BESTEL ‘LEONARDO – GENIALE ALLESKUNNER’

In 2019 heeft de School van het Rozenkruis een symposion ontwikkeld met de titel Reiken naar de eeuwigheid met Leonardo da Vinci. Het is gehouden in acht steden (Alkmaar, Arnhem, Bergen op Zoom, Brugge, Den Haag, Haarlem, Rotterdam en Tilburg)  en bestaat uit drie voordrachten en zeven korte muziekstukjes. Alle teksten zijn opgenomen in het boekje ‘Leonardo, geniale alleskunner hartstochtelijk op zoek naar de lente van de geest’. De muziek onder de bovenstaande diashow is een uitvoering van het zevende muziekstuk en heet: Connessione. Audio-opnames van de zeven Da Vinci Principes kunnen hieronder worden beluisterd. 

Michael J. Gelb heeft in zijn boek ‘How to think like Leonardo da Vinci’  zeven principes uitgewerkt, die als meetlat kunnen dienen waarlangs we ons een aardig idee kunnen vormen van de drijfveren van Leonardo. Om in de stijl van Leonardo da Vinci te blijven, worden deze principes in het Italiaans genoemd, de taal waarin hij is opgegroeid. De zeven Italiaanse woorden vormen steeds de titel van elk afzonderlijk muziekstuk die tezamen De Da Vinci Principes vormen, van het werk als geheel dat gecomponeerd is door Ad de Jong. Hieronder volgen de zeven audio-opnamen en de zeven bijbehorende teksten zoals die op de acht symposia ten gehore werden gebracht.

BESTEL ‘LEONARDO – GENIALE ALLESKUNNER’

1.  Curiosità – weetgierigheid

Door meten
Wil ik weten
Ben ik in staat
De bedoeling te kennen 
Van schepping en schepsel? 
Wie weet van de schepper? 
Gebruik ik de rede 
voor de reden van mijn bestaan? 
Waarom is het kleine klein
En het grote groot?
Van alles de bedoeling te kennen 
Dat is de vraag. 
Ik weet dat ik vragen heb
Zolang als ik leef.
Zonder vragen kom ik niet verder. 
Zolang ik vraag, weet ik niet; 
Weet ik niet alles.
Of niet dan! 

Curiosità of nieuwsgierigheid is een voorwaarde tot onderzoek. Geen vraag is te gek en zalte allen tijde moeten leiden naar een antwoord. ‘Klopt en u zal worden opengedaan.’ Antwoorden daarentegen kunnen verrassend zijn en mooi maar ook onbevredigend. In dat geval zal de vraag opnieuw of anders gesteld moeten worden. Hoe dan ook mag het vuur van de nieuwsgierigheid als leidend principe daarom nooit uitgedoofd worden. Zolang je vragen hebt blijf je in levende beweging. Francis Bacon noemt dit ‘De kunst van het ontdekken’. 
Ofschoon veel mensen op zoek zijn naar zekerheden, houdt het fenomeen ‘zekerheid’ het een vloeiende, een stromende waarheid eerder tegen, dan dat het dat bevordert. Psychotherapeut Salvador Minuchin (1921-2017) zegt niet voor niets: ‘Zekerheid is de vijand van verandering.’ Interactie is gewenst, vragen moeten worden gesteld, wat ons onmiddellijk weer terugbrengt naar ons uitgangspunt, namelijk nieuwsgierigheid. Het zoeken in het spel van licht en donker naar antwoord zet ons in beweging. Het antwoord wordt te zijner tijd gegeven. Het maakt ons tot reizigers in de tijd. Mettertijd kunnen wij zo door het Licht als verlichte ontwaken. Daarom is de vraag eigenlijk belangrijker dan het antwoord. 

2. Dimostrazione – demonstratie

De ongeschreven wet der natuur
Is ons een levensles.
Meer inzicht in het beweeg der dingen schenkt
Ons grote vreugde.
Staande in de wereld
Tegen wil en dank,
Reis ik in gedachten
Af naar onpeilbare diepten.
Zon, maan en sterren
In kosmos ritmisch wentelend,
Of zie ik dat verkeerd –
Net als de weerspiegeling van
Enkel druppels water spattend uit de bron! 

