BESTEL DE ROZENKRUISERS REVOLUTIE, TRADITIE EN VERNIEUWING

LEES MEER OVER DE TENTOONSTELLING OP DE WEBSITE VAN DE EMBASSY OF THE FREE MIND

Op de tentoonstelling De Rozenkruisers Revolutie – traditie en vernieuwing hebben 3 van de 82 tentoongestelde objecten betrekking op Daniël Mögling (1596-1635), die in 1618 onder het pseudoniem Theophilus Schweighardt Constantiensem een geschrift publiceerde met vier intrigerende diep-symbolische gravures van Mattheus Merian (1593-1650): Speculum sophicum rhodo-stauroticum (De wijsheidsspiegel van het Rozenkruis). In  het boek dat hoort bij de tentoonstelling is een essay opgenomen met de titel Arcanum Rosa, rozenkruiserssymboliek in Daniël Möglings ‘Spiegel van de wijsheid van het Rozenkruis’. Onderzoeker Corey Andrews gaat daar in op de beeldtaal van dit geschrift, dat wel wordt aangeduid als het vierde rozenkruisersmanifest. Hieronder volgt de tekst over de drie objecten uit het genoemde boek (p. 125 en 126).  

DE SCHRIJVER VAN HET ‘VIERDE ROZENKRUISERSMANIFEST’

Daniël Mögling (1596-1635) kwam uit een vooraanstaande familie van wetenschappers en geleerden, waaronder advocaten, filosofen en artsen. Hij studeerde filosofie en medicijnen aan diverse universiteiten en kende Johann Valentin Andreae, de auteur van de rozenkruisersmanifesten (webredactie: niet alle onderzoekers zijn het hiermee eens, er zijn feiten die erop wijzen dat Francis Bacon en zijn groep ‘The good pens’ de inhoud van de drie manifesten van de rozenkruisers bepaald en opgeschreven zouden kunnen hebben).  In Andreae’s autobiografie wordt hij genoemd als een van de studenten die bij hem zijn opwachting had gemaakt.

Hoewel hij hoopte de rozenkruisersbeweging in een meer alchemistische richting te sturen, deelde Mögling de idealen van de Rozenkruisersbroederschap. Zo stond de broederschap kritisch tegenover de al te slaafse afhankelijkheid van boekengeleerdheid – iets wat hem zeer aansprak. In een brief aan zijn vriend Bonaventura Reihing uit 1617 schreef hij: ‘Ik wou dat de wereld mijn school was, diverse landen mijn leraren, menselijke daden mijn boeken, gedachtenuitwisseling mijn alfabet, prinselijke hoven mijn klaslokalen en ik de proefsteen van alles. (…) Wij zijn zo verzot op boekenwijsheid en hebben geen oog voor de dingen zelf. We weten dat iets gebeurt, maar niet waarom.’

Mögling besprak de Broederschap zeer lovend in een aantal werken die in 1618 werden uitgebracht. Ze werden onder de aandacht gebracht van Landgraaf Philipp von Hessen-Butzbach, die hem aanstelde als hofarts.

18 Daniel Mögling, Speculum sophicum rhodo-stauroticum. Handschrift ca. 1650
Dit werk is wel ‘het vierde rozenkruisersmanifest’ genoemd. Met zijn ‘Wijsheidsspiegel van het Rozenkruis’ eerde de 22-jarige Daniel Mögling de Broederschap van het Rozenkruis in woord en beeld. De gravures in de oorspronkelijke druk van 1618, van de hand van Mattheus Merian, gelden als de meest gedetailleerde en tegelijkertijd kunstzinnigste verbeelding van het gedachtegoed van de rozenkruisers: in dit handschrift zijn ze heel getrouw gekopieerd. Hun oproep tot een algehele hervorming van de wereld en tot onderzoek van de goddelijke natuur zette de jonge arts in vuur en vlam.
Deze afbeelding doet denken aan de beroemde Oratorium-Laboratorium-gravure in het Amphitheatrum sapientiae aeternae (1595) van Heinrich Khunrath, een collega-arts en alchemist. In Möglings gravure heft bovenin een onderzoeker bezwerend de handen ten hemel. De alchemist beneden kan onder Gods bescherming het werk in het laboratorium voorbereiden en voltrekken. De relatie tussen Ergon, het hoofdwerk of hoofdzaak, en Parergon, het bijwerk of bijzaak, is de relatie tussen ‘ora et labora’, bid en werk, tussen kennis van God en kennis van de natuur, waardoor de geheimen van de macro- en de microkosmos worden geopenbaard.
BPH Collectie

