Wat kan je zelf doen om van de wereld een betere plek te maken – zelfs in deze tijd van sociale en ecologische crisis? Dat was de inspiratie voor dit boek van de populaire radicale denker Charles Eisenstein, dat bedoeld is als tegengif tegen cynisme, frustratie en doorgeschoten individualisme. Allereerst maakt hij duidelijk dat wij allemaal met elkaar verbonden zijn en dat de keuzes die we als individu maken, een onvermoede transformatiekracht bezitten. Door ons niet alleen bewust te worden van onze onderlinge verbondenheid maar die ook te omarmen en te praktiseren, kunnen we wezenlijk bijdragen aan het tot stand brengen van de nodige veranderingen.
Eisenstein nodigt ons uit om een nieuw begrip van oorzaak en gevolg te omarmen, een oproep om ons oude wereldbeeld op te geven zodat we eindelijk de mooiere wereld kunnen creëren waarvan we in ons hart weten dat die mogelijk is. Hieronder vogt een artikel over Charles Eisenstein van Anneke Munnik dat verschenen is om Logon 2021-3.
TIJDVOOR EEN NIEUW VERHAAL – DE VISIE VAN CHARLES EISENSTEIN
‘Al jaren wordt wat als normaal wordt gezien bijna tot het breekpunt opgerekt. Het touw wordt strakker en strakker aangetrokken en het wachten was op de snavel van de zwarte zwaan die het touw laat knappen. Het touw is inmiddels gebroken. Binden we nu de uiteinden weer aan elkaar, of gaan we de overgebleven vlechten verder ontrafelen en bezien wat we van het ontrafelde materiaal zouden kunnen weven?’
Toen Charles Eisenstein nog kind was, dacht hij al dat er niets klopte in de wereld om hem heen. De in 1967 geboren Amerikaan is dat idee nooit kwijtgeraakt, ook niet toen hij filosofie en mathematica studeerde aan de universiteit van Yale. ‘Daar zit het ook al in,’ concludeerde hij. Hij verhuisde naar Taiwan, leerde Chinees en ging vertaalwerk doen. Hij trouwde, kreeg drie zonen en keerde later terug naar de Verenigde Staten. Toen kwam zijn eigen grote crisis. Hij had wisselende, kortdurende baantjes maar besteedde de meeste tijd thuis en zorgde voor de kinderen. Zijn huwelijk liep op de klippen.
De crisis bracht hem naar een ander plan. Vier jaar lang werkte hij aan een boek waarin hij zijn onvrede met de gang van zaken in de wereld in uitgewerkte vorm naar voren bracht: The Ascent of Humanity (niet in het Nederlands uitgebracht). De titel is een verwijzing naar een zo ongeveer tegen overgesteld boek, van Niall Ferguson: The Ascent of Money (in Nederland eerst uitgekomen onder de titel Het succes van geld en later Het belang van geld). Maar ascent betekent meer: ‘vooruitgang’, ‘opstijging’. In dit boek legt Eisenstein geduldig, gestructureerd en vooral pijnlijk duidelijk uit hoe het met die ‘vooruitgang’ is gesteld; hij fileert de ‘vooruitgang’ met een vlijmscherp mes, niet als een kritiek, maar als een aanklacht. Dat was in 2007.
Weer vier jaar later publiceert hij zijn ideeën over de noodzaak voor een totaal nieuwe economie: Sacred Economics (in Nederland uitgekomen als Naar een economie van verbinding) en in 2013 The More Beautiful World Our Hearts Know is Possible (Ned.: Een betere wereld – waarvan we in ons hart weten dat die mogelijk is).
Waar Eisenstein met zijn eerste boek de problemen in het licht zette en met het internationaal gewaardeerde Sacred Economics een omslag in het denken probeerde te bewerkstelligen, is Een betere wereld het resultaat van een geweldig inzicht van Eisenstein, die altijd memoreert dat hij absoluut niet bijzonder is, dat hij net zo is als iedereen.
BESTEL NAAR EEN ECONOMIE VAN VERBINDING
Niemandsland
Het oude verhaal, dat van Afscheiding en Vooruitgang, van steeds meer controle, is uit. Nu staan we als het ware in Niemandsland en wat doen we? Gaan we terug naar dat wat allemaal niet bleek te werken, of werken we aan een heel ander verhaal, het verhaal van Verbinding? Eisenstein wijst op de overweging die veel mensen hebben als ze over een dergelijke wereldommekeer denken: dat je als enkeling machteloos staat. Een verlammende gedachte die voorbijgaat aan het feit dat je niet rijk, geleerd of hooggeplaatst of met velen hoeft te zijn om een rol te spelen in deze omwenteling.
