BESTEL DE ROZENKRUISERS REVOLUTIE, TRADITIE EN VERNIEUWING
LEES OVER DE TENTOONSTELLING ‘DE ROZENKRUISERS REVOLUTIE’
1. Vooraanzicht Huis met de Hoofden
Dit is het vooraanzicht van een 17e eeuws grachtenpaleis aan Keizersgracht 123. Het kon van de gemeente Amsterdam worden verworven omdat men wenste dat het gebouw openbaar toegankelijk zou zijn en blijven voor publiek. Het is het nieuwe onderkomen van de Bibliotheca Philosophica Hermetica; de daarmee verbonden uitgeverij de Pelikaan, en het wetenschappelijk Onderzoeksinstituut, sinds kort onder leiding van Peter Forshaw, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en verbonden met de aldaar gevestigde Hermetische leerstoel.
Alle drie genoemde onderdelen hebben sinds het jaar 1985 internationale, zelfs intercontinentale faam verworven. Dankzij deze nieuwe behuizing is de Bibliotheek als het ware ingelijfd in het culturele leven van Amsterdam, en heeft ook de status van Museum Bibliotheek. De ruimtelijkheid van het gebouw maakt het bovendien mogelijk dat er bredere invulling kan worden gegeven aan de maatschappelijke functie, in de vorm van lezingen, exposities, rondleidingen, concerten en dergelijke. Daarom wordt er nu naar buiten getreden als de Ambassade van de Vrije Geest, als platform voor het vrije denken.
2. Opening van de Ambassade van de vrije Geest
De Ambassade van de vrije Geest werd op 21 oktober 2017 geopend door Dan Brown (bekend door met name De Da Vinci Code) die de Bibliotheek een warm hart toedraagt en daaraan uiting gaf door een groot deel van de digitalisering van het ‘oude boek’ voor zijn rekening te nemen, aangevuld door het Prins Bernhard Cultuurfonds. Dit deel wordt aangeduid als de Kern-bibliotheek. Hij genoot zichtbaar van dit evenement. Aansluitend ontving Joost Ritman uit handen van de locoburgemeester, Pieter Litjens, de Frans Banninck Cocq Penning, die verleend wordt aan Amsterdammers die zich hebben ingezet op maatschappelijk, cultureel of economisch gebied.
3. De ingang met Mercurius en Minerva
De voorgevel wordt getooid door zes hoofden die ieder een god voorstellen. De twee hoofden die de ingang flankeren, zijn van Mercurius en Minerva. Mercurius wordt gezien als de god van de handel en Minerva is de godin van de wijsheid. Zij zouden een verwijzing kunnen zijn naar de Mercator Sapiens, de ‘wijze koopman’, een begrip uit de Renaissance.
Deze Romeinse goden gaan terug op de Griekse Hermes en Pallas Athena, die in volle wapenrusting geboren wordt uit het hoofd van haar vader Zeus. In de bibliotheek zien wij Hermes vaak afgebeeld in zijn oorspronkelijke Egyptische betekenis als de bode der goden, gevleugeld aan het hoofd en de voeten. Zo verbindt hij het hemelse met het aardse, zoals de Hermetische tekst van de Tabula Smaragdina (de Smaragden Tafel) zegt:
Het is waar, het is zeker, het is de volle waarheid,
het bovenste is gelijk aan wat beneden is,
het benedenste is gelijk aan wat boven is.
Het binnenste is gelijk aan het buitenste
en het buitenste is gelijk aan het binnenste
opdat de wonderen van het Ene zich voltrekken.
4. De stoepopgang
Aan de straatzijde, bij de stoepopgang, wordt aangegeven dat hier een Museum – Library – Café is gevestigd. Verder is de Ambassade te vinden op internet en de social media, met inhoudelijke informatie, toegangstijden en gegevens over de rondleidingen, eventuele exposities en te verwachten activiteiten.
5. De centrale hal met de receptie
Iemand die hier binnenkomt kan nog precies hetzelfde ervaren als de oorspronkelijke bewoners van het huis. Hier leefde in de 17e eeuw de familie de Geer. Lodewijk en zijn zoon Laurens de Geer spelen een belangrijke rol in de geschiedenis van het huis. Zelf gevlucht
voor religieuze twisten in Vlaanderen, waarin ook de inquisitie een rol speelde, besluiten zij om o.a. het vrije denken te bevorderen en waar nodig te ondersteunen. Zo nemen zij lange tijd de Tsjechische filosoof en onderwijsvernieuwer Jan Amos Comenius (fakkeldrager van het Rozenkruis 9) onder hun hoede en bieden hem onderdak. Hij werkte hier onder andere aan zijn omvangrijke en invloedrijke boek over onderwijsvernieuwing, de Opera Didacta Omnia.
