BESTEL LEVENSKUNST – ONTMOETINGSKUNST

Dit boek van Stichting Rudolf Steiner Vertalingen verbindt levenskunst met het vermogen tot ontmoeten. Gedeelten van voordrachten van Rudolf Steiner (fakkeldrager van het Rozenkruis 16) die betrekking hebben op die twee thema’s zijn geselecteerd door Ineke van der Duyn Schouten en Frans van Bussel. Elke ontmoeting vraagt om innerlijke actie. Of we nu een bloem, een dier, een landschap of een ander mens voor ons hebben, een ontmoeting komt pas tot stand als we het ‘andere’ in ons opnemen en de eigenheid ervan onderkennen. Dat vergt wel een heel bepaalde instelling.

Om de natuur te ontmoeten heb je bijvoorbeeld echt een stemming van verwondering en overgave nodig, anders houdt zij zich stom. Maar geldt dit niet ook voor onze ontmoetingen met mensen? Hoe moeilijk kan het zijn om tot een echt open contact te komen van mens tot mens? Rudolf Steiner pleit ervoor de onvermogens van de ander, maar ook die van onszelf, vooral met geduld en interesse te bezien. Daarnaast kan veel in onze levenshouding veranderen, als we onze blik op leven en dood verruimen. Is geboren worden en sterven toeval, of zijn dit overgangen van en naar een wijder bestaan?

Daarmee raken we aan het denkbeeld van reïncarnatie en karma. Ook hier gaat het om de verbinding van mens tot mens. Wat schuilt er achter onze banden met familieleden, vrienden en misschien ook collega’s? Hoe kun je zonder te speculeren met zulke gedachten omgaan? Deze spannende vragen rond leven en dood kunnen leiden tot een actieve, open levenshouding, kortom: tot levenskunst!

INLEIDING DOOR INEKE VAN DER DUYN SCHOUTEN | LEVENSKUNST- ONTMOETINGSKUNST

Bovenstaande titel wekt misschien de indruk van een luxe-vraagstuk in deze roerige en zelfs beklemmende tijd, gedomineerd door de milieucrisis, de kloof tussen arm en rijk, de eenzaamheid die veel mensen ondervinden en de oplopende spanningen ìn de internationale verhoudingen. Of moeten we juist nu het leven dieper en essentiëler proberen op te vatten en vorm te geven? Als we dat willen, biedt juist het werkvan Rudolf Steiner veel inspirerende aanknopingspunten. Het leven wordt er niet op slag eenvoudiger door, maar het kan onze kijk erop wel voller, rijker en veelzijdiger maken en ons inspireren van onszelf ‘levenskunstenaars’ te maken.

In de titel van dit boek wordt levenskunst verbonden met de kunst van de ontmoeting. Bewust waargenomen of gezochte ontmoetingen kunnen ons laten voelen dat wij mensen in de grond van de zaak toch gedragen worden, en ons leren die dragende krachten waar te nemen en te huldigen.

Soms liggen die krachten heel dichtbij, en is het een kwestie van waarnemen, van stilstaan ìn verwondering waardoor je het gevoel kunt krijgen: ‘dit doet ertoe’. Het eerste vogelconcert in de ochtendschemering na de donkere wintertijd, met het zacht-slepende, zilveren geluid van het roodborstje en de koene, bijna overmoedig luid klinkende koolmees. Het gesprekje met de overbuurman die toevallig op hetzelfde moment de vuilnisbak buitenzet. De gedachte ‘zien’ waarmee je die ochtend wakker werd, waardoor je kijk op een situatie zich ineens verruimt. Het zijn de geheimzinnige momenten waarop je als het ware wakker wordt geschud en tegen jezelf zegt: Kijk nou toch! Hier is het te vinden!

Ik moet hierbij denken aan het gedicht Ruimtevrees van Marjoleine de Vos, dat dit zoeken en vinden van klein levensgeluk zo treffend verwoordt:

RUIMTEVREES

Achter weilanden weiden, daar weer achter
dijken, zee en Zweden. Waar zou je heen?

De blik verliest je met zichzelf in ruimte
waar aankomst ver en ver te zoeken is.

Niet voor de woerd die plotseling en onbedaarlijk
groen het zonlicht en je oog in zwemt.

Kijk bij je voet, maant hij, waar speenkruid bloeit,
de lucht gespiegeld blauw is in het diep.

Voel warmte op je neus, zie ’t vroege blad
van vlier. Je keek te ver. Dat wat je zoekt is hier.

