Dat veel in de natuur zijn en gezond eten belangrijk is, weten we allemaal, maar dat bepaalde planten, paddenstoelen, wortels en bloemen zeer specifiek je lichaam en geest kunnen ondersteunen, doen we meestal af als bakerpraatjes. Zonde, want planten worden wereldwijd al duizenden jaren gebruikt als (ondersteunend) medicijn. In Plantkracht beschrijft Wouter Bijdendijk zo’n dertig, veelal lokale planten en paddenstoelen die het immuunsysteem, de algehele gezondheid, het uithoudingsvermogen, de spijsvertering, de vitaliteit en het brein ondersteunen. Elk van deze heilzame planten is door de broer van Wouter, sterrenchef Joris Bijdendijk, voorzien van twee vegetarische recepten. Plantkracht is een rijk geïllustreerd, boeiend naslagwerk vol etnobotanische beschrijvingen van heilzame planten en een aantal curiositeiten, persoonlijke anekdotes en recepten om direct mee aan de slag te gaan.
PAARDENBLOEM
Nog steeds vind ik het leuk om de uitgebloeide zaadbol van een paardenbloem weg te blazen. Als kinderen zochten we ze in het weiland. Het wegblazen van de pluizen ervaarde ik als iets magisch. Ze worden als kleine parachutes met de wind meegevoerd om ergens verderop weer een nieuw leven te beginnen. De jonge blaadjes verwerkten we thuis wel eens in de salade en ik eet zo nu en dan voor de gezondheid een bittere verse gele paardenbloem. Van de wortel maak ik in het voorjaar een krachtig en reinigend elixer.
Paardenbloemen waren goed bekend bij de oude Egyptenaren, Grieken en Romeinen en worden al meer dan duizend jaar in de traditionele Chinese geneeskunde gebruikt. Hoewel tegenwoordig de paardenbloem als onkruid wordt gezien, is het ook een symbool van geluk. Hoe vaak heb je niet met een wens in gedachten een paardenbloem uitgeblazen? Ze geven ook een vrolijke opwekkende kleur aan monotone grasvelden, samen met madeliefjes. Paardenbloemen en kamille staan bekend als de ‘gronddokters’ en verbeteren de groei van planten die in hun buurt groeien.
Het deel officinale in de Latijnse naam laat ons zien dat ook deze plant tot de apotheek van de oude genezers behoorde. Het woord Taraxacum komt van het Griekse ‘taraxis’, dat wanorde betekent en ‘akas’ dat remedie betekent: een remedie tegen wanorde in het lichaam. De Engelse naam van deze plant is dandelion, ontleend aan het Franse woord dent-de-lion (leeuwentand), verwijzend naar de getande bladeren. De gele bloemen zijn voor bijen een goede bron van nectar. Er bestaat heel lekkere paardenbloemhoning. Als imker weet ik dat als je in het voorjaar de eerste paardenbloem in bloei ziet, de bijen kunnen gaan zwermen. De gebrande wortel van de paardenbloem was vroeger populair als koffiesurrogaat (en alcoholtinctuur) en is soms nog als zodanig te verkrijgen in natuurvoedingswinkels. De plant werd ook gebruikt om stoffen een geelbruine kleur te geven.
Gebruik
Paardenbloemen zijn een van de bruikbaarste medicinale planten, omdat alle delen effectief en veilig te gebruiken zijn. De plant bevat veel kalium en calcium en de vitaminen A en C. De bladeren zijn een krachtig diureticum. Het melksap is een zeer krachtig middel tegen wratten en likdoorns. Hiervoor kun je het sap dagelijks op de te behandelen plek smeren – het werkt ook bij eczeem en zweren. Het sap ondersteunt de behandeling van hart- en vaatziekten. De bloemen kunnen met honing gekookt worden als middel tegen hoest, maar zijn ook lekker als dorstlesser.
De traditionele gebruiksmethoden zijn vaak gebaseerd op eeuwenlang proefondervindelijk onderzoek. Vanwege hun verschillende farmacologische eigenschappen zijn de identificatie, isolatie en karakterisering van fytochemicaliën van de paardenbloem onderwerp van grote interesse en belang voor de medische wereld.
De inuline in de plant helpt bij het stabiliseren van bloedsuikerschommelingen. De plant bevat daarnaast flavonen. Flavonen hebben antiverouderings-, ontstekingsremmende en hartbeschermende eigenschappen.