Het laten zien waarnaar je zoekt levert verschillende, misschien wel nieuwe inzichten op. Enerzijds het inzicht of je zelf goed hebt gekeken naar en nagedacht over het te tonen verschijnsel en anderzijds moet je nadenken over de wijze waarop je gaat formuleren of uitleggen aan een ander hoe iets werkt. In de huidige pedagogiek wordt dit socratische principe al lang toegepast waardoor iets uitleggen aan een ander ook een onderdeel is van een goed leerproces. In ieder geval kan iemand die demonstreert of een demonstratie bijwoont door zijn ervaring (eerstehands) kennis opdoen, zich verwonderen en verder leren, maar vooral het ervaringsweten bevestigen. Feitelijk hebben we het hier over de presentatie van data aan oog en hart door middel van toneel, geïllustreerde voorbeelden en experimenten, teneinde de onderliggende wetten te ontdekken, gevolgd door een onderzoek naar het testen van wat reeds ontdekt is, en van nieuwe experimenten. Deze werkwijze is het directe gevolg van de Curiosità, oftewel de kunst van het ontdekken. 

3. Sensazione – sensatie

Wow, Ooohh, 
Jeeee, 
Aaaaahhh, 
Onvoorstelbaar, 
Ongelooflijk 
Moet je kijken… 
Wow, Ooohh, 
Jeeee, 
Aaaaahhh,
Oh wat mooi… 
… Dat dat bestaat 
Wie bedenkt zoiets? 

De vreugde van een ontdekking, of van een ontwikkeling is in beginsel een prachtige eerste beloning van de nieuwsgierigheid. Hiervoor heb je wel de openheid van een kind nodig om zo verder door te kunnen dringen tot de geheimen van het leven. Verwondering die kan doorgroeien in bewondering, maar wonderlijk blijft het. Bij deze vreugde komt ook het begrip ‘genieten’ om de hoek kijken, zelfs in de zin om je iets eigen te maken. Etymologisch is genieten ook verwant aan ‘nut’. Dus sensatie is zeker ook nuttig voor het eigen maken van iets. 

4. Sfumato – het begrensde laten vervloeien (ode aan La Gioconda – Mona Lisa)

Ze hebben gewis invloed op elkaar.
In welke verhouding?
Wist ik het maar. 
Er gaat heel wat schuil 
Achter het gordijn dat dun 
Als mist onbelijnd en toch 
Begrensd het binnen van het 
Buiten scheidt. 
Waar de buitenkant begint? 
Waar de binnenkant ophoudt? 
Het trekt mijn aandacht:
Het raadsel van de grens. 
En dan die glimlach
Wordt deze van binnenuit of
Van buitenaf bepaald? 
Vernieuwen wil ze. 

De term Sfumato laat zich moeilijk vertalen, maar kijkend naar de Mona Lisa van Leonardo, wordt in één oogopslag duidelijk wat hiermee bedoeld wordt. De begrenzingen zijn niet duidelijk waarneembaar. De binnenkant lijkt duidelijk de buitenkant te beïnvloeden en omgekeerd. Het hermetisch axioma ‘zo boven, zo beneden’ komt hier duidelijk aan het licht. De modernste technieken laten 500 jaar na dato onthutsend precies zien hoezeer Leonardo gelijk had! Walter Isaacson beschrijft in de biografie van Da Vinci dat Leonardo in het atelier van Verocchio heeft geleerd om in lijnen te denken als hij tekent, terwijl Leonardo jaren later tot de verbijsterende conclusie komt dat er in de hem omringende wereld helemaal geen lijnen of punten bestaan en dat deze feitelijk wiskundige bedenksels zijn. Hier zie je hoe goede waarneming, losgekomen van het aangeleerde, soms jaren kan duren en tot nieuwe inzichten kan leiden. Eigen-wijsheid en subjectieve waarneming krijgen zo ook een andere veelbetekenende connotatie. 

5. Arte / Scienza – kunst / wetenschap

Ze lijken zo gescheiden
Maar, zij kunnen niet zonder elkaar. 
Zij verheffen ons, de mensheid,
Tot ongekende hoogten. 
In het laboratorium van schoonheid
Brengt het een het ander voort.
De Artes Liberales, zeven in getal
Met als verbindende schakel de Liefde. 
Retorisch sterk, een stil betoog
Spreidt liefdevol haar vleugels
Om daarna wortel te schieten
in een vrij geopend hart. 

