De grootsheid van de geest – alle voordrachten van het symposion in Amsterdam gebundeld in een boekje

BESTEL DE GROOTSHEID VAN DE GEEST (SOFTBACK)

BESTEL DE GROOTSHEID VAN DE GEEST (EBOOK)

WOORD VOORAF

Op 7 november 2015 werd in de beroemde zeventiende-eeuwse Westerkerk te Amsterdam een symposion gehouden over de grootsheid van de menselijke geest, waaraan meer dan 500 mensen deelnamen. Tezamen met Filosofie Magazine en de Bibliotheca Philosophica Hermetica organiseerde Stichting Rozenkruis deze bijeenkomst om het belang te onderstrepen van het moderne vrijdenken waarin het besef leeft dat er aan het mens- zijn een groter concept – en perspectief – ten grondslag ligt dan de grijze grenzen die het tamelijk beperkende en reductionistische verstand ons stelt.

De grootsheid van de menselijke geest kwam inderdaad ruimschoots aan bod, startend vanuit het zeventiende-eeuwse, vrijdenkende Amsterdam als vrijhaven voor denkers en schrijvers uit heel Europa, en via hedendaagse denkbeelden over Comenius (fakkeldrager van het Rozenkruis 9Spinoza, de alchemie en Jung naar het moderne vrijdenken, dat het aandurft om wetenschap en intuïtie, lineair en associatief denken, kunst en kennis met elkaar in een grootse uitdrukking van het mens-zijn te zien.

De voordrachten van Russel Shorto, Mirjam van Reijen, Henk Woldring, Peter Forshaw, Esther Ritman, Hans van den Hooff en Arie Bos die op deze sprankelende en inspirerende middag werden vertolkt, vindt u in deze bundel samengebracht.

INLEIDING, PIETER HAASNOOT

Uw binnenkomst werd zojuist begeleid door Ernestine Stoop op harp en Eduard van Regteren Altena op cello. Zij speelden Fraters van de Letse componist Arvo Pärt. We zullen verderop in het programma nog meer prachtige muziek horen van Ernestine en Eduard.
Ook namens de drie organisatoren van dit evenement heet ik u van harte welkom. Dat zijn de Ritman Library (ofwel Bibliotheca Philosophica Hermetica), Stichting Rozenkruis en Filosofie Ma- gazine van Veen Media, de drie organisaties die elkaar hebben gevonden in hun verlangen om – samen met u – na te denken over ‘de grootsheid van de geest.’

Een warm welkom natuurlijk aan onze sprekers van vanmiddag: mevrouw Miriam van Reijen, mevrouw Esther Ritman, de heer Henk Woldring, de heer Henk van den Hooff en de heer Arie Bos – and a special warm welcome for our English speaking guests: Mr Russell Shorto and Mr Peter Forshaw. We zijn vanmiddag op een prachtige locatie: de Westerkerk in Amsterdam. Deze kerk is gebouwd in de zeventiende eeuw, een periode van grote bloei voor de stad. Handel, wetenschap, kunst, religie en bestuur stuwden Amsterdam op tot grote hoogte.

In die stad werd al veel werd nagedacht over de ongekende mogelijkheden van de menselijke geest. Een van de belangrijke denkers in
 die tijd was natuurlijk de filosoof Descartes, die enkele jaren hier vlakbij om de hoek woonde – op Westermarkt nummer 6. Deze Westerkerk was toen net gebouwd, dus we mogen aannemen dat hij hier wel heeft rondgelopen.

We hebben veel te danken aan Descartes. Zijn benadering van de aard van de menselijke geest heeft een belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van de filosofie en wetenschap. Hij stond aan de wieg van de moderne empirische en rationalistische traditie, waaruit een enorme wetenschappelijke ontwikkeling is voortgekomen. Dat rationalisme is richtinggevend geweest voor wat veel mensen in deze moderne tijd zijn gaan verstaan onder de grootsheid van de geest.

Dat heeft ons al heel veel gebracht. En wetenschappelijke ontwikkelingen lijken zich in onze tijd alleen nog maar te versnellen. Nieuwe inzichten uit de wonderbaarlijke wereld van de kwantumfysica – denk aan de recente geslaagde proeven van Delftse wetenschappers – de ontwikkeling van nanotechnologie, biotechnologie, synthetische biologie, de neurowetenschappen, kunstmatige intelligentie en kunstmatig leven rekken de grenzen op van de menselijke kennis en van het mens-zijn zelf. De maakbaarheid van de wereld door de mens lijkt groter dan ooit.

Ook buiten de wetenschap gaan de ontwikkelingen razendsnel. Digitale technologie heeft nu grote invloed op ons leven en smelt daarmee samen. Het gaat daarbij om veel meer dan om het laatste model iPhone en de laatste handige app of robot. We staan volgens sommigen aan de vooravond van een derde industriële revolutie, waarin bestaande maatschappelijke structuren, systemen en mentale denkmodellen ingrijpend zullen veranderen.

In het bedrijfsleven is die toenemende snelheid van veranderingen nu al dé grote uitdaging – en is voortdurende innovatie het antwoord. Creativiteit, intuïtie, diversiteit en empathie, en het vermogen om samenhang tussen verschillende gebieden te zien, ondersteunen die innovatie.
Het zou ’wel eens kunnen zijn, dat het juist díe waarden en talenten zijn – intuïtie, creativiteit, vermogen om samenhang en het grote geheel te zien – die de menselijke geest, vooralsnog, onderscheiden van robots en kunstmatige intelligentie.

