BESTEL HET BRANDNETELBOEK

De brandnetel is misschien wel de meest ondergewaardeerde plant die er bestaat. Dat is jammer, want de brandnetel is uitermate veelzijdig. Van eten en drinken tot gezondheid en cosmetica, van kleurgebruik en dierenvoeding tot hulpmiddelen voor tuin en huishouden: Natasja van der Meer biedt meer dan 60 lekkere en nuttige toepassingen van de brandnetel.

Het brandnetelboek is een praktisch en aantrekkelijk boek dat mensen aanzet om de brandnetel vaker te gebruiken – en meer te waarderen. Met eenvoudige recepten voor huis, tuin en keuken is het een must-have voor wildplukkers, hobbychefs, zerowaste-aanhangers, health lovers en voor wie streeft naar een bewust, duurzaam en natuurlijk leven.

BESTEL HET BRANDNETELBOEK

Als mensen zouden weten dat er in brandnetels meer voedings­waarden zitten dan in menig andere groente, zouden ze deze veel vaker gebruiken. In brandnetels zitten bijvoorbeeld veel meer eiwitten, ijzer en vitaminen dan in spinazie. Het is vaak een veel gezonder alternatief voor de in monocultuur verbouwde en bespoten groenten die we doorgaans eten. Door de hoge hoeveelheid eiwitten kun je brandnetels ook heel goed als vleesvervanger gebruiken.

Hier volgen enkele cijfers als bewijs. Zo’n 100 gram brandnetels bevat 175% van de ADH (aanbevolen dagelijkse hoeveelheid) vitamine C, 40% van de ADH vitamine A, 48% van de ADH calcium en 9% van de ADH ijzer. Daarnaast zitten brandnetels vol belangrijke mineralen, sporenelementen, aminozuren en vetzuren. Al deze voedingswaarden dragen bij aan de versterking van het immuunsysteem, de verbetering van de ijzeropname en de opbouw van onze energie.

Er zijn ontzettend veel recepten te bedenken met brandnetels. Iedereen heeft wel eens van brandnetelsoep gehoord, maar wat dacht je van brandnetelchips? Je kunt brandnetels bereiden zoals je ook met spinazie zou doen. De smaak lijkt daar ook een beetje op, maar dan kruidiger en met meer aroma.

Zoals gezegd is het voorjaar de beste tijd om brandnetels te plukken; in de jon­ge blaadjes zit de meeste energie. In dit boek heb ik het vaak over verse, jonge brandneteltoppen. Dat zijn de bovenste blaadjes van de plant die in paren bij elkaar zitten. Later in het seizoen worden de blaadjes minder lekker en iet­ wat bitter, maar je kunt ze nog steeds wel gebruiken. Het is dan ook handig om in de lente zo veel mogelijk jonge brandneteltoppen te verzamelen en te laten drogen zodat je later in het jaar voldoende voorraad hebt.

WOORD VOORAF

De brandnetel is een plant die de meeste mensen wel kennen, vaak door een niet zo fijne ervaring met het aanraken ervan. Zelf herinner ik me nog heel goed dat ik eens als kind in de brandnetels ben gevallen en sindsdien liep ik er altijd met een grote boog omheen. Totdat ik een jaarcursus volgde bij Maaike Pfann, alias Mevrouw Onkruid. Wij moesten aan het begin van de cursus een kruid uitkiezen dat we het hele jaar zouden volgen en waarover we aan het einde van de cursus een verslag moesten maken. Ik koos toen in een opwelling de brandnetel, omdat het de eer­ ste plant was die ik zag staan in haar tuin.

Gedurende dat jaar verzamelde ik alle informatie die ik kon vinden over de brandnetel en volgde ik de ontwikkelingen tijdens de jaargetijden op de voet. In mijn zoektocht werd ik steeds enthousiaster en begon in te zien dat het een zeer waardevolle plant is. Aan het einde van dat jaar had ik zoveel informatie verzameld dat ik er wel een boek over kon schrijven en zo geschiedde.

Brandnetels zitten boordevol vitaminen, mineralen en eiwitten waardoor ze heel gezond zijn om te gebruiken in de keuken. De meeste mensen kennen wel brandnetelthee en misschien heb je wel eens brandnetelsoep gegeten, maar wat dacht je van een lekker brandnetelkroketje met een zelfge­maakt koud brandnetelbiertje?! Door de grote hoeveelheid werkzame stoffen is de brandnetel zeer geneeskrachtig en wordt van oudsher ingezet om allerlei kwalen te verhelpen. Brandnetel reinigt je lichaam door afvalstoffen af te voeren en geeft daardoor energie.

