Het is aan ons – Merlijn Twaalfhoven over hoe kunst kan helpen de wereld te veranderen – spreker op symposion - Spirituele teksten

BESTEL HET IS AAN ONS

Merlijn Twaalfhoven was ´één van de sprekers op het symposion Meer dan een melodie op zondag 19 november 2023 op het conferentiecentrum Renova in Bilthoven. In zijn boek ‘Het is aan ons’ laat hij zijn licht schijnen op hoe kunst kan helpen de wereld te veranderen. Eenieder van ons kan bijdragen aan het oplossen van kleine en grote wereldproblemen. Hoe dat werkt, laat Merlijn Twaalfhoven zien in dit bevlogen en onverbloemd idealistische boek. Als componist en theatermaker organiseerde hij overal ter wereld onalledaagse, prikkelende voorstellingen. We reizen met hem mee, naar een vluchtelingenkamp in Jordanië, een huiskamerfestival in Jeruzalem, een oude fabriek in Zaandam, de Carnegie Hall in New York en een VN-conferentie in Alpbach. Onderweg wordt duidelijk waarom schoonheid en verwondering een plek verdienen in ons dagelijks leven.

Merlijn Twaalfhoven spoort ons aan de creatieve, speelse en onderzoekende houding die hij ‘de kunstenaarsmindset’ noemt, wakker te schudden. Aanstekelijk en praktisch laat hij zien hoe we die kunnen inzetten voor een betere wereld. We hebben het allemaal in ons om iets van waarde te maken – en als we onze krachten bundelen, maken we het verschil. Het is aan ons!

De dertig hoofdstukken zijn ondergebracht in vijf delen:

Waarnemen. Waarom schoonheid en verwondering een plek verdienen in het leven van alledag (hoofdstukken 1 t/m 7)
Voelen. Hoe we houvast vinden in een wereld van overdaad, mogelijkheden en verleidingen (hoofdstukken 8 t/m 14)
Denken. Hoe de voorstellingen in ons hoofd de wereld bouwrijp maken (hoofdstukken 15 t/m 21)
Maken. Op zoek naar fysieke ruimte om te bouwen en te ontmoeten (hoofdstukken 22 t/m 27)
Praktisch idealisme. Waarom het aan ons is om de wereld te redden (hoofdstukken 28 t/m 30)

INLEIDING – DE KUNSTENAARSMINDSET

Ik heb nooit goed stil kunnen zitten in de concertzaal. Muziek is prachtig, het is de meest ongrijpbare en immateriële van de kunsten. Maar ik zit niet graag anderhalf uur op een stoel te luisteren tussen een paar honderd anderen. Spelen in een orkest is totaal anders. Je wordt omringd door musici, hebt volle aandacht voor elk moment, met elke beweging van de dirigent word je meegesleept in een rivier van klank.

Het jaar dat ik naar Bosnië gereisd was, begon ik aan de vooropleiding voor altviool van het conservatorium van Amsterdam. Om dat instrument onder de knie te krijgen, was ik dagelijks uren aan het oefenen om de vaardigheden te vergaren waarmee ik ooit het podium zou kunnen betreden. Op het conservatorium ga je geloven dat alles draait om perfectie, het compromisloze streven naar een feilloze en bevlogen uitvoering van dat muziekstuk. Het liefst op een gerenommeerd podium met een zaal vol ervaren, kritisch publiek.

Na mijn reis die zomer was er iets veranderd. In de buitenwijken van Sarajevo had ik gezien wat muziek kan doen in situaties van chaos en onzekerheid. Hier was het niet zozeer belangrijk hoe perfect onze muziek was, maar dat we daar waren, daar waar de muziek het hardst nodig was. Ik had ervaren dat datgene wat je kunt brengen als musicus niet zozeer een kunstwerk of de performance zelf is, maar een ervaring die ontstaat in het hoofd en hart van de mensen die samenkomen.

Er wordt natuurlijk eindeloos veel gesproken en geschreven over kwaliteit en de waarde van kunst. Je kunt het hebben over originaliteit, zeggingskracht, technische uitvoering, de stevigheid van de verf of de resonantie van een Stradivarius. Je kunt bezoekersaantallen van een theaterstuk meten of het publiek interviewen. Maar wat er werkelijk ontstaat in de ervaring van de bezoeker, de luisteraar, is helemaal afhankelijk van de situatie, het moment en de persoon.

Dit besefte ik voor het eerst toen ik de recensie las van het concert dat de Beasty Boys gaven in de Statenhal van Den Haag op 10 februari 1995. Twee uur had ik voluit staan springen te midden van een wildenthousiaste menigte. Het was een kolk van mensen die meegevoerd werden door diepe beats, snoeiharde gitaren en ophitsende rap. Een dag later las ik de recensie in de krant. De strekking: de plaat was beter. Het geluid was slecht. Het publiek was opgetogen, maar muzikaal was het maar matig.

Deze man had niet staan springen. Hij had niet gespaard voor het toegangskaartje en toegeleefd naar het moment dat de show begon. Hij bezocht al jarenlang zulke optredens, had diezelfde week misschien nog wel drie andere concerten gezien, van een afstandje op de tribune. Hoe zou hij kunnen ervaren wat ik had beleefd? Hoe kon hij duiden waar dit over ging? Muziek is op zo’n moment niet te scheiden van de rest van de ervaring, van de opwinding die eraan voorafging, van de menigte, alle fysieke prikkels en emoties samen.

In musea, concertzalen en theaters geven we mooie of fascinerende objecten en voorstellingen een aparte, speciale plek in de wereld. Deze kunstwerken, de zorgvuldig geselecteerde theaterstukken, schilderijen, composities en performances zijn natuurlijk waardevol. Ze tonen ons hoeveel mogelijkheden er zijn om met verbeelding, spel en finesse een verhaal te vertellen. Kunst is daarmee een prachtige leerschool, een gids waarmee we onze blik en mindset kunnen scherpen.

Maar zoals een lamp geen licht is, een bus geen reis, zo biedt een kunstwerk niet zomaar een artistieke ervaring. Er zal in jou, in de waarnemer, iets moeten gebeuren. De ervaring die je hebt hangt helemaal af van wie en waar jij bent, van de omgeving, het moment. Kun jij je echt openstellen? Of zit je blik vast in een mening of een oordeel? Hoe voel je je tussen de mensen om je heen? Ben je vertrouwd met de conventies, de tradities? Wat maakt het kunstwerk los in jou? Is het mooi en bevestigend, raakt het iets onverwachts, iets waardoor de chemie in je hersenen verstoord wordt? Dan kan een beeld, gebaar of uitspraak een trigger zijn waaruit plotseling iets nieuws ontstaat: een gewaarwording die volstrekt persoonlijk is, en helemaal van dat moment.

Maar dat is zeldzaam. Hoe vaak is kunst niet meer dan een intellectuele exercitie, een proeverij voor kieskeurigen of vermaak voor hoogopgeleiden? Toen ik dat zag, ging ik anders naar mijn rol als musicus kijken. Ik vroeg me niet alleen af hoe ik mooie muziek zou kunnen maken, maar vooral: hoe kan ik mijn publiek een waardevolle ervaring bieden?