BESTEL RUDOLF STEINER EN PETER DEUNOV
In zijn nieuwste boek gaat Harrie Salman in op twee grote spirituele leraren die aan het begin van de 20e eeuw in Europa in de openbaarheid traden. Zij zijn herauten van een nieuwe cultuur waarmee iedereen zich kan verbinden die een proces van innerlijke transformatie wil doormaken. Het waren de Oostenrijker Rudolf Steiner (1861-1925), de stichter van de antroposofische beweging, en de Bulgaar Peter Deunov (1864-1944), de grondlegger van de school van de Witte Broederschap. Harrie Salman beschrijft het leven van deze twee ‘herauten van een nieuwe tijd’. In hun ontwikkelingsweg komen opmerkelijke parallellen naar voren. Salman geeft een beeld van de ontwikkelingen van de bewegingen die zij oprichtten en van de essentie van hun wereldbeschouwingen en van de scholingswegen die zij ontwikkelden. Daarmee wordt zichtbaar hoe deze twee unieke personen elk op een eigen wijze werkten aan een en hetzelfde doel: de mens de weg te wijzen naar een nieuw, door Christus geïnspireerd mens-zijn.
MOTTO VAN PETER DEUNOV
‘De nieuwe mens die nu geschapen wordt, noem ik de mens van het licht. Waar hij ook gaat, hij verlicht de dingen met het licht dat hij uitstraalt. Met zijn subtiele zintuigen kan hij het innerlijke leven van de natuur voelen en communiceren met de intelligente wezens die haar besturen.
De nieuwe mens wordt alleen in stand gehouden door positieve gedachten en gevoelens. Hij leeft in vreugde. Hij is vrolijk, vrijgevig en overwint gemakkelijk moeilijkheden. De nieuwe mens is een held met een edelmoedige ziel, die alles verstandig gebruikt en weinig nodig heeft om gelukkig te zijn. De nieuwe mens is behulpzamer. Hij is minder egoïstisch en handelt in harmonie met het intelligente leven, met alle intelligente wezens met wie hij één is.
Hij is de mens van Waarheid en Vrijheid die zichzelf heeft gevonden. Hij is ook rechtvaardig en wijs, met een nieuwe kijk op het leven en nieuwe relaties met andere mensen. Zijn bewustzijn overstijgt de grenzen van het gezin, van de natie, zelfs van de mensheid. Hij beschouwt zichzelf als burger van het grenzeloze heelal. De nieuwe mens en de nieuwe wereld worden geboren. De toekomst behoort aan hem.’
Peter Deunov
INLEIDING – HET AANBREKEN VAN EEN NIEUWE TIJD
Aan het begin van de twintigste eeuw traden in Europa twee grote spirituele leraren in de openbaarheid. Zij zijn de herauten van een nieuwe cultuur waarmee iedereen zich kan verbinden die een proces van innerlijke transformatie wil doormaken. Het waren de Oostenrijker Rudolf Steiner (1861-1925), de stichter van de antroposofische beweging, en de Bulgaar Peter Deunov (1864-1944), de grondlegger van de school van de Witte Broederschap.
Zij zijn leraren van de innerlijke ontwikkeling van de mens die is gebaseerd op de universele waarden van de mensheid. Hun leer staat in de traditie van het esoterische christendom, het christendom van de innerlijke weg. We leven in een tijd waarin het kerkelijke christendom van de uiterlijke (exoterische) weg aan betekenis verliest, omdat het niet meer aansluit bij het bewustzijn van de moderne mens.
Het gaat in onze tijd niet meer om instituties, maar om de zingeving van het eigen leven en het verzorgen van het sociale leven. De kerken hebben zich in het verleden meestal verbonden met de gevestigde orde en daarmee de radicale oproep van het evangelie genegeerd om de boodschap van mensenliefde, die de essentie van het leven van Christus is, in de praktijk te brengen. De schaduwen die het uiterlijke christendom heeft verspreid, hebben deze essentie verduisterd.
Nadat Boeddha de leer van het mededogen en de compassie had gebracht, heeft Christus als de ‘Geest van de zon’ de universele liefde die uitstijgt boven de sfeer van de bloedverwantschap, aan de mensheid gegeven. Rudolf Steiner en Peter Deunov hebben de praktische betekenis van de bevrijdende boodschap van de universele liefde in het bewustzijn van miljoenen mensen gebracht.
De antroposofie die Steiner heeft ontwikkeld, is een spirituele wetenschap die een nieuw perspectief op ons spirituele leven en onze ontwikkeling als mens biedt. Het werk van Deunov heeft zijn wortels in de religie, die hij beschouwde als een wetenschap van de opvoeding en transformatie van het menselijke hart. Zijn leer is een wetenschap van de Liefde die in het dagelijkse leven moet worden toegepast.