Daarnaast kun je brandnetel ook heel goed gebruiken voor persoonlijke verzorgingsproducten zoals shampoo, conditioner en zeep. Brandnetels hebben sterke vezels waarvan je garen en papier kunt maken of zelfs een mand vlechten. En de natuurlijke kleurstof van de brandnetel kun je gebruiken om tex­tiel mee te verven en om mee te schilderen of tekenen.

De brandnetel is niet alleen gezond en goed voor mensen, maar ook voor dieren. De grote hoeveelheid werkzame stoffen is ook voor dieren een uitstekende aanvulling op hun dagelijkse voeding. Veel dieren leven van of op de plant, zoals prach­tige vlinders en insecten. Tot slot is de brandnetel ook nog eens heel goed voor andere planten. Nut­tige stoffen komen via de wortels in de bodem en helpen andere planten gezonder en sterker te worden.

Kortom, de brandnetel is goed voor mens, dier en plant; we zouden hem echt meer moeten gaan waarderen! Hoe mooi is het dat de brandnetel een plant is die op een volledig natuurlijke en dus duurzame manier groeit en bloeit. Lokaal, overal te vinden en zelfredzaam. Een plant die we hard nodig hebben in een wereld die ecologisch verarmt. Gelukkig zijn steeds meer mensen zich bewust van de mooie kanten van de brandnetel. Ik hoop dan ook dat dit boek duurzaamheid bevordert.

Ik ben zeker geen deskundige en dit is dan ook geen wetenschappelijk boek. Het is een praktisch boek met eenvoudige recepten en makkelijke handleidingen. Hopelijk zet dit boek aan tot het daadwerkelijk gaan gebruiken van de brandnetel, zodat deze bijzondere en waardevolle plant de waardering krijgt die hij verdient.

Natasja

GESCHIEDENIS

Het gebruik van de brandnetel gaat terug tot de oudheid, toen de plant zowel als voedsel en geneesmiddel als voor zijn vezels werd gebruikt. Er zijn opgravingen die bewijzen dat de brandnetel zelfs 5000 jaar geleden al gebruikt werd. De ijsmummi Ötzi had neteltouw in zijn uitrusting, en in Denemarken en Engeland werden in graven stukjes neteldoek gevonden die stam­men uit 3000 tot 1000 jaar v. Chr.

Kruidenvrouwen, medicijnmannen, sjamanen, kruidenkundigen en natuurgenezers zijn van alle tijden. Velen van hen gebruiken de brandnetel als geneesmiddel. In de Griekse en Romeinse tijd ge­ bruikten artsen de brandnetel tegen allerlei kwalen. Bekende plantkundigen zoals Nicholas Culpe­per, Alfred Vogel en Maria Treben kenden de brandnetel grote geneeskracht toe.

De brandnetel zie je ook terugkomen in rituelen. Vaak als symbool van kracht, liefde, bescherming, bevrijding en moed. De Germanen geloofden dat het bij de deur ophangen van een bosje gedroogde brandnetels het huis of de stal zouden beschermen tegen kwade geesten. Reizigers zouden door het bij zich dragen van een zakje met brandnetels moed krijgen en nare gedachten verdrijven.

In kunst en cultuur kom je de brandnetel ook tegen. In de oude verhalen van de gebroeders Grimm komen diverse spinsters voor die kleding maken van brandnetels. Hans Christian Andersen schreef in 1838 het sprookje De wilde zwanen. Hierin moet prinses Elisa met veel pijn en moeite elf hemden maken van brandnetels om de betovering waardoor haar elf broers in zwanen zijn veranderd, ongedaan te maken.

Het gebruik van de brandnetel is in de loop van de tijd afgenomen. In de Tweede Wereldoorlog wer­den brandnetels bij gebrek aan voedzaam eten nog af en toe gegeten, en droegen Duitse soldaten kleding van brandnetels omdat stof schaars was geworden. Ook werden stoffen met brandnetels geverfd om een goede schutkleur te krijgen.

Tegenwoordig worden brandnetels vooral gezien als lastig onkruid dat zo snel mogelijk moet worden weggehaald, omdat de tuin of het park er anders zo onverzorgd en verwilderd uitziet. Gelukkig zijn er steeds meer mensen die de brandnetel weer beginnen te (her)waarderen. Hopelijk draagt dit boek hier een beetje aan bij.

BOTANIE

De brandnetel is een vaste plant die meer dan twee meter hoog kan worden. De bladeren groeien in paren tegenover elkaar en de bladvorm is ovaal met een scherpe punt en een grof gezaagde rand. De rechte stengel is vierkant en heeft brandharen net zoals de bladeren. Als de brandharen breken, komt er een vloeistof vrij. Die bestaat onder andere uit mierenzuur en hista­mine, die de huid kunnen irriteren en een branderig gevoel geven. De brandharen dienen als be­schermingsmiddel tegen belagers.

