In ‘De eetbare tuin’ toont de vindingrijke Alys Fowler aan dat er een manier is om van het goede leven en de natuur te genieten – zelfs als je in de stad woont. Fowler bekijkt de traditionele manier van tuinieren en het verbouwen van je eigen groente op een geheel eigen wijze en geeft de lezer tips en tools in handen om op een kleine ruimte – of dit nu een stadstuin, een balkon of dakterras, of zelfs een eenvoudige bloembak is – een prachtige, efficiënte en rijke tuin te creëren. Fowler laat zien hoe je natuurlijke ecosystemen nabootst, hoe je goede mest maakt en hoe je de grond kunt verrijken zodat je je tuin – en natuurlijk de oogst! – kunt optimaliseren.
INLEIDING
Ik wil het allemaal, de hele wijde wereld en alles daarbinnen. Ik wil beken en heuvels, rivieren en zeeën, bergen en weilanden. Ik wil een ongeschonden blije wereld. En om wat bescheidener te zijn: ik wil ook een tuin met veel verschillende gewassen. Deze twee wensen staan niet los van elkaar, want in een gezonde wereld kan ik een deel (en zeker geen klein deel) van mijn eten in mijn eigen tuin verbouwen, op een manier die onze natuurlijke bronnen niet uitput.
We zijn helaas niet allemaal gezegend met een tuin met ruimte voor borders vol bloeiende planten, rotspartijen, boomgaarden en een flinke lap grond voor groente. Ik hoor mensen dan ook vaak klagen: ‘Ik wil graag groenten in mijn tuin verbouwen, maar door de bloemen is er geen plek meer voor.’ Ik zeg dan dat ze dingen door elkaar heen kunnen planten en dat ze zich niet druk moeten maken om de zogenaamde regels voor het gescheiden houden van gewassen. Het kan: met groenten, fruit en bloemen een tuin maken die niet alleen mooi is, maar ook nog eens voedsel levert. En het is niet eens moeilijk.
Talloze mensen willen dolgraag gezond eten verbouwen, maar zijn niet bereid hun stadse bestaan op te geven. Dit boek laat zien hoe je in je achtertuin of op je balkon toch van het goede leven kunt genieten. En daarbij komen niet alleen het aanleggen en beplanten aan bod, maar ook politieke kwesties. Want het verbouwen van je eigen voedsel is niet alleen een kostenbesparing, maar ook een statement tegen de van olie afhankelijke productieketen. Of je nu een balkon, een binnenplaatsje of een immens perceel hebt, door ecologisch te tuinieren doe je niet alleen jezelf en je directe leefomgeving, maar ook het milieu een groot plezier.
korte geschiedenis
In rechte lijnen planten was niet altijd de standaard in de moestuin. Ook werden er niet alleen maar groeten verbouwd. Een apart deel voor eetbare gewassen is een achterhaald victoriaans idee, dat meer over geld en ruimte zegt dan over de juiste aanpak. Rijken verbouwden hun groenten, bloemen en sierplanten op strikt gescheiden plaatsen, terwijl ander mensen ze vaak door elkaar heen lieten groeien.
De traditionele cottagetuin bevat een mix van bloemen en groenten die vaak lukaak door elkaar lijken te staan. De jardin potager is groter, met meer ordening (en meer lijnen), maar de positieve invloed die bloemen, fruit en groenten op elkaar hebben, speelt hier ook een belangrijke rol. De cottagetuin is typisch Engels, de jardin potager Frans, en in de VS kom je steeds vaker de meer eigentijdse variant tegen: de eetbare tuin. Bij eetbare tuinen zijn overal in het tuinlandschap functionele gewassen gezaaid en geplant. Met andere woorden: bijna alles wat je ziet kun je eten.
Sommige eetbare tuinen zijn tamelijk formeel ingericht (met groente in een zorgvuldig aangelegd patroon van bedden), bij andere is er een mix van vorm, functie en frivoliteit. Er staan kruiden voor gebruik in de keuken, snijbloemen voor op tafel, planten die nuttige insecten aantrekken, groenten voor het diner en soms zijn er hoekjes waar de natuur vrij spel heeft.
Deze nieuwe manier van tuinieren heeft mijn hart gestolen. En het bevoorraden van mijn keuken heb ik hierdoor inmiddels tot kunst verheven. Eén ding is zeker: rechtlijnigheid komt er niet aan te pas.
polycultuur
Het verbouwen van verschillende soorten groenten wordt polycultuur genoemd, in tegenstelling tot monocultuur, waarbij slechts één soort wordt geteeld. Bij een ecologische tuin met meer dan één eetbaar gewas is dus ook sprake van polycultuur Bij échte polycultuur worden planten verbouwd die nuttig zijn voor hun ecologische habitat en er tegelijkertijd hun voordeel uit halen.
