De stadswandeling Spoor van licht in Amsterdam gaat langs onder andere de studio’s van Marten Toonder (1912-2005). Toonder is schrijver en tekenaar, kunstenaar en zakenman, realist en magiër. Hij ziet al zijn stripfiguren als aspecten en subpersoonlijkheden, als de archetypen van Carl Gustav Jung, in wie hij zijn visie herkent. Hij gelooft in reïncarnatie en laat zich inspireren door onder meer de theosofie, Boeddha en Lao Tse. Marten Toonder verrijkte de Nederlandse taal met vele nieuwe woorden, waaronder ‘denkraam’, ‘minkukel’ en ‘kommer en kwel’. Hieronder volgen korte beschrijvingen vier boeken over Toonder en één boek van hem.
1 De Tao van Toonder, de denkwereld van Marten Toonder, Frank Hartingsveld
Marten Toonder toverde met zijn taal en schilderde met zijn woorden en zijn tekenpen landschappen vol verrassingen. Zijn grootste bekendheid kreeg hij met zijn schepping van Tom Poes en heer Bommel. In zijn werk houdt hij ons een spiegel voor, waarin wij onszelf getroffen, maar met een glimlach, aanschouwen. De denkwereld van Marten Toonder heeft zijn lezers decennia lang gefascineerd. Zijn ideeën en gevoelens, zijn fantasieën en inzichten heeft hij in de afgelopen vijftig jaar vaak verwoord, in tientallen vraaggesprekken. In ‘De Tao van Toonder’ wordt de unieke levensvisie van Marten Toonder getoond aan de hand van zijn uitspraken. Deze geven een inzicht in de thema’s die hem altijd hebben beziggehouden: geboorte, leven en dood, reïncarnatie, liefde en haat, natuur en cultuur, kunsten en wetenschappen, mythologie en magie. De oplettende lezer gaat zo op weg naar de bron van zijn verhalen: de denkwereld van Marten Toonder. Toonder’s denkwereld komt tevoorschijn door ruim honderd tekstfragmenten, twee essays en een voordracht, door zijn tekeningen en de sfeervolle foto’s. Bij het boek is een dvd gevoegd van 2,5 uur, met de tv-documentaire uit 1972 Een eenvoudige doch voedzame maaltijd, een gefilmde epiloog 32 jaar later, niet eerder uitgezonden vraaggesprekken, zes door Toonder voorgedragen gedichten en de tekenfilm The golden fish.
2 Bommel en de Bijbel, Bijbel en christendom in de verhalen van Marten Toonder – Klaas Driebergen
Marten Toonder portretteerde in zijn verhalen over Olivier B. Bommel en Tom Poes met een grote knipoog de Nederlandse samenleving. Het is daarom niet verbazend dat hij zich daarin ook bezig heeft gehouden met het calvinisme, dat immers als een belangrijk bestanddeel van de Nederlandse volksaard wordt gezien. Op een fraaie manier verbeeldde hij dit bijvoorbeeld in de ‘Zwarte Zwadderneel’. Deze boeteprediker tegen hovaardij en winderigheid bedient zich van een prachtige variant op de ’tale Kanaäns’. Toonder was ook een liefhebber van archaïsch woordgebruik, dat hij in het bijzonder aantrof in de taal van de oude Statenbijbel. Er zijn nog meer redenen waarom Toonder interesse had in de Bijbel, waarmee hij in zijn jeugd al kennismaakte. Het was voor hem een bron van boeiende verhaalmotieven, waaruit hij meer dan eens putte. Het verhaal ‘De zelfant’ is bijvoorbeeld gebaseerd op de geschiedenis van Job.
Daarnaast werd hij geïntrigeerd door de Bijbelse ideeën over God, schepping en mens, die hij tegelijk ook bekritiseerde en met zijn eigen levensbeschouwelijke opvattingen confronteerde. Dit vindt zijn weerslag in sommige van zijn beste verhalen, zoals ‘De Grote Onthaler’ en ‘De andere wereld’. Neerlandicus en Bommelkenner Klaas Driebergen (1979) gaat in ‘Bommel en Bijbel’ uitgebreid op dit alles in. Een aantal verhalen waarin de Bijbel en het christendom een belangrijke rol spelen, worden diepgaand door hem geanalyseerd. Een bijzonder mooi boek, dat diep ingaat op de inhoud en achterliggende ideeën van de ons zo bekende Bommelverhalen.