We gaan hiermee van een materialistische visie op de mens en de wereld, die tot transhumane mensen en een totalitaire samenleving leidt, naar een visie waarin de verzorging van ons innerlijke en ons sociale leven, in verbinding met de krachten van ons hart, centraal staat.
Rudolf Steiner en Peter Deunov openden de poort voor de werkzaamheid van andere leraren, zoals de Zweedse Fin Pekka Ervast (1875-1934), theosoof en stichter van de Ruusu-Risti (Rozenkruis) school, de Deense leraar Martinus Thomsen (1890-1981), de Nederlandse gnosticus Jan Leene (Jan van Rijckenborgh, 1896-1968), stichter van het Lectorium Rosicrucianum, de Estse antroposoof en hermetisch filosoof Valentin Tomberg (1900-1973), de Bulgaarse leraar Michael Ivanov (Omraam Mikhaël Aïvanhov, 1900-1986), die in Frankrijk de Universele Witte Broederschap stichtte, en de Grieks-Cypriotische leraar Styliaflos Atteshlis (Daskalos, 1912-1995). Hun werk vertegenwoordigt aspecten van de weg die naar een spirituele vernieuwing van de mens en de samenleving leidt. Het spirituele wezen dat we Christus (dit betekent in het Grieks de ‘Gezalfde’) noemen, was in andere gedaanten aan de ingewijden van veel oude culturen bekend. We kunnen dan denken aan Krishna, Ahura Mazdao, Osiris, Apollo en aan de zonnegoden van andere volken.
Ook in onze tijd is dit zonnewezen Christus als drager van de impuls van de liefde buiten de wereld van het christendom werkzaam. Spirituele leraren uit scholen in niet-christelijke culturen, zoals de islam, het hindoeïsme en het boeddhisme, kunnen daarom ook wegen naar dit zonnewezen wijzen. We kunnen hierbij denken aan Sri Aurobindo (1872-1950).
Met de komst van de hierboven genoemde spirituele leraren is de tijd aangebroken om de eenzijdig intellectuele en materialistische cultuur van onze tijd om te vormen tot een cultuur die het intellectuele en het spirituele met elkaar verbindt. Steiner en Deunov brachten inspiraties voor een toekomstige globale cultuur van liefde en broederschap, waarvan het centrum zich in hun visie in Rusland zal bevinden. De voorbereiding van deze cultuur is in de twintigste eeuw met hun werk begonnen. De verwachting van de Tijd van Aquarius (Waterman) in de jaren zestig was hiervan ook een uitdrukking. In de jaren daarna hebben velen de antroposofie van Steiner, de school van de Witte Broederschap en andere toegangen tot het esoterische christendom ontdekt.
In 1970 las ik voor het eerst over Rudolf Steiner en zijn helderziende vermogens in het Nederlandse tijdschrift Bres. In september 1971 bestudeerde ik zijn boek Het christendom als mystiek feit en de mysteriën van de Oudheid, dat ik vlak voor het begin van mijn studie aan de universiteit van Leiden in een antiquariaat ontdekt had. Ik werd toen lid van een groep studenten die in de antroposofie waren geïnteresseerd en met elkaar dit boek lazen. Daaruit is een ruim 50-jarige verbinding met Rudolf Steiner en de antroposofie ontstaan. Eveneens in het tijdschrift Bres las ik in 1978 een artikel over Peter Deunov. Dit werd in 1991 gevolgd door een nadere kennismaking in meerdere artikelen over hem in het Duitse tijd-schrift Novalis.
In 1997 ontmoette ik in Bulgarije leden van de school van de Witte Broederschap, in wier kringen ik tussen 1999 en 2011 meerdere keren per jaar verkeerde, met name in het zomerkamp in het Rila gebergte (ca. 100 km ten zuiden van de hoofdstad Sofia). Hieruit is een blijvende verbinding voortgekomen met Peter Deunov en de mensen die door hem zijn geïnspireerd. Ik lees en spreek Bulgaars, en al 25 jaar dans ik met plezier de sacrale dans ‘paneuritmie’ die door hem is ontwikkeld en zing ik de liederen die door hem zijn gecomponeerd.
In 2007 werd ik door de uitgeverij van de broederschap in Sofia gevraagd om de scriptie van Deunov te transcriberen die hij in 1893 voor de theologische faculteit van de universiteit van Boston had geschreven. Het was een handgeschreven scriptie waarvan op elke pagina meerdere regels niet meer goed leesbaar waren. Door me te verdiepen in zijn wijze van schrijven heb ik alle onleesbare regels kunnen reconstrueren. Ik heb ook een inleiding op deze scriptie geschreven.’ In 2014 heb ik de boodschap die Deunov in 1898 van de aartsengel van het Bulgaarse volk had ontvangen, uit het Bulgaars in het Engels vertaald en van een commentaar voorzien. Deze boodschap is in een tweetalig boek door de uitgeverij van de broederschap en de uitgeverij van de universiteit van Sofia gepubliceerd.
