PODCAST 1 – PODCAST 2 – PODCAST 3 – PODCAST 4 – PODCAST 5 – PODCAST 6
In het najaar van 2022 verzorgt de schrijfster Elly Nooyen een serie van zes inloopochtenden in Haarlem over Taoïsme en Rozenkruis, twee gouden paden. De tekst van de lezing zal zij steeds publiceren op het blog van tijdvoortao.nl . Na elke bijeenkomst spreekt zij een podcast in die gaat over het onderwerp. Hierboven is de vierde podcast de beluisteren die opgenomen is na de vierde lezing. De vijfde inloopochtend gaat over het thema ‘Terugkeer’ en wordt gehouden op dinsdag 8 november 2022, 10.00 – 11.30 uur (inloop vanaf 9.30 uur), Zakstraat 2, Haarlem.
Het thema van deze podcast is: terugkeren. In het taoïsme heeft terugkeren een andere betekenis dan die wij eraan toekennen. We zullen dit toelichten aan de hand van een aantal verzen uit de Daodejing. De Daodejing is zodanig geschreven dat het ene vers het andere toelicht, en vanuit een ander perspectief naar hetzelfde thema kijkt.
In de eerste regel van vers 40 wordt over terugkeren het volgende gezegd:
‘Terugkeer is de dynamiek van Tao.’
Wanneer wij ergens naar terugkeren is dat vaak naar het oude vertrouwde, onze geboortegrond bijvoorbeeld, of naar een plek waar we ons thuis voelen. Of we keren terug naar een dierbaar persoon met wie het contact verbroken was. Wanneer wij ergens naar terugkeren is dat vaak met de bedoeling dat dit voor altijd zal zijn: we hebben heimwee, of spijt dat iets anders is gelopen dan de bedoeling was en willen dit herstellen. Maar altijd hopen we dat het terugkeren ons persoonlijk iets goeds brengt. Iets toevoegt aan ons leven.
Wanneer Lao Zi zegt dat de dynamische werking die van Tao uitgaat terugkerend van aard is, kan dat niet betekenen dat Tao terugkeert naar zichzelf, want Tao is alomtegenwoordig. Het ligt voor de hand om dan te denken dat met terugkeren bedoeld wordt dat de tienduizend dingen weer terugkeren naar Tao. Vanuit onze westerse optiek – die de dingen vanuit oorzaak en gevolg bekijkt – zou dat dan inhouden dat we eens van Tao afgedwaald zijn.
We zouden ons kunnen afvragen of het taoïsme dan niet tóch een zondeval kent. Om die vraag te kunnen beantwoorden is het goed om eerst te kijken naar wat er in andere verzen van de Daodejing over ‘terugkeren’ gezegd wordt.
In vers 64 zegt Lao Zi:
‘De wijze mens gaat terug naar iets,
waar de gewone mens aan voorbij is gegaan.’
In dit vers wordt verder geen toelichting gegeven op wat hiermee wordt bedoeld.
Maar vers 64 staat in verbinding met vers 16 en daarin wordt het volgende gezegd:
‘Terugkeren naar de wortel heet: “Stilte”.’
We zouden het leven kunnen zien als een boom. Vanaf zijn geboorte beklimt een mens de levensboom. Hoe hoger hij komt, hoe prachtiger het uitzicht. Hij streeft ernaar om zo hoog mogelijk te komen. Maar bovenin de boom hebben de elementen meer invloed. Bij storm beweegt de boom bovenin heftig en worden er zelfs takken vanaf gerukt. Ook is de boom bovenin minder beschut tegen koude en hitte. Het is daar bepaald niet stil. Maar waar is de gewone mens dan aan voorbij gegaan? Het vervolg van vers 16 geeft daar antwoord op:
‘Terugkeren naar de wortel heet: “Stilte“.
Dat is wat genoemd wordt: het herstellen van de bestemming’.
De taoïstische wijsheid kenmerkt zich door een omkering van waarden. Doorgaans wordt ‘hoog’ gezien als iets waarnaar we moeten streven, en ‘laag’ vatten we op als iets dat verachtelijk is en overwonnen moet worden.
