BESTEL HET MOOIE WESTEN – MYTHEN EN SYMBOLEN IN EGYPTE
LEES OVER DE WEBINARSERIE OVER EGYPTISCHE SCHEPPINGSMYTHEN
Een van de belangrijkste scènes in het Egyptisch dodenboek is de weegschaalscène. In het dodenboek van Ani wordt deze aan het begin weergegeven. Het geeft de situatie weer bij de aanvang van het proces van de dood, voordat de reis door het hiernamaals begint. Pas enkele fasen later wordt Ani afgebeeld bij zijn graf met een begrafenisstoet. Vanaf dat moment begint zijn reis pas echt.
De weegschaalscène geeft een belangrijk moment aan. Het hart van de overledenen wordt gewogen om te kijken of het in balans is met de veer van Maät. Op de ene schaal van de weegschaal ligt de hiëroglief voor ‘hart’, op de andere bevindt zich de veer van Maät. De hiëroglief voor ‘hart’ bestaat uit een pot of vaas die de vorm heeft van een hart.
De vaas of potvorm drukt uit dat het dingen kan bevatten. Daardoor wordt duidelijk dat het niet om het fysieke hart gaat, maar om de figuurlijke inhoud. Het is de innerlijke mens die wordt gewogen. Op dit speciale moment maakt Ani de balans op van zijn afgelopen leven. Hij maakt onderscheid tussen de blijvende waarden van gebeurtenissen in zijn leven en de tijdelijke, voorbijgaande aspecten. Wat was werkelijk belangrijk in zijn leven?
Ani overziet zijn leven en houdt al zijn daden tegen het licht van de Waarheid. Waren ze in balans met de wetten van Maät? De uitspraken die dit moment meestal begeleiden zijn geschrevne in de ik-vorm. De dode zelf oordeelt over zichzelf, niet een god buiten hem. De goden bovenin de scène vertegenwoordigen deelaspecten van Ani. Zij stellen de hogere delen in zijn bewustzijn voor. Een ervan is bijvoorbeeld Ra, het goddelijk beginsel. Een andere is Sia, de personificatie van inzicht.
Ani wordt tijdelijk opgeheven naar een hoger bewustzijnsniveau en vanuit deze positie bekijkt Ani alle gebeurtenissen in zijn afgelopen leven. Hij weegt zijn handelingen af en kijkt met een onbevooroordeelde blik, vanuit een hoger standpunt naar zichzelf. Omdat hij nu overzicht heeft over zijn afgelopen leven, ziet hij helder welke gedachten tot bepaalde handelingen hebben geleid. Hij ziet ook de gevolgen die daaruit voortkwamen en het logische verband daartussen. Hij ziet hoe de ene gedachte een handeling tot gevolg had, die samen met een daaropvolgende handeling tot bepaalde resultaten leidde. De conclusies die hij eruit trekt zijn van grote waarde. Het is zijn oogst, zijn opgedane wijsheid. Dat het beoordelingsproces geconcentreerd en snel kan verlopen, blijkt uit de wijsheidstekst voor Merikare. In een uur kan een heel leven worden overzien.
Het moment van de weegschaal geeft een natuurlijk proces aan. Het is te vergelijken met processen die ook gedurende het leven plaatsvinden, zoals de afsluiting van een bepaalde periode of na een belangrijke beslissing. Ook dan kijkt iemand objectief naar wat goed ging en wat beter kan. Nu kijkt de overledene terug op zijn afgelopen leven. De inzichten die hem dat geven neemt hij mee in zijn hart. Daarna kan zijn reis door de onzichtbare wereld beginnen.
Toelichting bij de afbeelding
Vignet van de weegschaalscène. Ani en zijn vrouw Toetoe staan links voor de weegschaal. Op de linkerschaal ligt de hiëroglief voor het hart van de overledene, op de rechterschaal de veer van Maät. Rechts noteert Thot de uitslag op zijn schrijfpalet.
Bovenop de weegschaal is Thot in zijn bavianengestalte te zien. Anoebis, de figuur met een menselijk lichaam en het hoofd van een hond – of jakhals, controleert de weegschaal. Ani is nogmaals afgebeeld in zijn Ba-vorm als vogel met een mensenhoofd op een witte grafkapel; Dodenboek van Ani; Nieuwe Rijk, ca. 1250 v. C.; Inv.: EA10570; Britisch Museum Londen.
Bron: Het mooie westen – mythen en symbolen in Egypte – van Corina Zuiderduin