Waar de huidige snelle ontwikkelingen van technologie en wetenschap toe zullen gaan leiden, is moeilijk voorspelbaar. Maar er doemen wel al een paar belangrijke vragen op: is de vrije wil van de mens niet groter dan ooit, nu we zowel menselijk als kunstmatig leven zelf lijken te kunnen ontwerpen? Zijn we nog onderdeel van de natuur, of geven we de natuur mede vorm? Is in deze tijd van grote technologische en wetenschappelijke vooruitgang het rationalisme van Descartes – de ratio als enige bron van kennis – niet een veel te beperkte opvatting van de menselijke geest? Is de geest niet veel groter dan dat

Steve Jobs, oprichter van Apple, was een van de mensen die heeft bijgedragen aan die snelle technologische ontwikkelingen. Hij zei het zo: ‘We should have the courage to follow our heart and our intuition. They somehow already know what we truly want to become. Everything else is secondary.’

Maar inderdaad, er is moed voor nodig om je voor te stellen dat de menselijke geest groter is dan de ratio alleen. Dat je ook af kunt gaan op je hart en op je intuïtie. En dat je kunt leren van de samenhang van de dingen. Daarvoor is – juist in deze tijd – de inspiratie nodig van andere denkers, andere beelden en andere verhalen dan van de rationale navolgers van Descartes. We kunnen daarvoor putten uit een zeer waardevolle traditie in de westerse cultuur. Een traditie die bestaat uit levendige, verfrissende denkers en prachtige beelden, die we misschien cultuurhistorisch wel hebben gekoesterd, maar waarvan we de relevantie voor het heden en de toekomst soms enigszins lijken te zijn vergeten. Onze sprekers gaan u vanmiddag kennis laten maken met een aantal van die vrije denkers, uit de zeventiende eeuw en uit latere perioden.

Mr. Russel Shorto zal ons eerst meenemen naar het liberale Amsterdam van de zeventiende eeuw: een bijzondere stad, waarin ruimte was voor vrijdenkers en voor heel verschillende intellectuele stromingen.

Spinoza was een van de grote denkers uit die tijd, wellicht de grootste Nederlandse filosoof. Ik weet niet of Spinoza net als Descartes deze Westerkerk heeft bezocht; we weten, geloof ik, niet zoveel van zijn persoonlijke leven. Gelukkig hebben we Spinozakenner, mevrouw Miriam van Reijen, in ons midden. Zij weet alles van Spinoza en ze is zo vriendelijk dat met ons te delen. Ik neem aan dat mevrouw Van Reijen zal ingaan op de wezenlijk andere visie van Spinoza op de verhouding tussen lichaam en geest. Anders dan die van Descartes.

Na een muzikaal intermezzo van Ernestine en Eduard zal de heer Henk Woldring ons meenemen in de wereld van een tweede denker uit de Amsterdamse zeventiende eeuw: Comenius. Ook hij woonde hier enige jaren vlak om de hoek, in het Huis met de Hoofden van de familie De Geer. Comenius was een geduchte discussiepartner van Descartes. Hij was er namelijk van overtuigd dat er meer bronnen van kennis zijn dan de menselijke rede alleen. De heer Woldring zal die zienswijze van Comenius voor ons uiteenzetten.

Na de pauze – en een muzikale bijdrage – zal mevrouw Esther Ritman ons laten kennismaken met de beeldtaal die werd gebruikt door zeventiende-eeuwse, tegendraadse vrijdenkers. Esther Ritman is directeur van de Bibliotheca Philosophica Hermetica – de plaats in Amsterdam waar de belangrijke culturele traditie van het vrijdenken wordt gekoesterd. De bibliotheek is hier vlakbij gevestigd: Bloemstraat 13-19. Speciaal vandaag is de bibliotheek langer geopend, zodat u na afloop van dit evenement nog een bezoek kunt brengen aan de fascinerende tentoonstelling ‘Goddelijke Wijsheid – Goddelijke Natuur’.

De overgang van die prachtige inspirerende beelden naar het hermetisch wereldbeeld is dan niet zo moeilijk. Peter Forshaw zal ons meenemen naar de wereld van de hermetische denkers. Hermetische filosofen zagen de werkelijkheid als één organisch geheel, waarin alles met elkaar samenhangt. Alchemisten beschouwden intuïtie als de spreekbuis van het onderbewuste en als een waardevolle aanvulling op de ratio van de linkerhersenhelft. Net als Steve Jobs dus eigenlijk.

Na een derde muzikale bijdrage maken we dan een sprong in de tijd, maar niet per se in inhoud. De heer Hans van den Hooff zal namelijk aansluiten op de eerdere sprekers, door in te gaan op het belang van de intuïtie en het onderbewuste, naast het belang van de ratio. Het zal u niet verbazen dat Jung een grote rol speelt in die manier van denken.

Door te luisteren naar de laatste lezing maken we dan de stap van de binnenwereld – van de menselijke geest – naar de buitenwereld, ons fysieke lichaam. De heer Arie Bos maakt ons deelgenoot van zijn visie op die verhouding tussen lichaam en geest. Hij stelt zich vanuit de laatste neurologische ontdekkingen de vraag of we een vrije geest hebben.

INHOUDSOPGAVE SYMPOSIONREEKS 35

BESTEL DE GROOTSHEID VAN DE GEEST (SOFTBACK)

BESTEL DE GROOTSHEID VAN DE GEEST (EBOOK)