‘Net als de crisis raakt de transitie waarvoor we staan aan onze grondvesten. Voor ieder van ons afzonderlijk is het niets minder dan een totale transformatie van wat het betekent om te leven. Voor ons als mensheid komt het neer op een totale transformatie van onze rol hier op aarde. Ik schrijf dit boek niet omdat ik deze transitie zelf zou hebben voltooid. Verre van dat. Ik heb niet meer gezag dan wie ook. Ik ben geen avatar of heilige en kan niet spreken namens verlichte meesters of ET’s. Ik ben niet paranormaal begaafd of geniaal en heb geen diepe spirituele beoefening of sjamanistische training achter de rug.
Ik ben een gewoon mens. Jij zult mijn woorden dus op hun eigen waarde moeten beoordelen. (…) Als ik als gewoon mens in staat ben dat te doen, kan het niet anders of we zijn al bijna zover.’ (Een betere wereld)
Hoe doen we dat dan? We weten het niet. De mensen van wie wij meestal denken dat zij de wereld veranderen – de grote industriëlen, de politici, de wetenschappers en technologen – zijn volgens Eisenstein niet degenen die dat gaan bewerkstelligen. Wij zijn het, ieder mens, met iedere onbaatzuchtige daad, vanuit liefde. Er is geen gebruiksaanwijzing en volgens Eisenstein moeten we die situatie accepteren – het niet-weten. We weten alleen dat we dat oude niet meer willen en vertrouwen erop dat we, als we daarmee stoppen, nieuwe wegen zullen vinden. Zo nieuw zijn die wegen trouwens helemaal niet, alleen kennen wij ze niet meer. Uit Een betere wereld:
‘Heel lang geleden begon de mensheid aan een lange reis, de reis die Afscheiding heet. Dit was geen vergissing, zoals sommigen misschien zullen denken als ze de verwoestingen zien die erdoor zijn aangericht. Ook was het geen zondeval of een uiting van aangeboren kwaad dat inherent is aan de menselijke soort. Het was een tocht met een doel: om de uitersten van Afscheiding te ervaren, om de gaven te ontwikkelen die als reactie daarop zouden ontstaan en om dat alles te integreren in een nieuw Tijdperk van Hereniging.
We wisten echter van meet af aandat die reis gevaarlijk was, dat we in Afscheiding konden verdwalen en misschien nooit zouden kunnen terugkeren. Mogelijk zouden we zozeer van de natuur vervreemd raken, dat we de basisvoorwaarden voor leven zouden ondermijnen. Door al te zeer van elkaar gescheiden te raken, zouden onze arme, doodsbange ego’s misschien niet langer in staat zijn zich weer aan te sluiten bij de gemeenschap van al wat leeft. Met andere woorden, we voorzagen de crisis waarin we ons nu bevinden.
Vandaar dat we duizenden jaren geleden drie zaadjes hebben geplant die zouden ontkiemen op het moment dat onze reis van Afscheiding haar uiterste limiet bereikte. Die zaadjes staan voor drie transities van het verleden naar de toekomst, drie manieren om de waarheid te beschermen en over te dragen: de waarheid over de wereld, die over het zelf en die over wat het betekent mens te zijn. Stel je voor dat je dertigduizend jaar geleden leefde en in een visioen alles te zien kreeg wat nog zou komen. (…)
- Het eerste zaadje was dat van de wijsheidstradities, overdrachtslijnendie duizenden jaren ver teruggaan en die essentiële kennis hebben bewaard en beschermd. (…)
- Het tweede zaadje was dat van de heilige verhalen: mythen, legenden, sprookjes, liederen en thema’s die door de eeuwen heen in allerlei gedaanten telkens weer opduiken. (…)
- Het derde zaadje was dat van de inheemse volken – mensen die op een bepaald moment uit het verhaal van afscheiding zijn gestapt. (…) Zij wensten geen vijandige, op overheersing gebaseerde relatie aan te gaan met de natuur en namen daarmee ook afstand van het proces dat zou leiden tot de ontwikkeling van geavanceerde technologie.
