Het wordt steeds duidelijker dat er bij het ouder worden allerlei veranderingen optreden in de hersenen. Er is niet alleen sprake van verlies maar ook van ontwikkeling van hersenen en vaardigheden. Het is van groot belang dat we oog krijgen voor deze specifieke fase in een mensenleven, zodat we de winst ervan ten volle kunnen benutten en eventuele nadelen kunnen compenseren.
In Het 50+ brein combineert Margriet Sitskoorn nieuwe wetenschappelijke inzichten over de ouder wordende hersenen met eerder in haar boek Lang leven de hersenen beschreven kennis. Zij koppelt deze inzichten aan de hedendaagse maatschappij van langer doorwerken, digitalisering, steeds meer zelf moeten doen en zo lang mogelijk genieten.
Naast de meest recente wetenschappelijke kennis bevat Het 50+ brein ook een programma om zelf vitaal ouder worden te bevorderen, en tips voor het breed toepassen van alle kennis in zowel privé- als werksituaties.
Dit boek is actueler dan ooit, want met de kennis van het 50+ brein kunnen we onbenutte mogelijkheden gebruiken, dogma’s doorbreken en de kwaliteit van werk en leven van velen verbeteren.
WOORD VOORAF
De basis voor dit boek is gelegd in 2008. Het verbaasde me toen dat ouder worden veelal beschreven werd in termen van verval van de hersenen en afname van vaardigheden. Bij het lezen van wetenschappelijke artikelen kwam ik echter ook onderzoek tegen waarin positieve veranderingen in hersenen en gedrag die optreden bij het verouderen beschreven werden. Er leek sprake te zijn van een eenzijdige belichting, die geen recht deed aan wat veel mensen die ouder worden – en laten we voor ‘ouder’ een leeftijd van boven de vijftig hanteren – zelf ervaren. Ik beschreef het zelf destijds zo:
Er zijn veel ouderen die niet beantwoorden aan het idee dat je met het ouder worden alleen maar bergafwaarts gaat. Ze maken meer reizen en zien meer van de wereld dan toen ze jong waren, ze zijn volop op het internet aanwezig, sporten en bewegen regelmatig, dragen met de kennis en de expertise die ze door de jaren heen hebben verkregen op een belangrijke manier bij aan de maatschappij, staan aan het hoofd van bedrijven en instituten, voeden hun kleinkinderen mee op en hebben ook andere belangrijke sociale rollen in hun omgeving. Ouderen rapporteren vaak gelukkig en tevreden te zijn en zich eigenlijk helemaal niet oud te voelen.
Op een genuanceerder beeld te geven van de ouder wordende mens en zijn hersenen en vaardigheden schreef ik daarom een boek waarin ik de positieve veranderingen besprak die optreden met het ouder worden. Dit boek ‘Lang leven de hersenen. Positieve prikkels voor hersenen die ouder worden’, kreeg een hernieuwde belangstelling, gevoed door allerlei maatschappelijke processen en vragen.
Eén van die processen is al langer gaande: de vergrijzing. Enkele getallen: van 1950 tot 2016 is het aantal 65-plussers van 771.000 mensen gestegen naar 3,1 miljoen mensen. De vergrijzing is terug te vinden in alle facetten van de maatschappij: op de werkvloer, in de zorg, op de woningmarkt, in het online-winkelen, de vrijetijdsbesteding, de media en de politiek. Er wordt meer gesproken over leeftijdsdiscriminatie en over het stereotiepe, eenzijdige beeld dat men van ouderen heeft.
Men spreekt over een grijze splitsing (gray divide): een scherpe grens tussen ouderen en andere groepen in de samenleving ten aanzien van vaardigheden, mogelijkheden en meedoen. Deze splitsing zou mede veroorzaakt worden door et verschil in digitale vaardigheden tussen jong en oud en we spreken in dat geval ook wel over digitale splitsing (digital divide). Voorts is er veel te doen omtrent de AOW-leeftijd; mensen moeten steeds langer doorwerken en dit lijkt soms tot problemen te leiden.
