Het bovenstaande boek ‘Gnosis in de oudheid’ van professor Roelof van den Broek is gepresenteerd tijdens het eerste van een serie van zeven symposia op het conferentiecentrum Renova over grote zeven wijsheidsstromingen: gnosis, hindoeïsme, boeddhisme, taoïsme, kabbalah, soefisme en universele spiritualiteit. Het eerste symposion in deze serie ging over gnosis en de teksten zijn gepubliceerd in De dans van het al – Gnosis in de oudheid – Licht op Nag Hammadi nu, symposionreeks 24. Het boek ‘Gnosis in de oudheid – Nag Hammadi in context’ biedt allereerst een helder overzicht van gnostische stromingen in de eerste eeuwen van onze jaartelling als een specifieke expressie van een brede onderstroom in de westerse cultuur, die vanaf de Oudheid tot New Age grote invloed heeft uitgeoefend. Bij alle vormen van gnosis ging het en gaat het nog steeds om inzicht in de samenhang van de dingen (gnosis betekent kennis), als persoonlijke bevrijding en godskennis in één.
De auteur bespreekt de overlevering en de inhoud van de gnostische literatuur, met aandacht voor alle authentieke gnostieke teksten. De (veelal negatieve) respons van de kant van kerkvaders en filosofen wordt eveneens toegelicht. Tot voor kort bestond zo’n overzicht in Nederland nog niet en is ook daarbuiten uiterst zeldzaam.
In het voorlaatste hoofdstuk wordt uitgebreid ingegaan op het wezen en de (mythologische) uitdrukkingsvormen van de antieke gnosis. Ook de gnostische opvattingen over Jezus komen ter sprake. Na het inleidende deel biedt de auteur een vertaling van vijf authentieke gnostische teksten uit de handschriftenvondst van Nag Hammadi, voorzien van uitvoerige inleidingen en toelichtingen, waaronder Het geheime boek van Johannes.
De geselecteerde teksten zijn:
- Het Apocryphon of Geheime Boek van Johannes (in de lange recensie)
- Het Wezen van de wereldheersers,
- De Oorsprong van de wereld
- Eugnostus de Gelukzalige
- De Donder Volmaakte Geest.
Deze vijf teksten geven een duidelijk beeld van de wijze waarop gnostische mythen geconstrueerd en verder ontwikkeld werden. Ze zijn rechtstreeks vertaald uit het Koptisch vertaald; in vertaling en commentaar zijn de nieuwste wetenschappelijke inzichten verwerkt.
Roelof van den Broek is een internationaal erkend specialist op het gebied van de antieke gnosis, Hij is emeritus hoogleraar Geschiedenis van het christendom (Universiteit Utrecht) en lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Voor zijn werk ontving hij een eredoctoraat aan de Sorbonne.
INHOUD
Gnosis in de oudheid, Joost Ritman
Over kennis en onwetendheid, Esther Ritman
Woord vooraf, Roelof van den Broek
INLEIDING
I GNOSIS EN GNOSTIEK
II. DE GNOSTISCHE LITERATUUR: OVERLEVERING
De Griekse overlevering
De Koptische overlevering
- De Codex Askewianus in Londen
- De Codex Brucianus in Oxford
- De Papyrus Codex 8502 in Berlijn
- De handschriften van Nag Hammadi in Caïro
- De Codex Tchacos in Bazel/Caïro
III DE GNOSTISCHE LITERATUUR: TEKSTEN
Indeling
Niet of nauwelijks gnostisch te noemen geschriften
Woorden van Jezus
De Barbelo-mythe en de gnostische exegese van Genesis
De Barbelo-mythe: hemelreizen
Valentiniaanse teksten
Polemische teksten
Andere mythologische tradities
IV DE ANTIGNOSTISCHE LITERATUUR
V DE GNOSIS: WEZEN EN UITDRUKKINGSVORMEN
Essentie en beleving
God en zijn wereld
De mens en zijn wereld
Verlossing
VI ACHTERGRONDEN
Waar ligt de oorsprong?
Griekse filosofie (het platonisme)
Jodendom
Christendom
De geest van de tijd
TEKSTEN
I HET GEHEIME BOEK VAN JOHANNES (NHC II, I; IV, 1)
A Inleiding
- Tekstoverlevering
- Structuur
- Het Pleroma
- De kosmos
- Het berouw van Sophia
- De mens
- In en buiten het paradijs
- De verlossing
- Het noodot, de zondvloed en de Imitatiegeest
- Het lied van Pronoia
- Auteur, plaats van ontstaan
- Deze vertaling
B. Vertaling
II HET WEZEN VAN DE WERELDHEERSERS (NHC II, 4)
A Inleiding
- Tekstoverlevering
- Structuur
- Titel
- Adam en eva
- Norea en Noach
- Jaldabaoth en Sabaoth
- De verlossing
- Auteur, plaats van ontstaan en datering
- Deze vertaling
B Vertaling
III DE OORSPRONG VAN DE WERELD (NHC II,5)
A Inleiding
- Tekstoverlevering
- Structuur
- Pistis Sophia en de ooersprong van Jaldabaoth
- Jaldabaoth en Sabaoth
- Eros
- De mens en zijn verlossing
- Auteurs, plaats van ontstaan en datering
- Deze vertaling
B Vertaling
IV EUGNOSTUS DE GELUKZALIGE (NHC, 3 en V, 1)
A Inleiding
- tekstoverlevering
- Structuur
- De Onkenbare God
- De ‘Personen’ van de godheid en hun dienaren
- Nogmaals de Onsterfelijke Mens en de hemelse machten
- Auteur, plaats van ontstaan en datering
- Deze vertaling
B Vertaling
V DE DONDER – VOLMAAKTE GEEST (NHC VI, 2)
A Inleiding
- De titel
- De Gezondene en haar Zender
- De Gezondene over zichzelf
- De hoorders
- De identiteit van de Gezondene
- Datering
- Deze vertaling
B Vertaling
Gebruikte tekens, afkortingen en verwijzingen
Aantekeningen bij de teksten
Literatuur
Appendix: Oorspronkelijke Nederlandse vertalingen van gnostische geschriften
Register
Het is in een woord een “fantastisch mooi” boek. Ik heb het al verschillende jaren in mijn bezit. Geen boek wat je zomaar even uitleest maar ik lees er geregeld in en wat een rijke inhoud !! Ik ben heel dankbaar voor mensen als Roelof van den Broek. Zo heeft hij mij als RK een gehele nieuwe en andere dimensie aan mijn religie geschonken en dichter bij God gebracht.