Het bekendste voorbeeld van dit principe is wellicht de ‘Drie Zusters’, de landbouwtechniek waarbij indianen in Noord-Amerika bonen, mais en courgette op één veld verbouwden. De bonen groeiden rondom de mais de hoogte in en de courgette bleef laag. De bonen gaven de mais stikstof, de maisstengels deden dienst als stokken voor de bonen en de courgette weerde het onkruid en zorgde dat de grond meer vocht vasthield. De drie vormden samen een ecologisch geheel. Polycultuur is dus een nieuwe naam van een zeer oude landbouwtechniek waarbij optimaal gebruik werd gemaakt van natuurlijke eigenschappen en processen.
Complexe polyculturen kunnen uit maar liefst negen verschillende gewassen bestaan. Je kunt bijvoorbeeld tegelijkertijd radijs, sla, kool, goudsbloem en pastinaak zaaien, waarbij je alle soorten over een brede strook verspreidt. De radijs komt als eerste op. Hij biedt schaduw en zorgt dat de bodem meer vocht vasthoudt, waarvan de andere planten vervolgens profijt hebben. Zodra je de radijs oogst, onspruiten de andere planten ook. Door alle gewassen regelmatig te plukken zorg je dat ze genoeg ruimte houden.
Planten met lange wortels, zoals pastinaak, halen hun voeding uit de diepe bodem. Soorten met korte wortels, zoals sla, putten uit de opperlaag. Ze concurreren dus niet om voedingsstoffen. Je moet de gewassen geregeld uitdunnen, maar uit proeven op velden van gelijke omvang blijkt dat je bij polycultuur met een grotere dichtheid kunt zaaien. De planten worden even groot of groter en hoewel de gewassen bij polycultuur minder snel groeien, is de opbrengst meestal groter.
Polycultuur biedt talloze voordelen. Door de diversiteit aan gewassen krijgen ziekten minder kans. Doordat de grond helemaal bedekt is, houdt de bodem meer water vast. En de gevarieerde beplanting trekt verschillende diersoorten aan, waardoor de biodiversiteit ter plekke toeneemt.
De opbouw en het oogsten vragen meer inspanning dan in een tuin met rechte rijen, maar daar staat tegenover dat je nauwelijks hoeft te wieden en dat je de vruchten van het uitdunnen voor het avondeten kunt gebruiken. Bij het opzetten van een polycultuur speelt een prettige aanblik een belangrijke rol. Veel planten moeten in potten worden opgekweekt voordat ze naar lege plekken in een tuin kunnen worden overgezet. Maar als je weet dat je hierdoor nooit zonder eten zit, loont dat zeker de moeite.
Er zijn nauwelijks regels voor de beplanting en combinaties van gewassen. Je moet zelf ontdekken wat bij jouw tuin het beste werkt, want de grondsoort, beschikbare ruimte en verschillende andere aspecten zijn daarbij bepalend. Kies je voor polycultuur, dan ben je een pionier, iemand die zich bezighoudt met een nieuwe soort tuinieren. Vertel over je successen en mislukkingen, want hoe meer we weten, des te beter wordt de methode. Internet is voor het uitwisselen van ervaringen het medium bij uitstek. Ga de tuin in, werk en leer, deel je kennis en leg je vragen aan anderen voor.
Mijn eigen tuin houdt het midden tussen een polycultuur en een eetbare tuin, en ik maak gebruik van het beste uit deze twee werelden. Er is geen strikte opzet, maar de hogere groenten staan wel achter in de borders. De soorten die lager zijn of regelmatig moet worden geplukt staan vooraan. Ik werk voortdurend aan verbetering van de vruchtbaarheid van de grond en heb geen knolgewassen, behalve aardappelen, die de bodem losser maken en een hek buiten het zicht houden. Er staan in de volle grond gezaaide radijs, rucula, goudsbloemen, dille en andere planten. Daartussen heb ik andere groenten, die ik in bakken heb opgekweekt, geplant. Zo kon ik gemakkelijk een goede verdeling maken. Elke dag opnieuw ontdek ik wat voor mij en mijn tuin wel of niet werkt.
Voor een tuin met een goede mix van eetbare en sierplanten moet je de plaatselijke omstandigheden kennen. Voor gezonde groenten en bloemen zijn goede grond, licht en water nodig. Natuurlijk snap ik dat veel mensen bij het planten en oogsten rechte lijnen het handigst vinden. Maar werken in een tuin met een doordachte warboel is echter verrassend eenvoudig als je de prioncipes eenmaal begrijpt, zo heb ik ontdekt. Alle methoden van tuinieren, zonder of mét rechte lijnen, zijn boeiend. Maar als je bloemen, fruit en groenten door elkaar laat groeien, heb je in alle hoeken een complete tuin. Je ziet voortdurend hoe alles erbij staat, want waar je ook kijkt, je gewassen zijn nooit uit het zicht.
