Athena (Minerva in het Latijn), dochter van Zeus en Metis. De titaanse Metis, dochter van Okeanos en Tethys, was het voorwerp van verleidingspogingen door Zeus en nam om daaraan te ontkomen, overigens vergeefs, allerlei gestalten aan. Hesiodos vertelt hoe Zeus de waarschuwing kreeg dat Metis eerst een dochter zou voortbrengen en daarna een zoon die machtiger zou zijn dan zijn vader. Om dit te voorkomen verslond Zeus de zwangere vrouw, hetgeen hem op een geweldige hoofdpijn kwam te staan. Hij riep de hulp van Hephaistos in. Deze spleet Zeus de schedel en uit de opening verrees Athena, reeds volgroeid en gewapend, gereed om haar belangrijke plaats onder de Olympische goden in te nemen. 

Haar bijnaam is Pallas, die wellicht van het werkwoord ‘pallein’ (de lans zwaaien) afgeleid is. Ook is het mogelijk dat de benaming samenhangt met een vriendin van Athena, Pallas, of de reus Pallas die door Athena in de strijd tegen de Giganten werd verslagen. De naam heeft betrekking op Athena’s functie als krijgsgodin, onder welke gestalte ze reeds in de Minoïsche tijd werd vereerd. 

Van Athena worden geen liefdesverhoudingen vermeld en ze bleef maagd. Ze werd eens belaagd door Hephaistos, weerde hem met succes af, maar kon niet voorkomen dat hij met zijn zaad nog haar been bezoedelde. Ze reinigde zich van het zaad, dat op de grond viel. Uit de aldus bevruchte aarde werd Erichthonios geboren. Athena nam hem als haar zoon aan en vertrouwde het kind aan de dochters van de Atheense koning Krekops toe. 

Athena, de meest geliefde dochter van Zeus, is een godin van de oorlog; in tegenstelling tot Ares staat zij voor de met beheersing, verstand en strategisch inzicht gevoerde strijd. Met name door Homeros wordt het contrast tussen Ares en Athena benadrukt. Athena stelt zich in de Trojaanse oorlog op aan de zijde van de Grieken: gevolg van het feit dat de Trojaanse koningszoon Paris destijds in een schoonheidswedstrijd tussen Hera, Athena en Aphrodite de voorkeur had gegeven aan de laatste. 

Niettemin wordt Athena ook in Troje vereerd. De Trojanen beschikken over een op wonderbaarlijke wijze verkregen houten standbeeld van Athena, het Palladion, dat haar als krijgsgodin met helm, schild en lans voorstelt, en zullen, zolang dat in de stad blijft, onoverwinnelijk zijn. Odysseus en Diomedes slagen erin de stad binnen te sluipen en het beeld buit te maken.

Een ander standbeeld van Athena speelt een rol in de nasleep van de oorlog. bij dit beeld van de godin Athena – volgens sommige mythografen en in de kunst toch het Palladion – zoekt Kassandra beschutting tegen Aias (de ‘kleine’ Aias), die dit in zijn woeste aanval op Kassandra omverwerpt en zich dan meester van haar maakt. Deze schanddaad zal een belangrijk deel van het Griekse expeditieleger een rampzalige terugtocht bezorgen. Allen de schrandere Odysseus blijft  bij zijn door Poseidon bemoeilijkte terugreis naar Ithaka steun genieten van Athena.

Ook andere Griekse helden die intelligentie en doorzettingsvermogen ten toon spreiden, verleent ze bijstand, bijvoorbeeld Bellerophon, Iason en Herakles. Ze is ook degene geweest die Perseus de middelen verschaft waarmee deze kan doordringen tot de verblijfplaats van de medusa en haat kan onthoofden. Het afschrikwekkende hood van de Medusa wordt door Perseus ter beschikking gesteld aan Athena, die het op haar schild plaatst. 

Ze heeft een bijzondere relatie met Athene als Athena Polias, schutsvrouwe van de stad, waar haar belangrijkste heiligdom, het Partheon, is gevestigd. Athena en Poseidon hadden elkaar de soevereiniteit over de stad betwist. Poseidon had naar de gunst van de stad gedongen door haar wilde paarden en een bron, die echter brak water voortbracht, te schenken. Athena behaalde de overwinning door een olijfboom te planten. De geschenken contrasteren met elkaar: de vreedzame en nuttige boom tegenover de wilde bron en de ongetemde paarden, die later door Athena zullen worden getemd. Zij geldt eveneens als de mythische stichteres van de Areiopagos, de rechtbank die Orestes vrijspreekt van de moord op zijn moeder. De godin staat eveneens voor de verplichting om vluchtelingen in bescherming te nemen. 

Als godin van de beheerst gevoerde oorlog is ze ook godin van de vrede. Ze staat voor wijsheid, beschaving, de politieke gemeenschap van de stad, voor de met intelligentie uitgevoerde verrichtingen van geest en hand: de filosofie, de poëzie, de muziek en is tevens als Athena Ergane patroon van ambachtelijke arbeid zoals de weefkunst. 

Bron: De klassieke mythologie in de kunst door Eric M. Moormann en Wilfried Uitterhoeve