Daarmee bezegelden ze ook het lot dat hen ten deel zou vallen als ze ooit zouden worden ontdekt door anderen die juist heel ver in Afscheiding waren gegaan. Het lijden dat die ontdekking tot gevolg had, was niet te vermijden.’
Kansen
Eisenstein is tegenwoordig een veelgevraagd spreker. Hij spreekt alleen waar hij gevraagd wordt, stelt zijn boeken, essays, podcasts en interviews gratis beschikbaar voor iedereen. Ascent of Humanity bijvoorbeeld is in z’n geheel te lezen als pdf op zijn website (www. charleseisenstein.org) en daar ook te beluisteren. Een van zijn laatste publicaties is het essay Source Temple and the Great Reset (Source Temple en de Grote Herstart). Hij schreef het naar aanleiding van zijn bezoek aan een spirituele gemeenschap in Brazilië. Het gaat niet over de ideeën waar zij zich op baseren – die dienen hun doel als grond voor hun handelen – maar over de manier waarop zij bouwen en samenleven. Het is een ode aan toewijding. Eisenstein was zeer onder de indruk van de organische bouw, de toegewijde manier van met elkaar omgaan en de invloed die het verblijf daar op hem had:
‘Wat allereerst diepe indruk op me maakte bij Source Temple, was de architectuur – als ‘architectuur’ het juiste woord is om de improviserende artisticiteit van de twintig huizen en andere gebouwen te beschrijven. Alles was gebouwd uit een klein budget, met gebruik van voornamelijk afgedankte, gerecyclede en gedoneerde materialen. Veel van de ramen zijn zelfs niet vierkant: iemand had een raam gebouwd rond wat voor stuk gebroken glas op dat moment beschikbaar was.
Toch is er niets rommeligs of chaotisch aan de gebouwen. Zij zijn toegewijd. Zij belichamen de impuls: ‘Ik zal gebruik maken van wat dan ook beschikbaar is om de mooiste functionele omgeving te bouwen die ik kan.’ Zij belichamen ook een soort precisie die hun onregelmatigheid logenstraft. Het is de precisie van te weten wat waar hoort, wat dienstig is aan het te bouwen gebouw, de mensen die het gaan gebruiken en het land eromheen. Dit bewustzijn is leidend bij de constructie. Niet één van de gebouwen begon met architectonische tekeningen of blauwdrukken. Zij werden niet ontworpen: ze groeiden, met de bouwers als ondersteuners van hun groei, waarbij elke volgende stap werd geïmplementeerd naarmate het zicht op het einddoel helderder werd.
Ik zag in deze gebouwen iets wat reikte naar het ideaal van de klassieke taoistische tempel. Zo’n tempel is geen belasting voor het landschap, hij is een versterking ervan. Hij hoort daar. Het is een dienst aan de schepping. Hoe zou de menselijke maatschappij eruitzien, hoe zou technologie eruitzien, als we ons zouden wijden aan dienst aan de schepping?
Ieder gebouw is mooier dan het hoeft te zijn – ‘hoeft te zijn’ voor enig nuttig gebruik, bedoel ik. Na een paar dagen te hebben doorgebracht in en rond deze gebouwen, realiseerde ik me dat zij een diepe behoefte vullen, diepe voeding schenken. Wat is die behoefte? Het is de behoefte om omgeven te zijn door objecten die een ziel hebben.’
Eensgezindheid en samenwerking
Onze economie is helemaal gebaseerd op alles zo snel mogelijk doen, in zo groot mogelijke hoeveelheden. Wij hebben haast.Wij zijn niet één met onze omgeving, omdat we zijn omringd door dingen die fabrieksmatig zijn geproduceerd – standaardproducten. Als je zelf betrokken bent bij het maken van een voorwerp, of het nu een huis is of een kledingstuk, of als dat is gemaakt door mensen of andere levende wezens die je kent, als je weet waar de kaas vandaan komt, of zelf het hout hebt uitgezocht, is je levensgevoel totaal anders. Eisenstein stelt dat iemand die in zo’n omgeving leeft, niet zal hongeren naar meer en meer en groter en groter, omdat aan de nood die de basis daarvan is, is voldaan.