Jonge lenteblaadjes van de plant hebben een aangename bittere smaak en worden soms gebruikt in salades. Het eten en proeven van de bittere bladeren stimuleert de algehele spijsvertering en helpt daarmee de voedselopname te verbeteren. De plant is eetlustopwekkend, bevordert de afscheiding van maagsappen en werkt ontgiftend. Het helpt tegen gasvorming, misselijkheid en constipatie. De plant wordt daarnaast gebruikt om de lever te reinigen en als een bloedreiniger om artritis en reumatische klachten te verlichten.
Paardenbloemplanten bevatten kortom substanties die veel klieren en organen stimuleren en hebben met name een sterke invloed op de nieren en de lever. Het is bekend als een lever- en galblaastonicum. Een tonicum is de benaming voor een versterkend middel dat het hele lichaam of specifieke delen ervan stimuleert en versterkt. Een extract van de wortel kan gebruikt worden als haartonicum, waardoor het haar zal vitaliseren.
Als bittermiddel stimuleert paardenbloem de afscheiding van alle spijsverteringssappen. Hiermee helpt het gehele lichaam te vitaliseren en de voeding beter op te nemen, waardoor je aansterkt na de winter of na ziekte. De bitterstoffen in de paardenbloem zorgen ervoor dat spijsverteringsstoffen beter en meer worden uitgescheiden. Deze stoffen werken op de receptoren op de tong, die weer een signaal naar de hersenen sturen. Je dient om van hun werking te genieten, bitterstoffen echt goed te proeven en niet te snel door te slikken.
Paardenbloem is rijk aan veel bioactieve stoffen met medicinale uitwerkingen, waaronder flavonoïden. Omdat een te hoge inname van flavonoïden in de vorm van voedingssupplementen en producten met toegevoegde flavonoïden mogelijk schadelijk is, wordt het door sommige artsen afgeraden die zomaar te nemen. Zo is van bepaalde flavonoïden in geïsoleerde vorm bekend dat ze de werking van sommige medicijnen kunnen beïnvloeden. Als je paardenbloemextracten gaat gebruiken met geïsoleerde componenten, is het belangrijk dit met een arts en ervaren fytotherapeut te overleggen. Pas op zomaar flavonoïdenextracten te nemen en haal liever voedingsstoffen direct uit gezonde biologische voeding door zo divers en vers mogelijk te eten.
Een andere medicinale werking van de paardenbloem is zijn urinedrijvende werking. Paardenbloemextract zorgt ervoor dat het lichaam opwarmt, waardoor zweet ontstaat. Het bloed wordt daarbij gezuiverd en water wordt via zweet en urine afgevoerd. Ook urinezuur – deels de veroorzaker en ondersteuner van reuma – wordt met het water afgevoerd en dat werkt goed om de effecten van reuma te verminderen. Paardenbloem wordt in de fytotherapie vaak ingezet tegen een te lage bloedsuikerspiegel en om de cholesterolverlagende en ontgiftende werking.
De Zwitserse arts en natuurgenezer dokter Alfred Vogel sprak vol lof over de paardenbloem: ‘Paardenbloem heeft een wonderlijk goede uitwerking op de lever en helpt de lever, een van onze belangrijkste organen doen aansterken.’ Hij raadt het aan om in voorjaarskuren te gebruiken, evenals de rammenas in lage doseringen. Onze nieren en onze lever zijn de organen die helpen bij het zuiveren van het lichaam en bloed. De werkzame fytochemicaliën uit paardenbloemen activeren zowel de nieren als lever, hierdoor wordt de doorbloeding van ons bindweefsel ook veel groter. Bindweefsel bevindt zich niet alleen om spieren heen, maar ook in spieren, spiervezels, om organen, botten en zenuwen en onder onze huid. Bindweefsel is als een soort lijm in ons lichaam die de boel bij elkaar houdt. Het kan gaan ontsteken als je te weinig beweegt, je lichaam kan dan gifstoffen vasthouden.
Uiterlijk
De gele paardenbloem is de enige bloem die de drie hemellichamen van de zon, maan en sterren lijkt voor te stellen. De gehele bloem lijkt op de zon, de witte bal met gedroogde zaden lijkt op de maan en de verspreidende zaden lijken op de sterren. Deze bloem heeft een van de langste bloeiseizoenen van elke plant. De zaden van de plant worden door de wind tot wel vijf kilometer ver vervoerd en zien eruit als kleine parachutes.
Paardenbloemen gaan open in de ochtend en gaan voor het slapen weer dicht. Als je ze op je gazon maait zal de bloem kleiner worden en toch nog overleven. De paardenbloem zal zijn bloemen gewoonweg niet zo hoog meer boven het maaiveld uitsteken en net onder de maailaagte gaan zitten. De wortel van de paardenbloem kan wel dertig centimeter tot één meter lang worden. De wortels zijn zwart-bruin als je ze uitgraaft en vanbinnen wit leemachtig van kleur. De stelen van de bloemen zijn hol en produceren een wit melksap als je ze afbreekt. De bladeren van de paardenbloem zijn gekarteld en liggen als een rozet op de grond, soms groeien ze schuin omhoog rondom de stelen van de bloemen.