Marjoleine de Vos, Uitzicht genoeg , Uitgeverij Van Oorschot

Voor dit zogenoemde klein levensgeluk heb je in principe geen andere mensen nodig. De kracht voor dichtbij zien, voor je verbonden voelen met je omgeving, ligt in veel situaties bij jezelf. Een enkele keer kan zo’n stemming van je één weten met de omgeving een hele dag duren. Een goede, inmiddels overleden vriend, die veel nadacht over levenskunst, noemde dat dan ‘een dag met een sterretje!’ – een dag of een moment om te onthouden als het allemaal wat minder goed loopt. Er zijn immers genoeg dagen dat het niet gemakkelijk is om de kleine – en eigenlijk ook de grote dingen des levens te zien en te waarderen.

Eerbied

De grondstemming die nodig is om meer te zien dan je gewoon bent, noemt Rudolf Steiner de weg van de eerbied. Eerbied: dat woord klinkt ons vandaag de dag misschien wat ouderwets in de oren. Het doet denken aan kerken, aan op de knieën moeten, aan onderwerping aan iets of iemand, hoewel Rudolf Steiner er meteen bij zegt dat het niet gaat om eerbied voor een persoon, maar voor inzicht en waarheid. Het woord respect klinkt dichterbij, en we kunnen daarbij nog altijd het gevoel hebben dat we gelijkwaardig zijn aan de instantie of de persoon die we voor ons hebben. Toch hecht ik aan het woord eerbied, omdat daarin de grondstemming doorklinkt die we volgens Steiner nodig hebben: ‘Als we niet diep in onszelf het gevoel aankweken dat er iets hogers bestaat dan wij zijn, zullen we ook niet de kracht in onszelf vinden om ons tot iets hogers te ontwikkelen,’ zegt hij in het begin van zijn boek De weg tot inzicht in hogere werelden.

Die eerbiedskrachten hebben we ook nodig om andere mensen te zien, écht te zien. In de tijd waarin wij leven, wordt dat almaar noodzakelijker, omdat de eenzaamheid van mensen onstuitbaar toeneemt. Steiner waarschuwde daar in zijn tijd, bijna honderd jaar geleden, al voor. Hij beschrijft in veel van zijn voordrachten dat vroeger, bijvoorbeeld in de Grieks-Romeinse tijd, maar ook in onze middeleeuwen, mensen nog een instinctieve verbondenheid met elkaar hadden. In de tijd waarin wij nu leven, met zijn sterk toegenomen individualisme, is die verbondenheid verloren gegaan.

We zijn als het ware dakloos geworden en moeten nieuwe vormen vinden om elkaar alleen al te verdragen, voordat we tot nauwer samenleven en samenwerken kunnen komen. Het kan troostrijk zijn te beseffen dat in de eenzaamheid die wij in wezen allemaal ervaren, de een meer dan de ander, een opdracht schuilt. We moeten ons nu en in de komende eeuwen bewust gaan ontwikkelen tot verbonden mensen!

De ander zien

De toegenomen eenzaamheid in onze tijd is veelzeggend. Verschillende bekende psychiaters – Damiaan Denys, Dirk de Wachter en Jim van Os – hebben in de afgelopen tijd het thema nadrukkelijk aangekaart. Veel van hun cliënten hebben het gevoel dat ze met niemand echt contact hebben. Van Os noemt de eenzaamheid van mensen zelfs de grootste crisis die nu speelt. Dirk De Wachter zei kortgeleden in een interview dat we veel meer naar elkaar moeten kijken, uit onze egocentrische bubbel moeten komen. We hebben anderen nodig. De aanwezigheid van de ander maakt ons tot medemens. ‘We moeten elkaar aandacht geven, elkaars psychiater zijn. Vragen stellen. Luisteren, niet tateren!’

Ook Steiner zegt in een van de voordrachten die we voor dit boek selecteerden, dat mensen in de regel als spoken langs elkaar heen leven. We vinden wat van elkaar, voelen ons beter dan de ander, oordelen over elkaar, maar we weten niet wie de ander in wezen is. Ik vermoed dat we vrijwel allemaal, als we eerlijk zijn, dit fenomeen herkennen. Maar hoe doe je dat dan, elkaar zo ontmoeten dat er een wezenlijke verbinding ontstaat?

Steiners antwoord hierop is: ‘We moeten gaan leren beelden van elkaar te maken!’ Beelden maken… Deze uitspraak klinkt in eerste instantie nogal vaag en geheimzinnig, want wat moet je je daarbij voorstellen? Ik heb daar een tijd over lopen puzzelen, tot ik de suggestie las die me op het juiste spoor zette. Vrij vertaald raadt Steiner namelijk het volgende aan: ‘Kijk eens terug op je leven en doe dat eens met een andere blik. Welke mensen waren belangrijk voor de op beslissende momenten? Wij denken bijvoorbeeld meestal dat we onze successen aan onszelf te danken hebben, maar als we goed kijken, blijkt een ander ons net dat duwtje in de rug te hebben gegeven dat we nodig hadden – of ons die kritische vraag te hebben gesteld waardoor we behoed werden voor een fiasco.’

