Ook de Nederlandse reisopera heeft in deze tijd te kampen met personeelstekorten. Kort voor de première van een nieuwe uitvoering van de opera Die Zauberflöte in Nederlandse theaters op 20 januari 2023 werd duidelijk dat de enscenering in de regie van Floris Visser en de daarbij behorende kostuums niet meer konden worden gerealiseerd. Daarom koos het operagezelschap voor hedendaagse kleding waarin de zangers behalve zingen, ook acteren en zit het orkest al spelend op het podium. Nu rijst de vraag of dit eigenlijk erg is. Het verhaal van Die Zauberflöte heeft een prachtige eeuwigheidswaarde en de muziek is subliem. Een reden waarom deze opera in deze tijd nog veelvuldig wordt uitgevoerd.
BESTEL HET BOEKJE MOZART’S ZAUBERFLÖTE
Het idee van de opera
De opera is tot stand gekomen door een samenwerking van de librettist Emanuel Schikaneder en de componist Wolfgang Amadeus Mozart. Beiden waren lid van de vrijmetselaars en waren bekend met de hermetische wijsbegeerte. Zo ook met de geschriften van de klassieke rozenkruisers, met name de Fama Fraternitatis en de Alchemische bruiloft van Christiaan Rozenkruis.
Samen hadden ze een bijzonder doel voor ogen.: Een Singspiel schrijven voor het volk. Wij zouden dit nu een musical noemen. Het moest ter vermaak zijn voor jong en oud. En wie het kon verstaan, begreep de diepere inhoud die in het verhaal verborgen is. Deze verborgen laag is de weergave van een inwijdingsweg. Daar zijn deze twee kunstenaars bijzonder goed in geslaagd, want er valt daadwerkelijk voor elk mens van de opera te genieten.
Hoe zou je het verhaal kunnen begrijpen?
Door de jaren heen zijn er vele boeken verschenen waarin het mysterie-verhaal van Die Zauberflöte wordt uitgelegd. Maar er verschijnen de laatste jaren ook artikelen waarin wordt beweerd dat Die Zauberflöte een vrouw-onvriendelijk en discriminerend verhaal zou zijn en dus niet meer van deze tijd. En dat is jammer, want de symboliek in de opera is universeel.
BESTEL HET BOEKJE MOZART’S ZAUBERFLÖTE
Alle tegenstellingen van de dialectiek zijn in het verhaal terug te vinden, zoals goed en kwaad, licht en donker, zon en maan. Zo ook man en vrouw. Bij een inwijdingsweg zijn zij onlosmakelijk aan elkaar verbonden. Wanneer wij de prins Tamino zien als het mannelijk aspect en Pamina als het vrouwelijke ín de mens van deze wereld, kunnen zij alleen samen, de inwijdingsweg gaan.
In een inwijdingsverhaal kan geen sprake zijn van het idee dat Pamina (als vrouw) zich gewillig laat leiden door Prins Tamino (de man). Pamina is de herinnering, de oorspronkelijke ziel. Zij wacht en roept de zoekende mens. Tamino is het mannelijk dynamisch aspect, de wil. De prins (Tamino, de grensbewoner) herkent de oorspronkelijke ziel (in zichzelf) afgebeeld op een steen, wordt verliefd en gaat op weg haar (Pamina) te zoeken. Hiermee wordt de Goddelijke Liefde bedoeld die kan leiden tot een Alchemische Bruiloft.
DECOR VOOR DE OPERA DIE ZAUBERFLÖTE GEMAAKT DOOR KAREL APPEL
Het zoeken naar Pamina doet Tamino samen met Papageno. Deze vogelachtige man verbeeldt het deel van ons wezen wat toebehoort aan de natuurmens. Ook Tamino en Papageno zijn onverbrekelijk verbonden tot bijna aan het einde van de opera. Tegelijkertijd zoekt Papageno zijn aardse liefde; Papagena. Beiden worden als heel grappig neergezet en als zodanig beleefd. Hun personages vertegenwoordigen echter onszelf als dolende mens in de wereld……..! Daarom lachen, terwijl wij in de spiegel kijken, kan geen kwaad.
