1 De vraag naar de mens
In deze sleuteltekst volgt Martin Buber stap voor stap de antwoorden die in de geschiedenis van de wijsbegeerte werden geopperd op de vraag ‘Wat is de mens?’. Tenslotte kan hij niet anders dan vaststellen dat geen van deze antwoorden werkelijk voldoet, waarna hij zelf de contouren schetst van zijn eigen zienswijze. Kern hiervan is de opvatting dat de kern van het mens-zijn mens schuilt in het vermogen tot waarachtig contact met de medemens en met de wereld. De dialoog die aldus ontstaat, overstijgt elke ideologie, elk wijsgerig systeem en zelfs ook elke taal, want hij komt voort uit de ervaring die de mens onmiddellijk brengt tot de ander, tot zichzelf, en derhalve ook tot God. Zo blijkt De vraag naar de mens van blijvend belang in het rijke oeuvre van Buber. – ‘In elke ontmoeting blijft er een rest, ergens waar de zielen ophouden en de wereld nog niet is begonnen, en deze rest is het wezenlijke, het Tussenmenselijke’.
2 De legende van de Baalsjem
Grote faam verkreeg Martin Buber door zijn studies van het chassidisme, de mystieke stroming van het Oost-Europese Jodendom. Zijn publicatie van ‘De legende van de Baalsjem’ bood met de navertellingen van de in het Jiddisch overgeleverde verhalen over de legendarische rabbi Israël Ben Eliëzer, genaamd ‘Ba’al Sjem Tov’ (‘Meester van de wonderbaarlijke Godsnaam’), kortweg ‘De Baalsjem’, de westerse wereld voor het eerst toegang tot deze traditie van joodse spiritualiteit. Voor Buber was deze bijna verloren gegane wereld geen statisch monument van het verleden, maar een levende traditie van wijsheid die open stond voor een ieder die zocht naar een zinvolle relatie van de mens met het Al en de plaats van geloof in de moderne cultuur. Het boek maakte diepe indruk, en is nog steeds geliefd als kennismaking met een beeldenrijke volkscultuur vol authentiek gevoel voor de ‘oer-eenheid’ van de wereld. De Nederlandse kunstenaar Hendrik Nicolaas Werkman maakte in 1943, kort voor zijn executie door de nazi’s, twee ‘suites’ met prenten gebaseerd op Bubers boek. Deze nieuwe editie van ‘De legende van de Baalsjem’ brengt voor het eerst de klassieke tekst van Buber samen met de legendarische prenten van Werkman.
BESTEL DE LEGENDE VAN DE BAALSJEM
3 Chassidische vertellingen
Chassidische vertellingen is het bekendste werk van de joodse schrijver en filosoof Martin Buber (1878 – 1965). In al zijn geschriften over het chassidisme – de mystiek-religieuze beweging die omstreeks het midden van de 18e eeuw in het Oost-Europese jodendom begon – is hij mild, maar indringend. Hij is gespreksgenoot en nodigt zijn lezers uit. Na een tijdje merk je dat Bubers woorden je niet meer loslaten. Dit geldt ook voor de verhalen in de Chassidische vertellingen. Ze gaan over de voorgangers van de chassidische gemeenten, die tsaddikim – ‘rechtvaardigen’ – worden genoemd. De verhalen werden veelal verteld door de chassidim – ‘de vromen’, die vol enthousiasme getuigden van het ontzag en de verwondering die in hen leefden. Het zijn vertellingen vol wijsheid en sprankelende humor; een combinatie die typisch is voor joodse verhalen. Ze zijn ontstaan in een tijd waarin de joodse bevolkingsgroep gebukt ging onder zware vervolgingen en de door hen vurig verwachte verlossing uitbleef. Uit een oprecht godsverlangen ontstond onder de mensen, in alle eenvoud en vertrouwen, een hernieuwd en verdiept zoeken naar waarheid en levensvreugde. Dit weerspiegelt zich in de vertellingen met een ongekende zeggingskracht.
BESTEL CHASSSIDISCHE VERTELLINGEN
4 Ik en jij
Martin Buber publiceerde ‘Ik en Jij’ (‘Ich und Du’) in 1923, en al snel werd deze intense meditatie over de verhouding tussen mens en wereld, en tussen mens en God herkend als de sleutel tot zijn gehele oeuvre. Sindsdien is de betekenis van dit werk steeds duidelijker geworden. Thans geldt ‘Ik en Jij’ als een der mijlpalen in de intellectuele geschiedenis van de twintigste eeuw. Dit geschrift is wel omschreven als een mystieke tekst, en werd met recht meer dan eens ‘een gedicht’ genoemd. Inderdaad sluit het aan bij Bubers liefde voor het chassidisme, maar tegelijkertijd markeert ‘Ik en Jij’ ook zijn uitstijgen boven de mystiek, en heeft het een wijsgerige inslag die uitmondt in een nieuwe vorm van bezinning op de diepste geheimen van het bestaan. Met een profetische kracht toont Buber hoe de mens zijn levensweg zoekt tussen moreel nihilisme en sociaal engagement, tussen God en de ander, tussen ‘Ik’ en ‘Jij’. Deze Nederlandse vertaling komt voort uit de erkenning dat ‘Ik en Jij’ als een der grondleggende geschriften van onze tijd voor elke generatie toegankelijk dient te zijn. Wie beseft welke rol de begrippen ‘dialoog’ en ‘relatie’ in de huidige wereld spelen, en hoezeer Bubers gedachtengoed hiervoor de achtergrond vormt, begrijpt welk blijvend belang dit boek heeft.
5 Dialogisch leven
‘Dialogisch leven’ vormt het hart van zijn Martin Bubers visie op mens en wereld. Centraal staat hierbij het vraagstuk van waarachtig contact tussen mensen onderling, en tussen mens en God, dat pas verwerkelijkt wordt door een actieve toewending tot de wereld en tot de ander. De dialoog die aldus ontstaat, overstijgt elke ideologie, elk wijsgerig systeem en zelfs ook elke taal, want hij komt voort uit de ervaring die de mens onmiddellijk brengt tot de ander, tot zichzelf en derhalve ook tot God. De hier bijeengebrachte geschriften over dialogisch leven zijn hoogtepunten uit Bubers oeuvre en vormen een onmisbare aanvulling op zijn hoofdwerk ‘Ik en jij’. Ze worden voorafgegaan door de fameuze ‘Autobiografische fragmenten’, een literaire terugblik op de kernmomenten van zijn jeugd. Wie beseft welke centrale rol dialoog en wederkerigheid in de huidige wereld spelen, begrijpt het blijvend belang van Bubers rijke gedachtegoed.