Hoe hoger een mens in de boom klimt, hoe verder hij zich van de wortels verwijderd. De wijze mens, of de mens die de Weg gaat, keert juist terug naar die wortels. In de wortel, diep onder de aarde, is rust en stilte. De wortel staat voor het Ene, waarin de tienduizend dingen in de kiem besloten liggen en zich vandaaruit ontwikkelen.
Degene die vrijwillig vanuit de tienduizend bladeren in de boom afdaalt naar de wortels, komt in een stilte die niet in haar tegendeel kan verkeren. Hij verbindt zich met Het Ene. In het Ene is de oer-chaos. En in de oerchaos liggen de oerbeelden van alles dat ooit tot leven wordt gewekt, dus ook de kiem van ons werkelijk Mens-zijn.
In de vorige podcast is gesproken over Tao die het Ene tot leven wekt. Het Ene wekt de Twee tot leven en deze de Drie. Uit de Drie zijn de tienduizend dingen tot leven gewekt.
Enkele decennia geleden werd in China in een graf een lap zijde gevonden. Daarop was de gehele tekst van de Daodejing gekalligrafeerd. Maar er staat ook een tekst op die toelicht op wat bedoeld wordt met ‘terugkeren’. De titel van deze tekst is: HET GROTE ENE en deze luidt als volgt:
‘Het Grote Ene wekte Water tot leven,
Water keerde terug en hielp het Grote Ene,
Aldus ontwikkelde zich Hemel.
Hemel keerde terug en hielp het Grote Ene,
Aldus ontwikkelde zich Aarde.
Hemel en Aarde hielpen elkaar herhaaldelijk
Aldus ontwikkelden zich “Goden en het verlichte boven en beneden”.’
De tekst gaat verder, totdat deze bij onze aarde uitkomt. Onder ‘Hemel’ en ‘Aarde’ wordt hier ons universum verstaan. Het belangwekkende van deze tekst is dat daarin gezegd wordt dat alles dat tot leven is gewekt, zich ontwikkelt en daarna terugkeert tot het voorgaande stadium. Dit terugkeren heeft niet te maken met terugkeren tot iets wat verloren is gegaan, maar juist datgene dat ontwikkeld werd verbindt zich met al hetgeen eraan vooraf is gegaan, en is het behulpzaam bij het ontstaan van een nieuwe ontwikkeling.
In het Grote Ene is Water tot leven gewekt. Chinese wijzen zien Water als synoniem voor de oer-chaos. Daarin bevinden zich de oerbeelden van alles dat ooit tot leven gewekt zal worden. Er worden echter geen kant en klare dingen tot leven gewekt, maar er worden ontwikkelingsprocessen in werking gesteld. Wij maken daar deel van uit.
Door de boom te beklimmen zijn we mensen geworden met unieke eigenschappen. Maar zolang een mens zijn ‘ik’ in het midden stelt gaat hij voorbij aan zijn verbinding met de wortel. Daarin ligt het oerbeeld van de Mens die hij op Weg is te worden. Daarmee kan hij alleen verbinding maken wanneer hij afziet van het zichzelf centraal stellen bij alles wat hij doet of laat in zijn leven. Hij stelt de daad van de niet-daad, het doen van het niet-doen; wu wei. Of zoals de School van het Gouden Rozenkruis het noemt: het endura. Op basis hiervan daalt hij keer op keer af van de kruin van de boom naar de wortel.
Steeds wanneer hij afdaalt naar de wortel laat hij onderweg iets van zijn oude ik achter, en ontvangt hij vanuit de wortel energie om een nieuw mens te worden. Dat houdt een proces in, maar het is zo op het oog een heel merkwaardig proces. De taoïst Dan Vercammen zegt het zo (in De wijsheid van het gondeloze Tao, p. 25):
‘We kunnen zeggen dat de innerlijke alchemist op zoek is naar zichzelf, maar op een wat vreemde manier: namelijk door zichzelf te verliezen.Hierdoor wordt hij een reëel, of authentiek mens’.
In de School van het Gouden Rozenkruis wordt dit genoemd: de geboorte van de Nieuwe Ziel.