Als ik ingrediënten voor het diner verzamel, loop is niet naar een bepaald deel van de tuin, maar wandel rustig rond. Ik pluk wat sla, kijk hoe nieuwe groenten opkomen, duim dat mijn tomaten het goed gaan doen en wacht vol ongeduld op de eerste aardappelen. Er was echter een tijd waarin het anders ging. Mijn eerste stadse groenten en bloemen verbouwde ik onderaan een steil oplopende tuin. Als ik gehaast uit mijn werk kwam, rende ik door het hoogste deel, zonder acht te slaan op mijn planten daar. Nu ik ecologisch tuinier, sta ik dichter bij mijn leefomgeving en begrijp ik mijn rol daarin beter. Die rol is trouwens vrij klein; ik ben meer bezig met eten dan met het bestrijden van ongedierte.
oog voor je omgeving
Kennis over je eigen omgeving kan ik je niet bijbrengen, maar ik wil je wel meegeven dat je deel uitmaakt van een ecosysteem dat uit veel meer bestaat dan jijzelf. En ook jij bent verantwoordelijk voor het welvaren van dat geheel.
Als je je eigen groenten, kruiden en snijbloemen verbouwt, heeft dat zijn weerslag in economische zin. Niet alleen omdat je minder geld uitgeeft aan boodschappen (en aan de sportschool), maar vooral omdat je bewuster wordt. Als je je eigen grond bewerkt en je eigen groenten verbouwt, besef je dat de rijkdom van de natuur grenzen kent, dat je de grond uitput als je hem jaar na jaar inzaait en dat je ook jezelf uitput als je teveel hooi op je vork neemt. Je gaat waarschijnlijk andere producten kopen, dingen die handgemaakt zijn, met oog voor mens, dier en milieu, door échte mensen en niet door grote bedrijven. Zodra je zelf bepaalde vaardigheden onder de knie hebt, herken en bewonder je de kunde van anderen eerder. Daardoor kijk je met een andere blik naar producten en maak je andere overwegingen bij de aanschaf ervan.
Voordat je je eigen eten kunt verbouwen moet je eerst bepaalde dingen kopen. Je zult geld moeten uitgeven aan goede compost, nieuwe planten en zaden of het repareren van oud tuingereedschap. Maar met de productie van je eigen voedsel neem je je economische lot meer in eigen hand en hoef je geen spullen te kopen die voor een habbekrats (en op milieu-onvriendelijke wijze) worden geproduceerd en voor hoge bedragen worden verkocht.
Je kunt deelnemen aan een plaatselijk netwerk. Wellicht zijn er mensen van wie je mest kunt krijgen, met wie je planten en zaden kunt ruilen of die je tuin willen sproeien als je weg bent. Misschien is er een gemeenschapstuin en een tuinierclub. Je zult hoe dan ook merken dat je meer aandacht voor de dingen en mensen om je heen krijgt.
Goed voor je eigen omgeving zorgen is een prettige verantwoordelijkheid die veel goeds met zich meebrengt. Soms is dat overduidelijk (vooral als je uit je eigen tuin eet), andere keren merk je het pas als je enige afstand neemt.
OVER ALYS FOWLER
Alys genoot haar opleiding aan de Horticultural Society, de New York Botanical Garden en de Royal Botanic Garden in Kew. Na haar studie werkte ze als journalist voor het vakblad Horticulture Week en later als horticultureel onderzoeker bij Gardeners’ World. De échte tuin bleef echter trekken, en in 2006 werd Alys hoofd tuinieren van Berryfield, het domein waar de BBC gardeners’ World opnam. Ze is nu een van de vaste medewerkers die vanuit de nieuwe thuisbasis Greenacre het programma presenteren. Alys’ inspiratie voor het tuinieren stamt uit de tijd dat ze als vrijwilliger een gemeenschapstuin aan de Lower East Side in Manhatten werkte. De ethiek, spaarzaamheid en veel van het andere gedachtegoed van daar is terug te vinden in haar werk van nu.
INHOUD
Inleiding
Deel 1: basiskennis
- Het nieuwe denken
- Gezonde planten
- Van start met je tuin
Deel 2: wat te kweken
- Alles wat je moet weten over het telen van groenten (en bloemen)
- Eetbare gewassen
- Bloemen
- Zaden bewaren
Deel 3: eten uit eigen tuin
- Inmaken en conserveren
- Gerechten uit eigen keuken
- Dranken
Meer informatie
Register
Dankwoord
Bron: De eetbare tuin door Alys Fowler