BESTEL ZAKBOEK VOOR DE BIJENTUIN
De laatste jaren schieten de acties rond bijen als paddenstoelen uit de grond. Dit snoezige diertje zet heel veel mensen aan om iets positiefs te doen aan de biodiversiteit en het milieu in de eigen omgeving. De lezer van ‘Zakboek voor de bijentuin’ wordt meegenomen in het boeiende verhaal van bestuiving, kleurrijke zoemende borders en snoephagen. In fit fraaie vormgegeven boek van Bart Vandepoele, Bruno Remaut en Marc Verachtert maakt je kennis met de belangrijkste bijensoorten, maar ook met de mooiste planten en struiken die van je tuin een waar bijenparadijs maken.
Het boek is niet alleen bedoeld voor tuin- en plantenliefhebbers. Ook leerkrachten en verantwoordelijken van groendiensten vinden er alle praktische informatie in om hun groene zones bij-vriendelijk te maken.
VERLIEFD OP BIJEN
Zelf had ik het geluk om als kind op te groeien in een grote tuin. Je weet wel, zo’n tuin met kippen, een moestuin, een composthoop met netels en een konijnenren. Je kon er spelen maar je er ook in vervelen, radijsjes snoepen en rauwe erwtjes plukken, kampen bouwen en putten graven.
Later, toen ik zeventien was, kreeg ik van mijn grootoom een kastje bijen. Ze stonden schoon in den hof. Een wonder van de natuur en een toppunt van samenwerking en verzamelkunst. Het was een speciale doos en je had er moed voor nodig om ze te openen. De bijenkast werd dus niet veel opengemaakt. Aan het einde van het seizoen werd een beetje honing geoogst en de bijen overleefden zorgeloos de winter.
Nu, dertig jaar later, is het veel moeilijker om honingbijen in leven te houden zonder ingrijpen. Minder bloemen en het gebruik van chemische middelen zijn er de oorzaak van dat het evenwicht ook voor wilde bijen zoek is. ‘Evenwicht’ is misschien wel het kernwoord. De natuur in evenwicht, mensen in evenwicht, een tuin in evenwicht.
We hopen je met dit zakboek te inspireren om het evenwicht in jouw tuin en onze leefomgeving te herstellen. Met kleine ingrepen kunnen we samen paradijzen maken voor mens en bij! Doe je mee?
Bart Vandepoele
Bezieler van de ‘Week van de bij’
ZONDER BIJEN GEEN LEKKERNIJEN
Ook planten kennen het verhaal van de bloemetjes en de bijtjes: zonder bevruchting geen nageslacht. Stuifmeel of pollen – de mannelijke delen van de zaadplanten – moeten op de stamper – het vrouwelijke geslachtsorgaan – terechtkomen. Planten zoals berk, els en hazelaar rekenen daarvoor op de wind en produceren een massa klein en fijn stuifmeel. Met wat geluk waait of valt er een stuifmeelkorrel op de juiste plek en kan er een zaadje beginnen te groeien.De overvloed aan fijn stuifmeel is voor deze bomen dus een zegen, maar voor mensen met hooikoorts of pollenallergie een vloek.
De meeste andere planten rekenen voor hun bestuiving op insecten. Bijen en hommels zijn betrouwbare partners in het overbrengen van stuifmeel. Maar ze willen wel een beloning in de plaats: nectar en een snuifje stuifmeel.
Voor planten die gebruikmaken van insectenbestuiving komt het erop aan om bijen te lokken. Vandaar hun mooie kleur en vaak ook lekkere geur. Terwijl bijen zich tegoed doen aan de nectar, blijft het stuifmeel aan hun haren kleven. Wrijven ze ermee langs de rijpe stamper van een bloem, dan blijven daar stuifmeelkorrels achter en is er een kans op bevruchting. Meestal zijn de zaden goed ingepakt in een zaaddoosje of dikkere vrucht. Denk maar aan kersen, appelen, pruimen en peren tot reuzenpompoen toe.
Zonder bijen dus heel wat minder groenten en fruit. Er wordt in de professionele land- en tuinbouw druk voedsel geteeld. Imkers verhuizen daarvoor hun bijenkasten naar de boomgaarden en koolzaadvelden om daar bloesems te bestuiven. In de serreteelt wordt ingezet op een neefje van de bij: de hommel. Er worden dozen met gekweekte hommels in de serres geplaatst waar onder andere tomaten en courgettes groeien. Hommels zijn niet zo kieskeurig: ze vliegen op de bloemen die ze het eerst tegenkomen en doen ondertussen alle bestuivingswerk. De teler kan rekenen op een hogere opbrengst, bij koolzaad zelfs tot 30% meer zaadjes.
HONINGBIJEN
Imkers houden honingbijen in kasten die ze gemakkelijk kunnen openen en sluiten om de bijen te observeren, desnoods te helpen met wat extra voedsel en natuurlijk ook om de honing te oogsten. Vroeger hielden imkers bijen in een korf. Dat bleek niet zo handig, want de honing kon enkel geoogst worden door het volledige nest te vernielen.
Vlijtige werksters
Bijen leven met tienduizenden samen. Toch weet elke bij precies wat ze moet doen.