In de herfst van 2021 ben ik begonnen met het schrijven van dit boek. Over Rudolf Steiner is al veel geschreven,’ over Peter Deunov en zijn leer nog maar weinig. Hij is de onbekende collega en ‘broeder in de geest’ van Steiner. Zijn leven en werk verdienen het in wijdere kring bekend te worden. Hun zo verschillende levenslopen vertonen fascinerende overeenkomsten, die we ook kunnen vinden in de leer die zij hebben ontwikkeld. De wegen van innerlijke ontwikkeling die zij bieden, zijn op geen enkel punt met elkaar in tegenspraak. Zij vullen elkaar aan en zijn uiteindelijk op hetzelfde doel gericht: de voorbereiding van een nieuwe spirituele cultuur die de eenzijdigheid van het moderne materialisme overwint en wordt gebouwd op een inspirerende visie op de mens, de natuur en de samenleving.
Rudolf Steiner en Peter Deunov hebben elk meer dan 4000 voordrachten gehouden. Zij zijn gestenografeerd en uitgegeven. De voordrachten van Steiner zijn in vele talen vertaald, die van Deunov zijn maar voor een klein deel buiten de grenzen van Bulgarije bekend. Er lopen projecten om zijn teksten en voordrachten uit de tijd tussen 1895 en 1944 te vertalen, vooral in het Duits, Engels en Frans.
Steiners boeken en voordrachten hebben inhouden waar diep over moet worden nagedacht. Ze behandelen aspecten van de spirituele wetenschap, die op een systematische wijze worden behandeld. Deunovs voordrachten spreken het hart aan, ze zijn leerzaam, praktisch en poëtisch. Zij doen een beroep op de lezer om zijn leven te veranderen. om gezonder, bedachtzamer en met meer bewustzijn voor het eigen gedrag te leven. Zij kunnen het beste worden vergeleken met de wijsheidsliteratuur uit het Oude Testament en tonen hoe de wijsheid kan worden verbonden met de kracht van de liefde en met een leven in de waarheid.
Antroposofen en mensen uit de school van de Witte Broederschap kunnen veel van elkaar leren. Rudolf Steiner geeft ons diepe inzichten in de mens en de wereld, en roept ons op om samen te werken met de geestelijke wezens die ons willen inspireren. Van Peter Deunov leren we te zingen, een sacrale dans uit te voeren, te bidden, ons met de natuur te verbinden, gezond te leven en liefdevol met elkaar om te gaan – om te leven in een nieuwe cultuur.
Ook lezers die niet met de levens en de leer van deze twee spirituele leiders bekend zijn, kunnen ontdekken hoe de wegen van innerlijke ontwikkeling door Steiner en Deunov een eeuw geleden op een nieuwe en voor iedereen toegankelijke wijze zijn geopend. Mensen uit beide stromingen, die uit dezelfde bron komen, kunnen met elkaar samenwerken omwille van een menswaardige toekomst van de mensheid.
In het eerste deel van dit boek worden de levenslopen van Rudolf Steiner en Peter Deunov beschreven en met elkaar vergeleken. Het tweede deel is gewijd aan een beschrijving en vergelijking van hun leer. Wat er na hun dood met hun spirituele scholen is gebeurd en wat hun betekenis voor de toekomst wordt in het afsluitende derde deel onderzocht.
Het toeval wil dat deze scholen in 2022 en 2023 het 100-jarig bestaan van hun spirituele missie vieren. Moge dit boek tot een bezinning op hun gemeenschappelijke taak bijdragen! De vertalingen uit het werk van Peter Deunov zijn van mijn hand. Ik heb daarbij advies ontvangen van Svetoslav Costoff en Darina Lazarova.
Harrie Salman, december 2022
INHOUDSOPGAVE
Inleiding — Het aanbreken van een nieuwe tijd
DEEL 1 Twee biografieën
- De jeugd van Rudolf Steiner en Peter Deunov
- De voorbereiding op hun missie
- De opbouw van hun spirituele kringen
- Het werk in hun spirituele scholen
- Wie zijn Rudolf Steiner en Peter Deunov?
DEEL 2 Twee spirituele scholen
- De ontwikkeling van de wereld
- Involutie en evolutie
- De wederkomst van Christus
- De ontwikkeling van het bewustzijn
- De nieuwe gemeenschapscultuur
- De verbinding van hoofd en hart
- De wegen van scholing
DEEL 3 Het lot van de twee scholen
- De antroposofische beweging na 1925
- De school van de Witte Broederschap na 1944
- De betekenis van Rudolf Steiner en Peter Deunov
Afsluiting — De samenwerking van hoofd en hart
Bijlage — Vertaalde teksten van Peter Deunov