Om collectief op een andere manier te gaan leven, is ook op economisch gebied een grote omslag nodig. Dat vereist volgens Eisenstein bijvoorbeeld een ‘jubeljaar’, de kwijtschelding van alle schulden, maar vooral vereist het een omslag in het denken: niet volgens ‘voor wat, hoort wat’-principe, maar gaan denken in geschenken, in giften. Te beseffen dat de wereld een geschenk is van de schepping en dat wij zelf een geschenk kunnen zijn aan die schepping, zodat wij er werkelijk deel van worden.
Dwars tegen alle raadgevingen om je los te maken van de materie in, pleit Eisenstein juist voor een herwaardering van de materie, voor het besef dat de materie heilig is – als wij ermee omgaan zoals wij dat bijvoorbeeld nog kunnen zien bij inheemse volkeren, bij groepen waar de grote ontheiliging nog niet heeft toegeslagen. Ons huidige economisch systeem leidt tot steeds meer werkloosheid, waardoor we steeds meer gaan consumeren. Dat leidt dan weer tot meer productie – en tot sociale armoede, tot gebrek aan verbinding, tot innerlijke leegte. De schrijnende gevolgen van dit alles zijn voor een ieder met het blote oog te zien. De ellende is zo duidelijk, dat er echt iets moet gebeuren.
Het is tijd voor een nieuw verhaal. Wij zijn allen onderdeel van dat verhaal, wij schrijven het allemaal samen. De wens tot verandering is onze drijfveer en het kan, dat bewijst onder andere de groep mensen van de Source Temple. Hoe kunnen we, ieder van ons, helpen deze grote omschakeling werkelijk te maken? Dat doen we door te dienen wat groter is dan onszelf. En dat is – volgens Charles Eisenstein – de betere wereld waarvan we in ons hart weten dat die mogelijk is. Een wereld waarvan we zeker al glimpjes kunnen opvangen, van solidariteit en genezing, van inspiratie en onbaatzuchtigheid.
Intussen voeren we nog steeds oorlog: met elkaar, met andere landen, met de concurrent, met het virus, met een machtige elite, met andere partijen en met onszelf. ‘Er worden natuurlijk complotten gesmeed,’ zegt Eisenstein, ‘dat ontken ik niet. Maar wie niet begrijpt dat er bijvoorbeeld bij de WHO voornamelijk integere, hardwerkende mensen werken, zal nooit begrijpen waarom zij doen wat ze doen.’ En: ‘Wij zijn geen slaven van een duistere elite, maar zij zijn slaven, van een paradigma.’
Zolang we redeneren vanuit het verhaal van Afscheiding, zijn we bezig met een ik versus jij gedachtegang. De projectie van het kwaad op anderen kan vervangen worden door begrip, empathie, weten dat de ander in de kern precies zo is als jij. Eisenstein geeft voorbeelden van mensen die als een blad aan de boom omkeerden omdat iemand hen met begrip tegemoet trad, met vriendelijkheid waar ze haat verwachtten.
Er bestaat een oosters verhaal over een man die een schat moest vervoeren in de woestijn. Toen het gerucht ging dat er een troep rovers aankwam, verstopte hij de schat in een kamp in de buurt, in een grote tent. Toen hij later de tent binnensloop om de schat weer op te halen, merkte hij dat het de tent van de roverhoofdman was. Hij wilde wegglippen, maar de roverhoofdman riep hem terug met de woorden: ‘Denk je dat ik ga stelen van iemand die mij vertrouwt?’
Zulke verhalen – en ervaringen zoals Eisenstein had bij Source Temple, bepalen ons bij een zeer oud verhaal, dat vanuit onze huidige positie een Nieuw Verhaal is. Het appelleert aan het diepste verlangen dat wij kennen en dat wij trachten te stillen met alle moderne middelen, die de honger echter alleen maar groter maken. Eisenstein brengt ons terug bij de kern, de Mensheid die wij allemaal samen zijn, die verdeeld is in zichzelf maar weer tot harmonie kan terugkeren. En daarvoor zet hij zich op alle mogelijke manieren in: om ons te helpen daarin te gaan geloven, om werkelijk stappen te zetten in die richting. Erin geloven is de basis – handeling de verwerkelijking ervan. Een mens is niet onmondig, niet onmachtig. Iedere stap is er één.
BESTEL NAAR EEN ECONOMIE VAN VERBINDING