Na de geboorte gaat de werkbij cellen poetsen en larven voederen. Ook neemt ze de nectar van de vliegbijen over om ze in te dikken tot honing. Na een drietal weken verlaat ze de kast om als echte vliegbij nectar en stuifmeel te halen. Drie weken later zijn haar vleugels versleten, keert de bij niet terug naar de kast, maar sterft ergens in de omgeving. Haar taak is dan reeds overgenomen door een nieuwe generatie.
Productieve koningin
Regeren doet ze niet, maar dirigeren wel, met haar drang om voortdurend eitjes te leggen in de gepoetste en vrije raten. In de hoogzomer kan ze tot tweeduizend eitjes leggen per dag. Dat is ook nodig om de kolonie te laten groeien. Omdat de werksters maar een zestal weken leven, moeten er constant nieuwe bijtjes geboren worden. Als de kolonie te groot wordt en er is voldoende voedsel, wordt er een nieuwe koningin geboren. De werksters bouwen een extra grote cel en geven die larve speciaal voedsel: koninginnenbrij. Vlak voor de nieuwe koningin geboren wordt, vertrekt de oude met de helft van het volk en het voedsel, op zoek naar een nieuw onderkomen. Dit noemt men zwermen. Het is de natuurlijke manier waarop bijenkolonies vermeerderen.
Vruchtbare darren
De nieuwe koningin moet nog bevrucht worden. Dit gebeurt tijdens de zogenaamde bruidsvlucht. Daarvoor komen de darren – de mannetjesbijen – in actie. Ze proberen met haar mee te vliegen om hoog in de lucht met haar te paren. Alleen de sterkste darren slagen erin. In een bijenkast komen maar een driehonderdtal darren voor. Ze worden uit onbevruchte eitjes geboren, hebben geen angel en worden gevoed door de werksters. Na de zomer slachten de werksters alle darren af omdat ze nutteloos zijn en een last worden om te overwinteren.
Echte verzamelaars
Noem nectar gerust de brandstof die bijen nodig hebben om te kunnen vliegen. Stuifmeel gebruiken ze dan weer als bouwstof voor de larven. Ze mengen nectar met hun speeksel en verdampen het overtollige water, zodat het lang bewaart en niet gaat schimmelen.
Stuifmeel en nectar oogsten bijen op bloemen. Voor propolis, een derde belangrijk product, moeten ze op bomen en struiken zijn. Het is hars, een kleverige stof die op en rond knoppen zit en daar de nog niet ontloken bloemen en blaadjes beschermt. Bijen gebruiken het als dichtmiddel om spleten en kieren water- en luchtdicht te maken.
Aan het einde van de zomer organiseert het nest zich om de winter te overleven. In plaats van steriele werksters worden er nu vruchtbare koninginnen geboren. Zij eten de laatste restjes voedsel op en trekken eropuit. Nadat ze bevrucht zijn, zoeken ze een schuilplaats. Hun geboortehuis blijft leeg achter en vervalt. De koninginnen die de winter overleven, zoeken in de lente een eigen favoriete plek en de cyclus herbegint.
Een hommelnest op een niet ideale plaats in jouw tuin? Maak je dus niet te veel zorgen. Het is er maar voor één seizoen. Bovendien zijn het echt zachtaardige beestjes. Ze gebruiken hun angel alleen maar als ze echt, maar dan ook echt, in het nauw gedreven zijn.
Een winterpaleis voor een koningin
Hommels vinden niet altijd een rustige plek om hun nest te bouwen. De oorzaak hiervan is het gebrek aan robuuste natuur en hoekjes waar de natuur haar eigen gangetje kan gaan. Help deze koninginnen daarom met een ‘winternest’.
De hommelkoningin laat zich niet zozeer door het uitzicht leiden. Wel door een comfortabele toegang, een droge omgeving en wat knus nestmateriaal. Met een oude aardewerken bloempot maak je even gemakkelijk een winterpaleis voor haar, met alles erop en eraan.
INHOUDSOPGAVE
1 Inleiding
Denk mooi, denk bijen!
Zonder bijen geen lekkernijen
Een tuin om van te snoepen
Bijvriendelijk is goed voor iedereen
Meter ‘Week van de Bij’
Britt van Marsenille
2 Maak het gezellig voor bijen en geniet zelf!
Bijenborders
Geef terras en balkon kleur en smaak
Van gazon tot bloemenweide
Struiken en bomen
Een lekkere en mooie groentehoek
‘Onmogelijk’ groen
3 Ken je vrienden
Eén grote familie
Solitaire bijen
Honingbijen
Hommels
Wespen
Hoornaars
4 Samen voor een groot bijenlandschap
Bijen helpen in landelijk gebied
Bijen in de stad
Bijen en de schoolomgeving
Biodiverse bedrijven
5 ‘Week van de bij’
Campagne
Thema’s
Acties
Peter ‘Week van de Bij’
Dominique Persoone
Checklist bijentuin
Nederland Zoemt
Plantenlijst
Verklarende woordenlijst
Nawoord
BESTEL ZAKBOEK VOOR DE BIJENTUIN