Het heeft een grote spreiding gehad, ook in de omliggende landen, tot Scandinavië en Rusland aan toe. Zijn inzichten doen nog steeds modern aan. Aan het einde van zijn leven legt hij de essentie van zijn levensvisie vast in zijn boek De weg van het Licht, opgedragen aan de, mede op zijn suggesties, kort daarvoor opgerichte ‘Royal Society’ te Londen. Het is door uitgeverij ’De Pelikaan’ voor de eerste maal in het Nederlands uitgegeven. Waarschijnlijk mede met de
hulp van Comenius bouwde de familie de Geer een bibliotheek op van omstreeks 5.000 boeken, geheel in dezelfde geest als de BPH, die deels nog steeds bestaat, en wel te Norköpping, Zweden.
6. Het café
Links van de entree bevindt zich het café. Direct na binnenkomst, of ook na het bezoek en een eventuele rondleiding kan men hier behaaglijk neerzinken. Bij koffie, thee, water of een frisdrank kan men alle verschillende indrukken van een belevingswereld die voor velen niet zo vertrouwd is, even rustig laten bezinken. Een ambachtelijk gebakken appeltaart kan daarbij de perfecte afronding zijn.
7. De grote zaal met de originele schouw
De volgende ruimte direct in de gang links, geeft toegang tot de grote Zaal, die vanouds gebruikt kan worden voor ontvangsten. De prachtige schouw is nog origineel en getooid met het wapen van de familie de Geer, samen met dat van de familie Trip, die met hen was geparenteerd. Hier kwam regelmatig een kring van dichters, kunstenaars, schrijvers en vrijdenkers samen, waarbij wij kunnen denken aan alle grote namen die kleur en inhoud hebben gegeven aan de vernieuwende impuls die wij omschrijven als de Gouden Eeuw. Hier hebben ongetwijfeld vurige discussies plaatsgevonden, hoe de vrijheid die bevochten was op de Spanjaarden, gebruikt kon worden om te werken aan een nieuwe tijd.
Mede onder invloed van wetenschappelijke uitvindingen, zoals bijvoorbeeld microscoop en telescoop, was het veld van waarneming van de mens enorm verbreed. De zeevaart bracht in toenemende mate kennis en invloeden van vreemde landen en culturen met zich mee. Kunsten, ambachten en poëzie vonden voedsel in nieuwe bronnen, die dankzij de boekdrukkunst voor iedereen toegankelijk werden. In deze ruimte ontving Laurens de Geer het opdracht-exemplaar van de Opera Didacta Omnia uit handen van Comenius.
De bedoeling is dat deze zaal het centrale ontmoetingspunt wordt voor de podiumfunctie van de Ambassade van de vrije Geest. Er wordt daarbij gedacht aan lezingen die bijvoorbeeld corresponderen met de verzamelgebieden die in de BPH zijn samengebracht of die in algemene zin uitdrukking geven aan het actuele vrije denken, of dat nu gevoed wordt uit een culturele, wetenschappelijke, maatschappelijke of levensbeschouwelijke achtergrond. Er vinden ook regelmatig concerten plaats.
8. Rechterwand van de grote zaal
De gebieden die zijn samengebracht in de Bibliotheek hebben betrekking op o.a. hermetische wijsheid, mystiek, alchemie, magie, astronomie en astrologie en kabbala (zowel joods als christelijk). Voorts de impuls van de klassieke rozenkruisers, en vele daaruit voortvloeiende ontwikkelingen. Zowel handschriften, vroege drukken, vertalingen, studies, archieven en naslagwerken, maken er deel van uit. Verder de esoterische stromingen in zeer brede zin. Omdat dit voor veel bezoekers nogal ontoegankelijke gebieden zijn, of schijnen te zijn, is er hier en op de eerste verdieping een tentoonstelling ingericht met beeldmateriaal, waarin verschillende van genoemde gebieden tot leven komen.
Door middel van symbolische en schematische voorstellingen, die alle bedoeld zijn om bepaalde teksten te verduidelijken en inzichtelijk te maken, wordt de belevingswereld van de BPH dichterbij gebracht. Waar symbolen (evenals woord-beelden) uitdrukkingen zijn van universele krachtlijnen, die in alle gebieden van het leven hun werking hebben, hebben zij de eigenschap om een innerlijke snaar te raken, wat door iedereen op zijn eigen manier wordt ervaren. Beelden zeggen vaak meer dan woorden, omdat op een heel directe, spontane manier een soort ‘herkennen’ wordt gewekt, heel persoonlijk en daardoor minder ‘conditionerend’ dan vaak met woorden het geval is.
