Jos Kessels was één van de sprekers op het symposion Meer dan een melodie op zondag 19 november 2023 op het conferentiecentrum Renova in Bilthoven. Kessels studeerde rechten en filosofie en werkte aanvankelijk als muzikant, journalist en filosofiedocent. Hij promoveerde op een proefschrift over de socratische methode en is sinds jaar en dag specialist op het gebied van het socratisch gesprek. Kessels schreef meer dan vijftien boeken over filosofie, muziek en het goede leven. Hieronder volgen korte beschrijvingen van de vier bovenstaande filosofische boeken over muziek.
1 Taal geven aan muziek, een nieuwe harmonieleer
Hoe kun je de ervaring van muziek beschrijven? Taal is niet in staat uit te drukken wat er met je gebeurt als je luistert naar muziek. Al zijn de klanken zelf nog zo duidelijk, je kunt je beleving ervan niet goed onder woorden brengen, net zomin als van dromen of van geuren en kleuren. Alles wat je erover zegt klinkt flets, het doet geen recht aan het bijzondere van je ervaring en aan je emotie. Toch is muziek te belangrijk om onbesproken te blijven. Zij is een grotere openbaring dan alle wijsheid en filosofie, vond Beethoven. Zonder muziek zou het leven een vergissing zijn, schreef Nietzsche. Gelukkig staan ons naast de gewone taal nog andere uitdrukkingsvormen ter beschikking, zoals poëzie, beeldtaal en kunst. Die hebben een wijder bereik dan de gewone taal. Maar het gebruik daarvan veronderstelt een andere manier van denken over muziek en een andere opvatting van kennis. Die leiden tot een nieuwe harmonieleer waarmee het wel mogelijk is om uitdrukking te geven aan wat je beleeft in muziek. Taal geven aan muziek onderzoekt deze rijke vorm van muzikaal weten, waar ieder mens van nature over beschikt.
LEES MEER OVER TAAL GEVEN AAN MUZIEK
2 Het raadsel van de speelman
Weet de taal die je gebruikt wel uit te drukken wat je wil zeggen? Na het lezen van ‘Het raadsel van de speelman’ weet je dat niet zo zeker meer. In deze filosofische novelle maken we kennis met een hoofdpersoon die toegelaten wil worden tot de orde van kralenspelers. Daarvoor gaat hij in de leer bij de raadselachtige speelman, die in allerlei geheimzinnige gesprekken zijn kennis, houding en karakter toetst. Gaandeweg leert hij zichzelf en zijn beweegredenen steeds beter kennen. Maar de spanningen lopen ook steeds hoger op. Verlaat de ik-figuur de orde van kralenspelers of zal hij de vragen van de speelman weten te doorstaan? In Het raadsel van de speelman speelt filosoof Jos Kessels weergaloos met taal om de grenzen van de taal aan te geven. Poëtische zinnen zetten je steeds weer aan het denken, en brengen je net als de ik-figuur aan het duizelen. Een rijke literair-filosofische vertelling voor liefhebbers van fijnzinnig taalgebruik.
LEES MEER OVER HET RAADSEL VAN DE SPEELMAN
BESTEL HET RAADSEL VAN DE SPEELMAN
3 Socrates, maak muziek
Voor Socrates staat muziek gelijk aan het zoeken naar harmonie. Harmonie ontstaat in het verzoenen van tegenstellingen, van het hoge en het lage, het heilige en het profane. Zo bezien is muziek een metafoor voor het leven. Jos Kessels laat overtuigend zien dat deze muzikale benadering een zinvolle aanvulling is op ons normale wereldbeeld. Of het nu gaat om een muziekstuk van Bach, het werk van andere grote geesten, zoals Immanuel Kant, Thomas Mann of Piet Mondriaan, of om een gesprek met familie of collega’s: steeds staat het vinden van harmonie centraal. Kessels toont hoe we moeten meebewegen op de muzikale bewegingen van de geest en leert ons motieven, contrapunten en wendingen te herkennen in argumenten.
LEES MEER OVER SOCRATES MAAK MUZIEK
4 Het welgetemperde gemoed
Jos Kessels kan gezien worden als de Michael Sandel van de Lage Landen. In Het welgetemperde gemoed geeft hij een aanzet tot denken over jezelf in de traditie van de Bekentenissen van Augustinus en Rousseau, met de muziek van Bachs Das wohltemperierte Klavier als uitgangspunt. Aan de hand van het meesterwerk van Bach reflecteert Kessels op zijn eigen leven. Hij verbindt de wendingen, kenteringen, harmonie en disharmonie uit Bachs muziek aan episodes uit zijn persoonlijke geschiedenis. Het gevolg van Kessels’ zoektocht is dat de lezer onwillekeurig ook over het eigen leven gaat nadenken. Het ogenschijnlijk particuliere project van Het welgetemperde gemoed krijgt zo een universele zeggingskracht. Kessels laat zien hoe hij streeft naar harmonie en verzoening van tegenstellingen, zich verdiept in de klassieke filosofie, de ideeënleer ontdekt en zich als filosoof op de markt begeeft om het ‘ideeënkijken’ in praktijk te brengen. Hij is een denker die doener wil zijn, een gespletene die een geheel wil worden, een sterveling die het goddelijke zoekt. Hij wil zelf muziek worden, het eigen gemoed en dat van anderen temperen, zoals Bach het getemperde klavier laat klinken. Maar uiteindelijk blijkt dat het zuivere ideaal nooit te realiseren is: mensen zijn nu eenmaal zot en troebel. Muziek kan alleen een spiegel zijn.