Ons Mens-zijn komt hierdoor als het ware op een ‘hoger’ niveau. Niet door met grote inspanning nóg hoger in de boom te klimmen, maar juist door zich te verbinden met het ‘lage’, met de wortels die onzichtbaar in de donkere aarde liggen. Dit is een innerlijke Weg.
In onszelf zijn ‘hoog’ en ‘laag’ als door een trap met elkaar verbonden. Wie beneden is aangekomen is daar niet omdat hij iets heeft verloren, of om daar te blijven, maar hij komt daar in contact met zijn oerbeeld. Hij ontvangt de kracht om de trap weer te bestijgen, maar nu als een Nieuw Mens. Terwijl hij omhoog gaat straalt hij spontaan, als vanzelf de kracht die hij ontving weer uit. Beneden werd hij verbonden met een nieuw aspect van zijn oerbeeld, maar boven gaat hij dit waarmaken. Alleen doet hij dit niet voor zichzelf.
Vers 64 van de Daodejing zegt hierover:
‘Op grond hiervan
herstelt hij waar de meerderheid te ver gaat.
Zo ondersteunt hij de levende en niet levende dingen
om hun eigen aard te vinden.’
Het is wellicht onnodig te zeggen dat dit een proces inhoudt, een Weg van vallen en opstaan, van leren en afleren. Geen mens gaat de Weg tot Mens-worden voor zichzelf alleen. Maar altijd in verbinding met al wat leeft en daaraan schenkt hij alles wat hij ontving.
Vers 64 zegt dat hij herstelt waar de meerderheid te ver gaat. De Nieuwe Ziel straalt genezende kracht uit. Deze komt voort uit zijn Hemelse Natuur. De mens op de Weg beseft dat hij een van de tienduizend dingen is die door de Drie tot leven zijn gewekt. En nu helpt hij op zijn beurt mee opdat de tienduizend dingen hun eigen, tijdloze aard zullen vinden. Hij werkt niet voor zichzelf, maar voor de mensen en de wereld. Dit wordt in de School van het Gouden Rozenkruis ook zo gezien. In een van de boeken die de grootmeester schreef staat het volgende (in De Egyptische Oergnosis deel 1, hoofdstuk 10):
‘Dat is nu de signatuur waarop u moet letten: wie een ziel geboren mens geworden is,
kan niet meer werkloos toekijken in de wereld. We moeten de handen uit de mouwen steken, bereid om zonodig door de modder te gaan, om mensenzielen te redden.’
Maar de wijze mens mag zich hiermee niet identificeren, want dan zou hij vanuit persoonlijke opvattingen gaan werken. Deze behoren tot de tijdelijke natuur en verkeren daarom altijd in hun tegendeel. In vers 64 van de Daodejing wordt dan ook een waarschuwing gegeven:
‘Zo ondersteunt hij de levende en niet levende dingen om hun eigen aard te vinden.
Maar hij waagt het niet een daad te stellen.’
Hij klimt niet omhoog om er zijn persoon te laten schitteren. Maar hij staat in een proces van het vrijwillig verliezen van zijn persoonlijke begeerten, willen en daden. Hij leeft vanuit wu wei, of endura. Omdat hij er niet op uit is om vanuit zijn persoonlijke behoeften ‘goed’ te doen, ontstaat ruimte waarin de kracht die van de wortel uitgaat goed doet.
Tot slot: Vers 64 is weer verbonden met vers 27. Daar wordt gezegd:
‘De Wijze munt permanent uit in het helpen van mensen,
en hij verwerpt er géén;
Hij munt permanent uit in het helpen van dingen,
en hij verwerpt er géén.
Dit heet dubbel verlicht zijn.
Daarom, de goede is de leermeester van de slechte;
de slechte is de leermeester van de goede.’
Lao Zi gebruikt de term permanent steeds om er de oorspronkelijke, tijdloze kracht mee aan de duiden. Naar die kracht keert de Wijze Mens keer op keer terug. Want teruggaan is de werking van Tao.
LEES OVER DE OBDERSTAANDE DRIE BOEKEN DIE AANSLUITEN BIJ DEZE PODCAST