Ouderen spreken van stress, stemmings- en energiewisselingen en overprikkeling. Ook lichamelijk zwaar werk eist zijn tol door de jaren heen en maakt doorwerken in bepaalde beroepen moeilijk. Er wordt geknaagd aan de zekerheid van pensioenen en er wordt gesproken over de onbetaalbaarheid van de zorg, terwijl men tegelijkertijd meer en meer inziet dat ouderen over een enorm potentieel beschikken dat aan veel economische en maatschappelijke doelen kan bijdragen.
Ik kreeg bij lezingen voor bedrijven, de overheid en organisaties steeds vaker de vraag of ik meer informatie kon geven over de veranderingen in de hersenen bij het ouder worden. Ook vroeg men hoe deze kennis in de praktijk zou kunnen worden benut.
Het verzoek kwam om een nieuwe versie van Lang leven de hersenen uit te brengen. Ik besloot dit te doen en breidde het boek uit met recente wetenschappelijke kennis, achterliggende theorieën, columns, een programma om vitaal ouder te worden en tips voor het toepassen van de beschreven kennis in werk, privé en maatschappij. Ik schrapte vervolgens wat niet meer relevant was en zo ontstond Het 50+ brein. Ouder wordende hersenen in de moderne maatschappij.
Dit boek gaat in op vragen als: wat verandert er in de hersenen als we ouder worden? Wat zijn hiervan de voor- en nadelen. Hoe maken we gebruik van de voordelen en hoe voorkomen we we mogelijke problemen die onstaan door de nadelen? Ik beantwoord dergelijke vragen tegen de achtergrond van de hedendaagse maatschappij van digitalisering, steeds meer zelf moeten doen, preventie van ziektenen zo lang mogelijk genieten.
Ik besefte tijdens het schrijven steeds meer dat de gedachte dat er niet veel meer in de hersenen verandert als mensen eenmaal volwassen zijn, diep verankerd is in ons denken en doen, en dat dit drastisch moet veranderen. Hopelijk wordt duidelijk dat de veranderingen die optreden in de ouder wordende hersenen, en de positieve en negatieve veranderingen in voelen, denken en gedrag die daar de oorzaak en het gevolg van zijn, zó specifiek zijn dat we kunnen spreken van geronbrein. Een brein met de kenmerken die behoren bij een bepaalde levensfase, net zoals ook bijvoorbeeld het puberbrein of het kleuterbrein het geval is. Met kennis van het geronbrein kunnen we onbenutte mogelijkheden gebruiken, dogma’s doorbreken en problemen voorkomen.
De informatie in dit boek is belangrijk voor ons allen, jong en oud, maar ook zeker voor werkgevers de politiek en organisaties, want aan de hand hiervan kunnen we het potentieel van meer mensen in bedrijven en in de maatschappij beter benutten en economische en sociale kosten verlagen. Het belangrijkste is echter dat we er het welzijn en de gezondheid van velen mee kunnen verbeteren.
INHOUD
I Ouder wordende hersenen in de moderne maatschappij
- Ouder wordende hersenen
- In de moderne maatschappij
II Weetjes
- Uit je comfortzone
- Te veel, te vaak
- Groen voor de hersenen
- Bestaat de oude brompot?
- Grijze haren en een roze bril
- Gouden tip
- Techniek en het nut van frustratie
- Komt wijsheid met de jaren?
- De geheugentest
- Schrijven als medicijn
- Pieken zonder dalen
- De geheugenbron
- Het gevaar lachend tegemoet
- De ideale leeftijd
- Geheugen voor de toekomst
III Het 50|+ brein: vitaal verouderen
- De kennis bij elkaar
- Vitaal verouderen bevorderen: de Schijf van Vijf
- Wat te doen?
Woord van dank
Literatuur
Websites
OVER MARGRIET SITSKOORN
Margriet Sitskoorn is hoogleraar klinische neuropsychologie aan Tilburg University en BIG-geregistreerd klinisch neuropsycholoog. Naast haar wetenschappelijke werk publiceert zij in verschillende bladen, is zij een graag geziene gast bij tv-programma’s en een veelgevraagd (internationaal) spreker. Eerder verschenen van haar hand