Brandnetels hebben een enorm sterk wortelstelsel waarmee ze veel voeding uit de grond kunnen halen en ook weer af kunnen geven. Brandnetels houden van stikstofrijke grond. Met hun wortels kunnen ze de bodem luchtiger maken en afvalstoffen afvoeren. De afgestorven plant geeft als humus ook weer voeding terug aan de bodem. Zo werkt de brandnetel als bodemverbeteraar.

De bloeitijd is van juni tot en met september. De heel kleine bloemetjes zien eruit als kleine licht­ groene bolletjes en lijken een beetje op de zaadjes. De bloemen van de mannelijke plant zijn net iets anders dan die van de vrouwelijke. Het is een mooi gezicht om deze open te zien springen met een wolkje stuifmeel waarmee ze de vrouwelijke bloemen kunnen bevruchten. Van juli tot en met oktober hangen de zaadjes in trosjes naar beneden. In de zomer zijn ze vaak nog groen en later in de herfst worden de zaadjes bruiner.

WERKZAME STOFFEN

Door het grote aantal werkzame stoffen is de brandnetel eigenlijk een apotheek op zich. De brandnetel biedt het complete pakket van proteïnen, mineralen, vezels, vetten, kool­ hydraten en organische zuren die wij als mens nodig hebben. De plant zit boordevol vitaminen, vooral de antioxidanten A, C en E en is rijk aan mineralen zoals ijzer, calcium, magnesium, fosfor, silicium en zink. De brandnetel is door het hoge eiwitgehalte een uitstekende vleesvervanger en bevat veel essentiële aminozuren.

Ter vergelijking: een portie van 100 gram verse brandnetelbladeren bevat drie keer de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vitamine A en vier keer die van vitamine C. Er zit 2,5 keer zoveel eiwitten en 1,5 keer zoveel ijzer in als in spinazie. In 100 gram brandnetel zit zes keer meer vitamine C dan in een sinaasappel en dubbel zoveel als in een paprika. In vergelijking met broccoli zit er in brandnetel negen keer meer calcium en vier keer zoveel magnesium. Een portie van 100 gram brandnetelbladeren bevat een dubbele hoeveelheid ijzer vergeleken met een biefstuk. Kortom, de brandnetel is een superfood!

De hoeveelheden werkzame stoffen hangen af van wanneer, waar en wat je oogst. In de jonge verse brandneteltoppen in het voorjaar zit de meeste voedingswaarde. In de zaden zitten zeer geconcentreerde doses van alles en er zitten ook nog vette oliën (30%) in, waaronder het voor ons belangrijke linolzuur. De wortels bevatten plantaardige hormonen zoals glycoside en lectine die goed zijn voor bijvoorbeeld de prostaat.

De belangrijkste werkzame stoffen op een rijtje:

Vitaminen

• Vitamine A (bètacaroteen)
• Vitamine B1
• Vitamine B2
• Vitamine B3 (niacine)
• Vitamine B5 (pantotheenzuur)
• Vitamine B6
• Vitamine B8 (biotine)
• Vitamine B11 (foliumzuur)
• Vitamine B12 (op ongewassen blaadjes) o Vitamine C
• Vitamine E
• Vitamine K1

Mineralen

• Calcium
• Chloride
• Fosfor
• Kalium
• Magnesium
• Natrium
• Silicium
• Zwavel

Sporenelementen

• Fluoride
• IJzer
• Koper
• Mangaan
• Zink

Koolhydraten (fructose, glucose)

Eiwitten

Vezels

Aminozuren (choline, histamine, serotonine)

Organische zuren (citroenzuur, mierenzuur, oxaalzuur)

Vetzuren (omega 3 en 6)

Looistoffen (tanninen)

Chlorofyl

BESTEL HET BRANDNETELBOEK

OOGSTEN

Brandnetels vind je eigenlijk overal, vooral bij composthopen, moestuinen, bosranden, water­kanten, weilanden en braakliggend terrein. Grote kans dat je ze in de buurt van je eigen huis vindt. Kies voor het oogsten van brandnetels een plek uit waar ze niet te dicht bij een weg staan en waar niet zo veel honden langs lopen, alhoewel honden en vossen de brandnetel liever vermijden. Pluk niet meteen het hele stuk kaal. Laat ook wat over voor de vele insecten en vlinders die onder andere van brandnetels leven.

In dit boek wordt vaak vermeld dat je verse brandneteltoppen nodig hebt. Dit zijn de bovenste verse blaadjes die in paren bij elkaar groeien. In de lente zitten hier de meeste energie en geneeskracht in. Het is handig om dan een voorraad aan te leggen voor later gebruik. Door steeds de bovenste blaadjes te oogsten blijft de plant groeien en wordt je voorraad verse blaadjes gedurende het hele seizoen automatisch aangevuld.

