BESTEL HET ESSAY KINDEREN VAN APATE
De Maand van de filosofie die jaarlijks wordt gehouden in Nederland en Vlaanderen heeft altijd een thema en werd tot nu toe steeds gehouden in april. In verband met de ‘intelligente lockdown’ is de Maand van de filosofie verschoven naar juni 2020. Het thema van dit jaar is belangrijk voor iedereen: het uur van de waarheid. Juist in deze tijden is het belangrijk om waarheid van leugens te onderscheiden. Maar hoe doe je dat en wie bepaalt wat waarheid is? De in Polen geboren filosofe Alicja Gescinska woont sinds 1988 in België en schreef het essay ‘Kinderen van Apate – over leugens en waarachtigheid.’
Toen Pandora haar beruchte doos opende en de godin Apate ontsnapte, kwamen de misleiding en het bedrog in de wereld, zo vertelt de Griekse mythe. En Apate is nog steeds onder ons: we zijn allemaal haar nazaten, stelt Gescinska in dit essay. In ‘posttruth’ tijden analyseert zij opvattingen over leugens, bedrog, waarheid en waarachtigheid en waarschuwt ervoor dat we onze vrijheid dreigen te verliezen.
Gescinska legt onder het verval van de waarheid in onze tijd een diepere crisis bloot. Niet het verspreiden van onjuiste informatie op zichzelf is het grootste probleem, maar de malafide intenties waarmee dat gepaard gaat. De echte malaise van onze tijd is volgens haar een gebrek aan waarachtigheid, aan oprechtheid tegenover anderen. Meer factchecken is daarom niet genoeg in de strijd tegen de oprukkende leugens. Zonder een hernieuwde toewijding aan de waarachtigheid komt de democratie onder steeds grotere druk te staan.
GEDEELTE UIT HET NAWOORD VAN ‘KINDEREN VAN APATE’
We kunnen misschien beter van een ‘post-truthfulness tijdperk’ dan van een ‘post-truth tijdperk’ spreken. Pas wanneer we ons voldoende rekenschap geven van de morele dimensie van de crisis van het huidige politieke discours kunnen we beginnen met nadenken over mogelijke oplossingen. Het is ontoereikend om – zoals velen hebben geopperd – de leugen louter met feiten en feitenkennis te bestrijden. De uitdaging waar we voor staan is geen epistemologische, over hoe we tot ware kennis komen, maar een ethische.
Elk spreken is ingebed in het ethische; in de ‘oneindige plicht’, zoals Levinas schreef, om de ander ‘van aangezicht tot aangezicht’ tegemoet te treden. Elke crisis van het spreken is daarom noodzakelijkerwijze een morele crisis. De manier waarop we elkaar adresseren en met elkaar in dialoog gaan is niet louter een kwestie van omgangsvormen, maar van moraliteit. Precies daarom moeten we ons grote zorgen maken over de verruwing van het debat, de polarisatie door de populistische retoriek, het verspreiden van nepnieuws, het legitimeren van de leugen. Het is allemaal meer dan politieke strategie of communicatiestijl. Een crisis van woorden is een crisis van waarden. En de oplossing ervan moet zich op het morele domein situeren.
Niet alleen de aanwezigheid van desinformatie, maar de malafide beweegredenen waarmee desinformatie verspreid wordt, moeten ons zorgen baren. We moeten naar waarachtigheid streven, niet alleen naar waarheid. Waarheid is een eigenschap van bewering, of van de verhouding tussen bewering en werkelijkheid. Waarheid heeft niets met de intenties te maken waarmee een bewering wordt verkondigd. Waarachtigheid daarentegen heeft daar alles mee te maken. Wanneer we de leugen in de politiek willen bestrijden, hebben we een herwaardering van waarachtigheid nodig. Meer waarachtigheid in het politieke bestuur en publieke debat krijgen: dat is misschien wel de belangrijkste opgave voor de hedendaagse democratie.
Gebrek aan vertrouwen is een van de grote problemen van onze tijd. Het is ook een belangrijke factor in het verklaren van recente politieke fenomenen, zoals de opkomst van het populisme en de toenemende polarisatie. Het gebrek aan vertrouwen van burgers in elkaar en van de burger in de politiek, de media en de transnationale verbanden tast het sociaal weefsel aan. Precies daaruit blijkt de morele noodzaak van meer waarachtigheid, van meer oprechtheid en authenticiteit in de politiek.
Hoe dat precies moet gebeuren, is de vraag van één miljoen. Met het bewuste verspreiden van onwaarheden gaan geopolitieke, financiële, strategische, ideologische en nog vele andere belangen gemoeid. Het zou naïef zijn om te denken dat men al die belangen kan overwinnen met enkel nobele ethische stelregels of eenvoudige richtlijnen voor eerlijke en eerbiedwaardige politiek. Maar als we de waarachtigheid in het politieke bedrijf niet herstellen, zullen we het vertrouwen erin niet kunnen herstellen.
Bron: Kinderen van Apate – over leugens en waarachtigheid door Alicja Gescinska
Goedemorgen,
Verleden week heb ik het boekje gekocht. Kinderen van Apate. Had het nog niet gelezen.
Vanochtend geluisterd naar het youtube stukje, tot 2 x toe.
Het betoog komt binnen, het voelt als WAAR!