Voor Leonardo bestond er geen duidelijke scheidslijn tussen kunst en wetenschap. Kijken we naar zijn anatomische studies, dan toont hij duidelijk aan dat door het tekenen van voorwerpen hij beter waarneemt. Hij gebruikt zijn artistieke ervaring om bijvoorbeeld het hart van verschillende kanten te bekijken en te tekenen. Met de huidige 3-D-technieken hebben we na 500 jaar het niveau van Leonardo geëvenaard en zijn we hem voorbijgestreefd. Zijn tekeningen zijn gedurende enkele eeuwen toonaangevend en nuttig gebleken voor medische studenten. Dus op de vraag waar kunst eindigt en wetenschap begint kan alleen maar een ‘sfumatisch’ antwoord volgen. 

6. Corporalità – belichaming

Geest wil zich uitdrukken
In een lichaam aan God gelijk
Doch zij heeft de ziel van node 
Die de vorm beweegt 
Lichaam in involutie 
Bezield door het aardse 
Lichaam in evolutie
door geestbezieling 
Het lichaam, een mooi gevormde beker
met zorg gemaakt en kwetsbaar;
De ziel als levend water 
Zonder elkaar tekort te doen 
bewijzen zij elkaar
het nut van het schenken 

Da Vinci was er zich als geen ander van bewust dat geest zich in een bepaald lichaam kan en wil uitdrukken. Omdat dit woord zich ook niet zo gemakkelijk laat vertalen, gebruik ik hier een voorbeeld in de analogie. Geest, ziel en lichaam zijn voor de meeste mensen zulke abstracte begrippen dat ze er moeilijk mee uit de voeten kunnen. Vergelijk Geest met de oorspronkelijke bedoeling, het idee, de ziel met het water en het lichaam met een glas. Zo kan water in een glas – inhoud in een vorm – heel nuttig gebruikt worden. Vorm en inhoud bepalen elkaar, maar bovenal bewijzen zij elkaar het nut van het schenken. 

7. Connessione – verbinding

Het zevende principe is die van verbinding 
Maar wat verbindt de reis van een hemellichaam 
Met de beweging van een mier? 
Alles komt uit ene bron; 
Ex Deo Nascimur 
Het goede, het ware en het schone 
Zomaar drie van één
Maar zonder connectie krachteloos 
En dat is toch de Liefde 
Wat scheiding maakt, moet een stap opzij: 
In Jesu Morimur 
‘t Is de God’lijke kennis
Die in ons hart besloten 
Het al met alles verbindt 
In Liefde Gods ontstoken 
Per Spiritum Sanctum Reviviscimus 

Het Italiaanse woord Connessione betekent letterlijk verbinding. Maar als we goed luisteren dan horen we ook al een beetje het woord ‘Connaissance’ oftewel het Franse woord voor kennis. Met andere woorden, we hebben het hier over een kennis die verbindt! Net zoals Plato spreekt over het Schone, het Goede en het Ware ; opzichzelfstaande grootheden die zonder de ware verbinding krachteloos blijven, of een buitenkant zonder inhoud. Die ene verbinding is de Liefde. Ook al was Leonardo da Vinci waarschijnlijk geen rozenkruiser, hij omarmt het idee dat er een alles verbindende oerbron moet zijn, zoals dat tot uitdrukking komt in het motto van de rozenkruisers uit de zeventiende eeuw. Ex Deo Nascimur (Uit God geboren) zeggen zij. Hij spreekt niet voor niets in vergelijkingen en analogieën. Leonardo is op zoek geweest naar deze alles verbindende schakel, maar zijn leven was misschien wel te kort om dit rozenkruis-axioma, deze slogan te ontdekken en tot de zijne te maken.

In zijn schilderijen laat hij Johannes vaak naar Jezus wijzen, soms met en soms zonder aureool, afhankelijk van de opdrachtgever. Uiteindelijk is het de goddelijke kennis die het al met alles verbindt. Om dit te ontdekken moeten we ons ego opzij kunnen zetten en die Ander in ons laten wassen: In Jesu Morimur (in Jezus sterven).

Wat je dan voor elkaar krijgt is dat de oude bekende onbekende, in ons kan wassen en als de Nieuwe Mens weer beelddrager kan worden van de Schepper: Per Spiritum Sanctum Reviviscimus (door de Heilige Geest herleven).