In de nieuwsbrief van Pentagram boekwinkel in het Paasweekend van 2022 geen Matthäus Passion of Johannes Passion van Johann Sebastian Bach, maar een compilatie van uitvoeringen door Oostenrijkse orkesten van de negen delen van het muziekstuk ‘Die sieben letzte Worte unseres Erlösers am Kreuz’ (De laatste woorden van onze verlosser aan het kruis). Het is gecomponeerd door Joseph Haydn (1732-1809) en geïnspireerd op de zeven kruiswoorden van Jezus volgens de evangeliën in het Nieuwe Testament .
Haydn, de beroemdste componist van zijn tijd, beschrijft zelf dat het een moeilijke opdracht was, alleen langzame muziek te schrijven, zonder de toehoorder te vermoeien. Deze opdracht kwam uit Cadiz (Spanje), bedoeld voor de liturgische dienst die ieder jaar op Goede Vrijdag in de Grot onder de Santo Rosario-kerk te Cadiz werd gehouden.
Haydn beschrijft die dienst, en dus zijn opdracht, als volgt:
‘De muren, ramen en pilaren van de kerk waren in zwart gedrapeerd, en slechts één grote lamp in het midden verlichtte de heilige duisternis. Om 12.00 uur ’s middags werden alle deuren gesloten en begon de muziek.
Na een toepasselijke L’Introduzione beklom de bisschop de kansel, sprak één van de zeven woorden en gaf er dan een meditatie over. Als die beëindigd was, kwam hij naar beneden en viel knielend voor het altaar neer.
Deze tijd moest gevuld worden door muziek. De bisschop besteeg weer de kansel en verliet hem dan, een tweede, derde keer, enzovoort, en het orkest speelde iedere keer aan het eind van zijn preek.
Ik moest met deze situatie rekening houden in mijn muziek.’
Verder schrijft Haydn: ‘Iedere Sonata, oftewel elke tekst, is door instrumentale muziek uitgedrukt, zodat zelfs de meest onervaren luisteraar wordt geraakt in het diepste van zijn / haar ziel‘.
Het werk werd rond 1786 voor het eerst uitgevoerd. Zelf bewerkte hij het meteen voor strijkkwartet (zijn eigen uitvinding) en gaf zijn goedkeuring aan een bewerking voor piano solo.
Later hoorde Haydn een versie (auteursrecht bestond toen nog niet, bewerking was een eerbetoon) waarbij de tekst werd gezongen. Hij vond dit zo een goed idee, dat hij besloot daar een nog ‘betere’ versie van te maken.
Wie het werk beluistert, hoort tot slot het ‘Il Terremoto, Presto e con tutta la forza’, (snel en met alle beschikbare kracht), die de aardbeving direct na Jezus’ overlijden uitbeeldt. Deze muziek (die niet meditatief is) heeft Haydn waarschijnlijk later toegevoegd om dit werk ook in concertzalen te kunnen uitvoeren met een indrukwekkend slot.
NEGEN DELEN
- 00:22 L’Introduzione. Maestoso ed Adagio, Mozarteumorchester, Dirigent: Riccardo Minasi, Große Universitätsaula Salzburg
- 05:57 Sonata I. Largo: ‘Vater, vergib ihnen’ (Vader, vergeef het hun’, Bruckner Orchester Linz, Dirigent: Markus Poschner, Musiktheater Linz
- 12:00 Sonata II. Grave e cantabile: ‘Fürwahr, ich sag es dir’ (Voorwaar ik zeg u), Tonkünstler-Orchester Niederösterreich, Dirigent: Wayne Marshall, Festspielhaus St. Pölten
- 19:39 Sonata III. Grave: ‘Frau, hier siehe deinen Sohn’ (Vrouw, zie uw zoon), Symphonieorchester Vorarlberg, Dirigent: Emmanuel Tjeknavorian, Festspielhaus Bregenz
- 32:17 Sonata IV. Largo: ‘Mein Gott, mein Gott’ (Mijn God mijn God), Grazer Philharmoniker, Dirigent: Roland Kluttig, Oper Graz
- 39:56 Introduzione 2 (aus der Oratoriums-Fassung), ORF Radio-Symphonieorchester Wien, Dirigentin: Marin Alsop, Schloss Esterházy
- 45:07 Sonata V. Adagio: ‘Ach, mich dürstet’ (Mij dorst), Kärntner Sinfonieorchester, Dirigent: Nicholas Carter, Stadttheater Klagenfurt
- 54:14 Sonata VI. Lento: ‘Es ist vollbracht’ (Het is volbracht, Tiroler Symphonieorchester Innsbruck, Dirigent: Kerem Hasan, Haus der Musik Innsbruck
- 57:41 Sonata VII. Largo: ‘In deine Hände’ (In uw handen) Terremoto. Presto con tutta la forza, Wiener Symphoniker, Dirigent: Andrés Orozco-Estrada, Wiener Konzerthaus
BESTEL DE BROEDERSCHAP VAN SHAMBALLA
De zeven kruiswoorden worden bijna altijd in verband gebracht met een groot lijden en verdriet. Vanuit een gnostieke visie kunnen ze echter ook gezien worden als uitingen van vreugde als gevolg van de voltooiing van een taak. J. van Rijckenborgh (fakkeldrager van het Rozenkruis 21) en Catharose de Petri (fakkeldrager van het Rozenkruis 22) lichten dat toe in hoofdstuk 4 (De zeven gangen van Shamballa) van het eerste boek van de zogeheten hoeksteenserie: De broederschap van Shamballa (zie bovenstaande video).
Suus Blanke
