ontdekt
Ithaka
Odysseus en de Kykloop. Zelfbewustzijn
De Sirenen. Zoete verleidingen
De Lotuseters
Odysseus. De menselijke waardigheid
Dromend van Ithaka
Teiresias. Blinde ziener
De runderen van Helios
Schipbreuk. Leeg van jezelf
Thuisvaart. Overgave
Odysseus. De bedelaar en trouw
Odyssee. Boek drieëntwintig
Kirke. Het ware gezicht
Scylla en Charybdis. Botsende rotsen
Jason. De geroofde zielemantel
De Argonauten. Eén vaart, één richting

Het vuur in de mens
De filosofen
Diogenes. De zon
De vlucht naar Egypte
De storm
De tuinman en de opstanding
Koningin van de nacht
De amandelboom. De bloei
De maanparels
De tuinman en de aandacht
Feniks. De onsterfelijke

Mythen openen het leven
Welke mythe leven wij?
Curriculum Vitae
Algemene literatuurlijst
Noten

BESTEL ZIEN WAT BLIJFT, MYTHEN IN WERK EN BEELD

LEES MEER OVER DE BOEKEN VAN ANKIE HETTEMA-PIETERSE