In gesprekken over de levensloop blijkt deze hint heel werkzaam. De essentie die het zijn van de ander uitmaakt, wordt met een dergelijke terugblik, die natuurlijk iedereen op zijn eigen stille momenten eens kan doen, ineens zichtbaar. Je kunt je afvragen wat je dan eigenlijk ziet. Je ziet niets tastbaars, maar je krijgt via je herinneringsbeelden een gevoel voor de innerlijke kwaliteit of kern van deze mens. Je ziet de ander niet in zijn kleinheid, maar juist met de markante eigenschap die betekenis voor je had. Dat kan leiden tot gevoelens van diepe dankbaarheid voor de ander en voor deze ontmoeting!

INHOUDSOPGAVE

Inleiding door Ineke van der Duyn Schouten
Eerbied – De ander zien. – Levensmotieven – Reïncarnatie, terugkomen in een nieuw leven – De werking van karma – Verbinding na de dood – Engelen – Dankwoord

Wie was Rudolf Steiner en wat wilde hij brengen? Citaten uit de weg tot inzicht in hogere werelden
Naar een actief innerlijk leven.

RUDOLF STEINER OVER DE VERBORGEN ZIJDE VAN LEVEN EN DOOD

Implicaties van de karmagedachte voor het dagelijks leven. Uit een voordracht in Wenen, 8 februari 1912, eerste deel
Sterkende gedachten – het geheim van verdriet – De wijzere instantie in ons – Het geheim van vreugde

Ontmoetingen – toeval of karma? Uit een voordracht in Wenen, 8 februari 1912, tweede deel & Berlijn, 5 maart 1912, fragmenten
Karmische patronen in verwantschapsrelaties – een andere bodem leggen – implicaties van de karmagedachte – Ontmoetingen in het tweede deel van ons leven

Als een mens vroeg sterft. De bijzondere verhouding tussen gestorvenen en hun nog levende naasten. Zürich, 24 oktober 1916
Het verlies van een naaste – Verdieping van het karma – Bij een gewelddadige dood – de genius van het onbewuste – De noodzaak van een hernieuwde spirituele wetenschap

De vruchten van liefde, haat en onverschilligheid. Weerspiegelingen in het leven na de dood. Dornach, 24 februari 1924
De ander als spiegel – Een nieuw ik-gevoel – Van liefde naar vreugde – Van vreugde naar begrip – Handelen uit plicht – De werking van haat en antipathie – Onbegrip en afstomping – Werken met het karma in de toekomst – Tijdgenoten

SPIRITUALITEIT IN HET DAGELIJKS LEVEN

Medemens zijn in deze tijd, een uitdaging. Zürich 10 oktober 1916
Banden tussen mensen in oudere tijden – de huidige mens als kluizenaar – Aanvaarding van het spanningsveld in het leven met anderen – een nieuwe omgang met jezelf en de ander – De kloof – Mensenkennis

De ander zien. Passage uit een voordracht van 7 december 1918
Ontmoetingen in het verleden – Ontmoetingen in het heden – de leugen om bestwil

Samenleven in de toekomst. Passage uit de voordracht van 25 oktober 1918

De essentie van het gebed. Berlijn, 17 februari 1910
Het verborgen goddelijke in de ziel – Verleden en toekomst, schaamte en vrees – Het groeien van de ziel

Mens en engel. Passage uit een voordracht van 27 november 1921
Onze reële banden met de engelen – de mens als mededrager van de kosmos – De weg terug naar de aarde

Inspiraties die de engelen ons geven. Passages uit een voordracht van 9 oktober 1918
Iedere dag een wonder zien

Over de ziel van de natuur. Passages uit een voordracht van 28 september 1923
De bezielde natuur

Levenskunst en gezondheid. Jezelf in de hand nemen. Bewerkte voordracht van 11 januari 1912
Versterking van het etherische lichaam – Versterking van het astrale lichaam – Versterking van het ‘ik’

Verbinding met gestorvenen Passages uit een voordracht van 10 februari 1918</strong>
De omgekeerde communicatie – Bij het ontwaken – Bij het inslapen – Het contact voorbereiden – De droom als echo van onze eigen vragen – Het geheim van onze ingevingen – de diepere zin van deze contacten – De nabijheid van gestorvenen

Biografie van Rudolf Steiner
Vroege jeugd – aanvullende biografische gegevens

AANTEKENINGEN BIJ LEVENSKUNST – ONTMOETINGSKUNST

Aantekeningen
Bronnen van de opgenomen teksten – Redactionele verantwoording – Noten

Literatuur

Werken & voordrachten | reeds verschenen delen

Begunstiger worden?

Colofon

BESTEL LEVENSKUNST – ONTMOETINGSKUNST

LEES OVER DE BOVENSTAANDE RECENTE UITGAVEN VAN STEINER VERTALINGEN