Vanaf augustus tot en met oktober zit de meeste energie in de zaadjes. Die kun je in die periode verzamelen. Let ook hierbij op dat je genoeg overlaat voor insecten, vlinders en vogels. De wortels kun je het beste in het najaar en in de winter gebruiken; dan trekt de energie zich daarin terug.

Als je de vezels nodig hebt, bijvoorbeeld voor het maken van touw of papier, heb je zo lang mogelij­ ke stengels nodig. Belangrijk is dat de dikte van de stengel een doorsnede van ongeveer 1 cm heeft en bij voorkeur een lengte van 1 meter. Deze vind je vanaf juli tot en met oktober. Knip de stengel net boven de grond af waar de bruinrode onderkant overgaat in het groene deel.

Als je bij het plukken van brandnetels niet geprikt wilt worden, kun je het beste tuinhandschoenen meenemen. Ik kan intussen met blote handen de brandneteltoppen plukken zonder dat ik geprikt word. Dat doe ik door het steeltje met duim en wijsvinger net onder de blaadjes goed stevig vast te pakken en direct een klein beetje te knikken als je de top eraf trekt. Ze zeggen dat het niet prikt als je tegelijkertijd je adem inhoudt. Het werkt echt!

Als je toch geprikt wordt, kun je vaak in de buurt van de brandnetel weegbree vinden. Die plant is makkelijk te herkennen aan de lange dunne bladeren met langwerpige nerven. Hondsdraf en zu­ring helpen ook tegen de jeuk. Pluk een paar blaadjes en kneus ze tussen je vingers zodat er een beetje sap uitkomt. Wrijf de blaadjes met het sap over de geïrriteerde huid en de pijn zal direct min­der worden.

Je kunt ook ter plaatse een brandnetelblaadje opeten. Pak een blaadje aan de onderkant bij het steeltje stevig vast en breek af. Trek het blaadje tussen je duim en wijsvinger door van onder naar boven, waardoor de brandharen aan de onderzijde afbreken. Vouw het blaadje twee keer dubbel en maak er dan een rolletje van door het tussen je handen heen en weer te wrijven. Nu zijn alle brand­ haren afgebroken en kun je het in je mond doen.

De geplukte brandnetels blijven het meest vers, als je ze na het plukken in een mandje legt. Als je ze wilt verwerken tot een gerecht of medicijn, is het belangrijk dat je ze zo snel mogelijk gebruikt om de voedingsstoffen te behouden. Leg ze wel eerst even een tijdje op een tuintafel zodat eventuele insecten die nog op de geplukte brandnetels zitten, weg kunnen kruipen.

Voor gerechten met rauwe blaadjes (bijvoorbeeld een salade) kun je de brandharen onschadelijk maken door er meerdere malen met een deegroller overheen te walsen of door ze in te smeren met olie. De blaadjes een paar minuten in kokend water blancheren of ze twee uur in koud water leggen werkt ook. Je kunt ze het beste laten drogen door ze op een donkere plek weg te leggen of in een droogoven te doen. Door het droogproces verdwijnt de branderigheid.

INHOUDSOPGAVE

Woord vooraf

Naam

Geschiedenis

Botanie

Werkzame stoffen

Oogsten

Eten
Broodjes
Chips
Energiereep
Flammkuchen
IJs
Kaasballetjes
Koekjes
Kroketjes
Pasta
Pesto
Quiche
Roerbak
Salade
Soep
Tempura
Zaad
Zout

Drinken
Bier
Kombucha
Latte
Likeur
Siroop
Smoothie
Thee
Water

Gezondheid
Bladtinctuur
Geseling
Infusie
Poeder
Shot
Smudgestick
Voetbad
Worteltinctuur
Zalf

Schoonheid
Conditioner
Haarspoeling
Olie
Scrub
Shampoo
Stoombad
Zeep

Vezel

Coiling 126 Garen 129 Papier 130 Touw 134

Kleur
Aquarelverf
Glazuur
Hameren
Inkt
Kleurstof
Olieverf
Pigment
Textielverf
Waskrijt

Dieren
Vee en huisdieren
Insectenhotel 167

Tuin
Compost
Gier
Gilde
Kweken
Mulch
Ongediertebestrijding
Plantenvoeding

Boeken, bronnen en inspiratie

Dankwoord

Colofon

BESTEL HET BRANDNETELBOEK

LEES OVER DE BOVENSTAANDE BOEKEN OVER HET GEBRUIKEN VAN PLANTEN