Om de inwijdingsweg te gaan, ontvangen de personages veel hulp. Papageno krijgt een klokkenspel. Wanneer hij hierop speelt wordt hij geholpen bij al zijn problemen, behorende bij de dialectiek. Tamino ontvangt een fluit. Deze ’toverfluit’ stelt hem in staat Goddelijke hulp te ontvangen. Zo ontvangt de mens die de inwijdingsweg wil gaan, zowel goddelijke hulp, als hulp op deze aarde! Want dat is de plek waar hij zijn weg aanvangt. Tot slot zijn er de drie knaapjes, de nieuw geboren krachten bij het gaan van de inwijdingsweg, die onverwacht, op de moeilijkste momenten aan allen raad kunnen geven.
Ook Monastatos, de moor, wordt tegenwoordig als discriminerend ervaren.
Hij wordt als een gevaarlijke primitieve aardbewoner afgebeeld. En dat klopt! Want deze moor huist ín ons als dialectische mens. Hij vertegenwoordigt het astrale zelf, het ego, het gehele gevoelswezen van de mens op aarde. En dat kan behoorlijk zwart zijn.
De koningin van de Nacht, met haar beroemde, indrukwekkende aria’s, is géén gillende vrouw, die boos is op Sarastro (de Zonnekoning) omdat hij haar verstoten zou hebben. De koningin van de nacht vertegenwoordigd het aurisch wezen, of het hoger zelf. Zij heeft kennis van de heilige Zevengeest. Ze wil deze bezitten. Maar dat is niet mogelijk. Onze wereld zal altijd vreemd blijven aan de wereld van de Geest.
De zonnekoning Sarastro waakt in de wereld van de Geest maar verstoot niemand. De koningin van de Nacht kan, ondanks haar kennis, deze wereld niet bereiken en zint daarom op wraak.
Op de klanken van de Toverfluit doorstaan Tamino en Pamina, als het mannelijk en vrouwelijk aspect van de mens, de proeven op hun inwijdingsweg. Zij volbrengen de Alchemische Bruiloft van Lichaam en Geest.
Daarna verdwijnen al zingend Monastatos, zijn slaven, de koningin van de nacht en haar drie dames: ‘Onze macht is vernietigd, wij zijn geworpen in de eeuwige nacht’.
Tot slot van de opera bezingen de priesters de overwinning: ‘Roem aan u, ingewijden, u bent door de duisternis heen gebroken’.
De opera en de muziek
In de tijd dat de opera werd geschreven (1791), was het zo dat de schrijver van het verhaal veel belangrijker werd geacht dan de componist die de muziek eronder schreef. Dit getuigen de aankondigingen en boekdrukken van die tijd. Toch is de muziek onlosmakelijk verbonden met het verhaal en verleent ook zijn populariteit en herkenbaarheid, tot in onze dagen.
Uit verschillende analyses die van de muziek zijn gemaakt, is gebleken dat de muziek van Die Zauberflöte zeer bewust is geschreven. W.A. Mozart heeft de symboliek van het verhaal op muzikale wijze kunnen realiseren. Dit is terug te vinden in de maatverdelingen, de verhoudingen, de ritmiek, de toonaarden, de klankkleur en de numerieke sleutel die werd gebruikt. Nu is het niet zo, wanneer je de opera bekijkt en / of beluistert, dit direct kunt benoemen of aanwijzen.
Ook het verhaal kun je waarschijnlijk niet in één keer doorgronden. Daar gaat het uiteindelijk ook niet om. Het geheel van de muziek én het verhaal kan ieder mens raken. Mét of zonder decorstukken en kostuums. En dat wat raakt is in feite onuitsprekelijk.
Suus Blanke