3 De bovenbazen – Marten Toonder
Marten Toonder weet hoe de wereld door machthebbers geleid wordt. Dat brengt hij meesterlijk tot uitdrukking in ‘De Bovenbazen’ dat als stripverhaal dateert uit 1963, als boek uit 1973. Toonder laat op vermakelijke wijze zien hoe kapitaalconcentratie plaatsvindt en hoe dat gepaard gaat met groeiende ongelijkheid en tweedeling. Uiteraard is het een simplificatie, maar daardoor kan ook een kind het begrijpen, ’als je begrijpt wat ik bedoel’. De bovenbazen worden voorgesteld als een stel geslepen zielige criminelen.
Een treffende passage uit het boek luidt: ‘Geef nooit geld weg. Zeg altijd dat je zoveel verplichtingen hebt dat er niets meer af kan. Werk slijtage in de hand, want dat bevordert de productie. Bevorder de verveling; dat schept behoefte aan nieuwe dingen. Roei de natuur uit, want natuur is onze grootste vijand. Die vernieuwt zichzelf, voel je wel? En dat soort dingen meer.’ De omgang met minvermogenden mag niet en is ’not done’. De Bovenbazen vormen een gesloten club, regelen zaken met elkaar en wonen in dezelfde dure wijk: de Gouden Bergen. Ze hebben ook hun eigen mores en mentaliteit en zijn van alle tijden, juist ook van onze tijd.
4 Marten Toonder Biografie – Wim Hazeu
Dit boek is het indringende levensverhaal van een van de meest eigenzinnige en vernieuwende kunstenaars van na de oorlog. Alles aan en van Marten Toonder heeft minstens twee gezichten of kanten. Hij is schrijver en tekenaar, kunstenaar en zakenman, Nederlander en Ier, kluizenaar en acteur, realist en magiër, de argeloze en de slimme, een open en een gesloten boek. Toonder is archaïsch en modern, een allemansvriend en een niemandsvriend, een tovenaar en een kruidenier, rechtlijnig en dubbelzinnig. Toonder is zowel Kwetal als professor Sickbok, zowel heer Bommel als Wammes Waggel. Over leven en werk van Marten Toonder, de oervader van het Nederlandse stripverhaal, schreef Wim Hazeu een schitterende biografie waarin werkelijk alle facetten van Toonder aan de orde komen.
LEES MEER OVER DE MARTEN TOONDER BIOGRAFIE
BESTEL MARTEN TOONDER BIOGRAFIE
5 Bommel citaten, 1000 citaten uit de bommensaga Van Marten Toonder – Pim Oosterheert
De taaltuin van Toonder ligt vol schatten. Dit citatenboek geeft u een indruk van Toonders taalvirtuositeit. Het Bommelcitatenboek is een eerbetoon aan Marten Toonder die onze taal verrijkt heeft, niet alleen met nieuwe woorden maar ook met zijn humor, ironie en relativering
Pim Oosterheert, de samensteller van dit boek, heeft de beste citaten uit de Bommelsaga geselecteerd en gerangschikt naar onderwerpen en voorzien van een verwijzing naar de oorspronkelijke vindplaatsen. Ook vindt u in dit boek karakterbeschrijvingen van de hoofdfiguren uit de Bommelsaga, alsmede een aantal artikelen waarin dieper ingegaan wordt op de inhoud van de verhalen. Dit boek is niet alleen van belang voor de echte Bommelliefhebber maar voor iedereen interessant om te gebruiken bij bijvoorbeeld de voorbereiding van een toespraak. De citaten zijn gerangschikt naar rubriek en op die manier zijn de geschikte citaten op te zoeken.