19 Daniel Mögling, Poculum pansophiae in: Geheime Figuren. Handschrift 1943
Deze afbeelding van de ‘Beker van de Alwijsheid’ komt uit Möglings ‘Speculum rhodostauroticum’ maar werd opgenomen in de editie van de Geheime Figuren van 1785, en daaruit weer gekopieerd in dit 20e-eeuwse handschrift. De mens wordt hier voorgesteld als een spiegel van hemel en aarde. Onder de gevleugelde cirkel met daarin het tetragrammaton dat ook op de prent van het Collegium fraternitatis te vinden is (zie nr 3), staan de woorden ‘Omnia ab Uno’, alles komt voort uit het Ene. Dat Ene brengt de natuur voort, die volgens de klassieke filosofie opgebouwd is uit de vier elementen vuur (Ignis), aarde (Terra), water (Aqua) en lucht (Aer). De vlieger van de vier elementen is met één punt verbonden aan de natuur en met de andere aan een cirkel met ‘Azot’, een begrip dat door Paracelsus werd uitgewerkt en verwijst naar mercurius, maar tegelijkertijd ook een geneesmiddel is tegen alle ziekten: de Steen der Wijzen dus. Al deze elementen vormen het plantenrijk, het minerale rijk en het dierenrijk, waar de mens toe behoort. Hier staan de woorden ‘Omnia ad Unum’, alles keert terug naar het Ene, hier de mens. Daaronder staat te lezen: ‘Tibi veritas simplex’: dit is een simpele waarheid voor je.
BPH Collectie

20 Heinrich Lautensack, Des Circkels und Richtscheyts. Frankfurt 1618
Dit wetenschappelijke boek komt uit Möglings eigen bibliotheek, met zijn naam en persoonlijk motto op het titelblad. Toen hij in 1623 dit handboek over perspectief en tekenkunst aanschafte was hij twee jaar in dienst van Landgraaf Philipp von Hessen- Butzbach als diens hofarts, hofastronoom en hofmathematicus. Hij dankte zijn benoeming vooral aan zijn werken over de Broederschap van het Rozenkruis, die de landgraaf met interesse had gelezen. Mögling was de landgraaf onder meer behulpzaam bij zijn wiskundige en sterrenkundige studies en stelde instrumenten en machines voor hem samen.
Boven de titel staat ‘Sub umbra alarum Jehova’, tevens de laatste woorden van de Fama Fraternitatis. Het is geen verrassing dat Mögling, een van de grootste voorstanders van de Broederschap van het Rozenkruis, deze spreuk als zijn persoonlijke motto heeft gekozen.
BPH Collectie

BESTEL DE ROZENKRUISERS REVOLUTIE, TRADITIE EN VERNIEUWING

INHOUDSOPGAVE VAN DE ROZENKRUISERS REVOLUTIE – TRADITIE EN VERNIEUWING

• Inleiding – Dr. L. Martin
• Twee schatkamers van de rozenkruisertraditie in Nederland: De Bibliotheek J.R. Ritman (BPH) in Amsterdam en de Kloss Bibliotheek van de Orde van Vrijmetselaren (BOV) in Den Haag – Dr. C.Gilly
• Het grafgewelf van Vader Broeder Christiaan Rozenkruis – J.R. Ritman
• De Rozenkruisers Revolutie. Traditie en vernieuwing – W. van den Brul

Vier eeuwen levende traditie

• Een bijzonder tijdsgewricht – G. van Eijk
• Een rozenkruisweg voor deze eeuw – P. Huijs
• Het grote plan – Drs. R. Spaink
• Rudolf Steiner en de rozenkruiserstroming – Prof. Mr. Dr. J. Sijmons
• Aspecten van de Westerse Mysterieschool – P. Huijs
• Harvey Spencer Lewis – K.J. Bakker

Het geheim van de roos

• Arcanum Rosae: rozenkruiserssymboliek in Daniel Möglings Spiegel van de wijsheid
  van het rozenkruis (1618) –  C. Andrews MA

De Rozenkruisers Revolutie. Traditie en vernieuwing

Tijdlijn

BESTEL DE ROZENKRUISERS REVOLUTIE, TRADITIE EN VERNIEUWING

LEES OVER DE BOVENSTAANDE BOEKEN OVER DE GESCHIEDENIS VAN DE ROZENKRUISERS