Jan Brinkert – ambachtelijk edelsmid en leerling van het Gouden Rozenkruis. vertelt in het onderstaande interview over de Nederlandse vertaling die hij maakte van het boek De verborgen rozentuin – in naam van God de barmhartige de mededogende. Dat is een gedichtenbundel van de Perzische dichter uit de soefi-traditie Mahmoed Shabistari, die in 1688 naar het Westen is gekomen. Er is niet veel bekend over deze dichter uit de 14e eeuw. Hij zou een leerling zijn geweest van Ibn Arabi, die bekend staat als de “Grootste Sheikh” – al-Sheikh al-Akbar- van het soefisme.
Dichters zoals Shabistari, Rumi en Hafiz waren voorstander van meer eenheid tussen diverse godsdiensten of het verenigen van meerdere religieuze elementen onder één dak. Kenmerkend voor hun werken is de hunkering van de ziel. Soefi-dichter Shabistari bedekt op prachtige wijze alle uiterlijkheden die verwijzen naar de ene, transcendente waarheid. Zo heeft hij, uit de inspiratie van verheffing, geurende rozen geplant in zijn verborgen tuin.
Jan, hoe ben jij met het boekje ‘De verborgen rozentuin’ in aanraking gekomen?
Dat is via een omweg gegaan. Ik was geïntresseerd in poëzie vanuit de Perzische traditie. Op een gegeven moment kwam ik tot de ontdekking dat het boekje van deze man nog nooit in het Nederlands vertaald was. Ik had het in het Engels. Toen ben ik het voor mijzelf gaan vertalen en uiteindelijk is dit boekje er dus uit voortgekomen.
Het schijnt dat er eigenlijk maar weinig over de auteur, Mahmoed Shabistari, bekend is. Wie was hij en wat kun je ons over hem vertellen?
Er is over hem weinig bekend, alleen dat hij een meester was, een soort leraar van een groep soefi’s die in die tijd in Perzië geleefd hebben. Hij heeft een paar boekjes geschreven, waarvan dit het bekendste is.
Heb je ook enig idee hoe het komt dat er zo weinig over hem bekend is?
Ik denk dat hij er zeker niet op uit was om bekend te worden. Dat is meestal zo met die mensen. Dat is hun doel ook niet.
Wat was eigenlijk de aanleiding voor Shabistari om deze gedichten te schrijven?
Het is eigenlijk een antwoord op een brief die hij heeft gekregen van een vriend. Hij heeft het antwoord in een 17-tal hoofdstukjes ingedeeld. Dat is uiteindelijk het ontstaan geweest van dit boekje. Het gebeurt vaker dat juist briefwisselingen de aanleiding zijn om het later uit te geven.
Nu heb ik begrepen dat hij ook geïnspireerd was door de werken van Ibn Arabi.
Van Ibn Arabi is wel heel veel bekend. Dat was niet alleen een man die mooie poëzie heeft achtergelaten, maar hij heeft ook veel in de wetenschap in die periode gedaan. Ibn Arabi is één van de bekendste geleerden geweest uit die tijd. Hij is waarschijnlijk de inspirator geweest van velen. En onder andere dus ook van deze man.
Hij heeft dus veel bekend voor de moslim-wereld in die tijd.
Ja, dan moeten we denk ik wel een onderscheid maken tussen de moslim-wereld en de soefi’s. De soefi’s zijn veel ouder dan de moslim-wereld. De oorspronkelijke soefi’s stammen al van veel eerder. Er zijn verschillende broederschappen geweest in die periode ook. Eén ervan is onder andere voortgekomen vanuit de leer van Shabistari.
Wat heeft Shabistari betekend voor het Gouden Rozenkruis?
Het is moeilijk om daar een antwoord op te geven, want dat kan ik natuurlijk niet beoordelen. Toen ik de vertaling van het boekje gaf aan een kennis van mij die werkt bij de Rozekruis Pers, was hij er zeer enthousiast over. Hij heeft het weer aan Peter Huijs doorgegeven en hij vornd het zo mooi dat hij zei: we moeten dit uitgeven. Want het sluit echt aan bij wat wij proberen te brengen in de tijd op dit moment.
Jan je hebt het werk vertaald vanuit het Engels naar het Nederlands. Was dat ingewikkeld? Je wilt natuurlijk het werk zo natuurgetrouw weergeven zoals het is. Het is toch één van de belangrijkste werken uit het oude Perzië en het gedachtengoed van het soefisme. Hoe is het gegaan om die vertaling te doen?