Extraheren en doseren
Maak thee van paardenbloem door de plant te drogen en vervolgens te overgieten met heet water. Het melksap uit de bladeren en stengels kun je toepassen om wratten, likdoorns en eczeem mee te behandelen. Pluk de bloem als deze nog geel is. Wrijf de bloem op de plek die je wilt behandelen. Knijp er zo veel mogelijk melksap uit. Door de plant te beschadigen komt het melksap vrij, dit kun je direct van de plant op de desbetreffende plek toepassen tot je probleem is opgelost. Als je een stengel breekt zie je vanzelf het melksap verschijnen. In het melksap zitten de meeste werkzame stoffen. Herhaal dit 2 keer per dag.
Als je een paardenbloemtinctuur wilt gebruiken is het beste om dat minstens 1 maand vol te houden, maar niet langer dan 6 weken. Vers in het voorjaar verwerk je de blaadjes in salades. Van de wortel kun je zelf een alcoholtinctuur maken: volgens Verhelst neem je gedurende 4 tot 6 weken (niet langer) driemaal daags 40 druppels.
Van de plant is met gemak zelf een krachtig kruidentonicum te maken, door de wortel in een alcoholsubstantie een paar weken te laten trekken. Filter dit maceraat.
Kwasi bita-extractie
Eerder had ik het over een andere bitterstof (zie blz. 119), waar ik hier toch nog even op terug wil komen, naast de bittere paardenbloem. Ik leerde in Suriname een koudwater-extractie, ofwel bitterdrank, maken van het extreem bittere hout van de Kwasi bita (Quassia amara).
Deze plant wordt als medicijn voor veel verschillende aandoeningen gebruikt. Het bittere water stimuleert de spijsvertering, doodt parasieten, zuivert het bloed en heeft slijmoplossende kwaliteiten. In Suriname werd mij verteld dat je bloed bitter wordt door dit extract, waardoor muggen je ook minder graag steken. Het zou daarnaast de hormoonhuishouding in ons lichaam in balans kunnen brengen. Quassia amara wordt al eeuwen door de Indianen in Zuid-Amerika gebruikt om koorts te onderdrukken. Deze plant bestrijdt eveneens de symptomen van malaria. Malariaparasieten kunnen zich niet meer goed vermenigvuldigen door de bitterstoffen uit de plant.
Snijd van het witte hout van de plant kleine bekertjes en vul ze met water. Laat een nacht staan en drink dit bittere extract dan op een nuchtere maag. Een kuur duur meestal drie weken. De eerste week drink je dit bitter elke dag, de tweede week om de dag en de laatste week om de twee dagen. Zwangere vrouwen wordt afgeraden de drank te nuttigen. Als de bitterstof uit de beker ‘op’ is kun je het houten bekertje in een glas water zetten met iets zwaars zoals een lepel erin om het hout onder water te houden. Zo extraheer je ook de buitenkant van het hout. Kwasibitter gebruik je maar voor een korte periode en de kuur kun je na zo’n drie maanden herhalen.
INHOUDSOPGAVE
Voorwoord
Ons immuunsysteem
Hoe gebruik je dit boek
Toegiften
Waarschuwing
Werken met medicinale en rituele planten
Methoden
1 Paddestoelen
Champion
Inktzwam
Reishi
Shiitake
Pruikzwam
Toegift
Vliegenzwam
Psylocybine
2 Fruit en noten
Papaja
Druif
Myrtille
Olijf
Walnoot
Veenbraam
Toegift
Kolanoot
Krappa
3 Kruiden en specerijen
Kruidnagel
Peterselie
Salie
Verbena
Saffraan
Valeriaan
Toegift
Cannabis
Gagel
4 Bladeren en bloemen
Brandnetel
Ginko
Kamille
Matcha
Moerasspirea
Paardenbloem
Toegift
Coca
Blauwe lotus
Huachumacactus
5 Bollen en wortels
Gember
Ginseng
Knoflook
Kurkuma
Mierikswortel
Rammenas
Toegift
Maca
Kava Kava
Tepezcohuite
Iboga
Nawoord
Verklarende woordenlijst
Literatuurlijst
Register
LEES OVER DE BOVENSTAANDE BOEKEN OVER HET GEBRUIKEN VAN PLANTEN