9. Het Logo van de Embassy of the free Mind
Het uitgangspunt is, dat in ieder mens, zonder uitzondering, wijsheid verborgen ligt, ook als hij zich daarvan niet bewust is. Er is ook universele wijsheid die zich uitdrukt in de opbouw van het universum en dus in de natuur; dit alles besloten in, en doorademd van de goddelijke Wijsheid, als één van de aanzichten van de goddelijke Wezenheid. Hermes Trismegistus spreekt daarom over de fundamentele eenheid die God, kosmos en mens verbindt. Rond het begin van onze jaartelling houden verschillende stromingen zich bezig met een nieuw kernbegrip.
De mens is existentieel sterfelijk, maar potentieel onsterfelijk. Dit zou gelegen zijn in een ingeschapen vonk van de universele wijsheid, die de mens in staat zou stellen, vrij van alle dwingende invloeden van buitenaf zijn weg te vinden. De gnostici noemen dit vermogen wel ‘de gids’. Surawardi, een Soefimeester uit de 12e eeuw gaat ervan uit dat de mensheid intussen niet meer uitsluitend is aangewezen op uiterlijke gidsen, meesters en autoriteiten, omdat zich in zijn hart ‘de plaatsvervanger’, de innerlijke gids bevindt, die de mens onveranderlijk zal leiden tot het vervullen van zijn werkelijke bestemming.
10. De punt en de cirkel
De hele opzet, de verbindende formule waar de Ambassade mee werkt, kan worden samengevat door het symbool van de punt en de cirkel. Een hermetisch axioma luidt: God is een oneindigesfeer waarvan het centrum overal en de omtrek nergens begrensd is. Het gaat hier dus om een universele wetmatigheid die zich in al het bestaande openbaart. Hoe gaat bijvoorbeeld de ontwikkeling van ons bewustzijn in zijn werk?
Kijken wij naar een pas geboren, of zelfs ongeboren kind. Het heeft een zintuiglijke gewaarwording, daardoor wordt het zich bewust van de onmiddellijke omgeving en daardoor ook van zichzelf. Geleidelijk breidt het veld van de gewaarwordingen zich uit en het kind leert al snel zijn of haar behoeften kenbaar te maken. Het communiceert, het associeert, het probeert, het experimenteert, het leert en presteert. Daardoor leert het de omgeving beter kennen maar ook zichzelf. Gaandeweg zal het beter of slechter leren om zijn eigen weg te gaan.
Het kind, en later de jonge mens komt in aanraking met een steeds omvattender actieradius die nieuwe eisen aan hem stelt. Hij of zij doet ervaringen op, verwerft vaardigheden en gaat relaties aan, maakt fouten, gaat verder. Hij verzelfstandigt zich en er vormt zich een kader. Dit kader is de individuele actieradius, en die is, en kan ook niet anders zijn dan beperkt. De werkelijkheid om ons heen is altijd groter dan wijzelf, deels vertrouwd, deels onoverzichtelijk en soms beangstigend. Dat kan aanleiding zijn om je terug te trekken binnen het eigen vertrouwde kader, de eigen bubble.
Maar het leven plaatst een mens steeds voor nieuwe uitdagingen; noodzaakt hem te voelen, te denken, te beslissen en te handelen. Ingrijpende gebeurtenissen binnen de eigen belevingswereld of daarbuiten, kunnen ons gehele beeld van de werkelijkheid op losse schroeven zetten. En dan begint het zoeken naar nieuwe kaders.
Hoe gaan anderen hier mee om? Hoe zien anderen dat? Hoe kan ik me oriënteren? Hoe kan ik tot een vrije uitwisseling van ideeën komen? Hoe kan ik mij, hoe dan ook, vrijmaken van de kaders die mij gebracht hebben waar ik nu ben. Hoe kan ik mijn standpunt bepalen ten opzichte van de dilemma’s waar ik me voor geplaatst zie? Zit er een logica in dit alles en zo ja, kan ik daar wat mee?
Zo is via interactie tussen schepsel en omgeving een evolutionaire ontwikkeling mogelijk, van gewaarwording en bewustwording, tot zelfbewustzijn. Men wordt in zekere zin zelfdenkend, zelfsturend. Deze universele wetmatigheid werkt door in alles, en op alle niveaus van wording en bewustwording. Zij geldt voor alle natuurrijken en voor de gehele natuur; atomair, mineraal, voor micro-organismen, planten- en dierenrijk, samenkomend in de menselijke ontwikkeling, en zich uitstrekkend tot het gehele universum. Er is dus een fundamentele samenhang waar wij als mens deel van uitmaken.