In principe had ik de vertaling voor mijzelf gemaakt om beter in de tekst te kunnen duiken. Het was helemaal niet mijn opzet om iets te vertalen wat later op een of andere manier zou moeten worden uitgegeven. In klad had ik het al heel lang bij mij op de boekenplank liggen, totdat ik op een gegeven moment met die vriend daarover in gesprek kwam en dat vertelde. Toen vroeg jij of hij het mocht lezen. Ik zei: ja, dat is prima. Ik heb dat toen verder uitgewerkt en netjes op internet gezet, zodat hij het kon downloaden. Toen is het balletje aan het rollen gekomen.
Is het mede ook gekomen door interesse voor het soefisme dat je die vertaling hebt gedaan?
Ja, de poëzie van het soefisme, vooral uit die periode in Perzië, heeft mij altijd erg aangesproken, en doet dat nog steeds. En hoe dat komt is natuurlijk een raadsel.
Is dat zo? Is dat een raadsel?
Ja, voor mij wel. Als je op een bepaald moment in een bepaalde cultuur geïnteresseerd bent, waar komt dat vandaan?
Heb je je dat wel eens afgevraagd?
Ja, natuurlijk! In de wijsheidsleer van het Rozenkruis wordt ervan uitgegaan dat reïncarnatie bestaat. Je kan natuurlijk in jezelf natuurlijk nooit achterhalen wat de vorige levens zijn geweest, althans ik kan dat niet, maar er zullen misschien mensen zijn die dat wel kunnen. Als je een bepaalde link hebt met een cultuur of met een vorm van kunst, of met muziek, dan kun je er denk ik wel van uit gaan dat het iets te maken heeft met iets wat in vorige levens gebeurd is, wat is blijven hangen.
Jan ik heb begrepen dat je van huis uit ook edelsmit bent en dat je dat ook op ambachtelijke wijze doet. Als we daarnaar kijken, spreekt wat dat betreft de Perzische, islamitische kunst of soefistische kunst jou ook aan?
Ik vind de versieringstechnieken die zij gebruiken vaak wel heel mooi. Over de edelsmeedkunst die uit die periode is voortgekomen weet ik weinig van. Daar bestaat ook niet zoveel van volgens mij.
Een rozentuin. Dat spreekt vast en zeker tot ieders verbeelding. Dat ziet er vaak weelderig uit en ook ietwat mystiek. Ook in dit boekje komt die mystiek terug. Wat is de symboliek hiervan, de verborgenheid van de rozentuin?
Voor mij betekent het dat de mens meer is dan wat wij van hem kennen op ditt moment, zintuiglijk. De mens is eigenlijk een kleine wereld, wat ook wel een microkosmos wordt genoemd. De rozentuin symboliseert eigenlijk de mens die op een bepaald moment weer terug is gekomen in het goddelijke leven. Dan ontstaat een totaal andere vorm van bewustzijn. En dat wordt wel vergeleken met een rozentuin. De geuren die daaruit voortkomen, de bloemen die daar bloeien. Dat kun je ook zo mooi aan het eind van het verhaal van Shabistari lezen. Hij heeft het hele verhaal dan genoemd: de rozentuin.
Kom je in jouw dagelijks leven ook wel dingen tegen die een duidelijk raakvlak hebben met de gedichten die hierin beschreven staan?
Ja, natuurlijk! Alle dingen die erin beschreven worden, sluiten totaal aan bij wat wij wel eens noemen: de universele leer. In alle tradities vind je hier vaak wel iets van terug, vooral in de religieuze geschriften. Degene die dit boekje geschreven heeft en de man die het in het Engels vertaald heeft, hebben in hun achtergronden waarschijnlijk wel vele connecties met de universele leer. Anders kun je het namelijk niet zo overdragen.
De blindheid van het verstand – fragment p.58
Als een blindgeborene die uw omschrijving
van de kleuren niet kan begrijpen of wil geloven,
zelfs al laat u hem eeuwig voorbeelden zien –
zo kan het blinde verstand de toekomstige staat niet zien.
Maar behalve het verstand bezit de mens een zeker weten,
hetwelk God heeft geplant in zijn ziel,
waardoor hij bepaalde mysteries ontwaart.
En gelijk vuur verschijnt
wanneer vuursteen en staal tegen elkaar geslagen worden,
lichten als in een vurige flits de twee werelden voor hem op.
Wijn, toorts en schoonheid – fragment p.53
Wijn, toorts en schoonheid zijn manifestaties van de waarheid.
Wijn en toorts zijn het lichtschijnsel van de Gnosis;
Schoonheid is voor niemand verborgen.
wijn is de lampenkap en de toorts is de lamp;
schoonheid is het geestelijk licht,
dat zo helder zijn vriendelijkheid laat schijnen vanuit het hart.
Wijn en toorts zijn de essentie van het verblindende licht;
Schoonheid is het kenmerk van de goddelijkheid.
Drink deze wijn, en sterf als ik!
Je zult vrijgemaakt worden van de illusies van het zelf.
Dan zul je zijn als de druppel,
terugkerend in de oceaan van de eeuwigheid.