Het verkennen van die samenhang, en de wijze waarop wij daar deel van uitmaken, is één van de functies van de Ambassade. Het gaat hierbij om oriëntatie, uitwisseling, het doorbreken van beeldvorming om tot een meer omvattend begrip te komen. Nu kan worden opgemerkt dat er op dit vlak al heel wat initiatieven zijn, die uitstekend functioneren. Wat kan de Ambassade hieraan toevoegen? Wel, de Ambassade heeft haar fundament in de Bibliotheca Philosophica Hermetica, en dat is wel heel letterlijk het geval, want in het souterrain van dit gebouw bevinden zich 21.500 boeken. Op de eerste etage, waar zich eens de Bibliotheek van De Geer bevond, bevindt zich de Kernbibliotheek. Hier bevindt zich het ‘oude boek’. De digitalisering daarvan is bijna afgerond.
In al deze boeken zijn de voetstappen te vinden van vrije denkers die het universele, als de samenhang tussen alle verschijnselen, hebben gezocht, onderzocht, en vervolgens verklaard vanuit het door hen verworven inzicht. Ieder vanuit een zelfstandige benadering, gekleurd door de begripswereld en het tijdsbeeld waarin zij leefden, en hun culturele, religieuze of wetenschappelijke achtergrond. Altijd is daar die individuele waarneming, met soms aan elkaar tegenstrijdige conclusies, maar toch op een wonderlijke wijze elkaar aanvullend en versterkend, allen doorademd van één Geest. Altijd ervan uitgaande dat er wijsheid is, zowel in de innerlijke mens als in al het bestaande. Vanuit dit referentiekader kan men een glimp opvangen van wat door Plato Het Schone, Het Goede, het Ware wordt genoemd. Wat daarbij opvalt is dat deze begrippen, ‘volstrekte’, ‘omvattende’ begrippen zijn, evenals ‘vrijheid’ en ‘eenheid’. Het gaat niet over iets goeds, iets moois, iets waars, maar over het goede, het schone en het ware.
11. De gong
In de hal, tegenover de receptie, hangt een gong die de bezoeker bij het binnenkomen en het naar buiten gaan passeert. We zien dat dit voorwerp een punt en een cirkel vertoont, met elkaar verbonden door een glanzend, goudkleurig veld. Als deze gong zachtjes wordt beroerd, verschillende malen na elkaar, zijn er steeds verschillende klanken hoorbaar die altijd met elkaar op een harmonische manier samenvloeien, in samenklank zijn.
De boeken die in de Bibliotheek zijn samengebracht, zijn op een soortgelijke wijze met elkaar in samenklank. Elk ervan laat een stukje ervaringsweg zien, oneindig verscheiden, en toch vormen ze met elkaar, in rijke schakering, de spiegel van de individuele bewustwording van de mens. Van deze ontwikkeling wordt ook, in de tentoongestelde afbeeldingen, het uiteindelijke perspectief getoond, de mogelijkheid om in samenklank te komen met de universele wijsheid, die zich uitdrukt als de eenheid achter alle verschijnselen.
Dat is het ultieme perspectief en het is helemaal niet zo onbereikbaar als we denken, als we maar gebruik maken van het ingeschapen kompas, dat het erfdeel is van ieder mens. Het is de wijsheidsvonk die ons het vermogen schenkt om intuïtief iets te herkennen van wat werkelijk zuiver is, puur en goed. Veel bezoekers zeggen, bijvoorbeeld tijdens een rondleiding: ‘Ik weet eigenlijk niets, of misschien heel weinig van al deze dingen’. Maar wijsheid kan niet verworven worden door veel te weten. We kunnen wijsheid niet ‘hebben’. Zoals in een 17e eeuws handschrift staat, dat wordt toegeschreven aan Cornelis Drebbel:
‘Wie dóór de wijsheid kan
de wijsheid heel vergeten
wordt zonder wijs te zijn
door wijs te zijn
door wijsheid heel bezeten.’
Iedere bezoeker die in deze ontvankelijkheid, en onbevangenheid binnenkomt in de Ambassade van de Vrije Geest, wordt heel subtiel aangeraakt door de melodie van de wijsheid. Bij ieder wordt, bij het bekijken van de tentoonstelling een andere snaar beroerd. Iedereen die deel neemt aan de verschillende activiteiten zal daardoor in een bepaalde mate een eigen klanktoon voortbrengen die zich invoegt in die melodie en die ook door kan blijven klinken in de eigen levensrealiteit. Ook dat is de functie van de Ambassade van de Vrije Geest.
Bron: Het Schone, het Goede, het Ware – drie symposia over de trias van Plato , bijdrage van Rachel Ritman
