Francis Bacon (1561-1626) voelde zich de heraut, de voorvechter, de profeet van een nieuw concept van filosofie en cultuur. Deze waren volgens hem geworteld in een nieuw tijdperk van de geschiedenis van de mens en waren een uitdrukking van een nieuw tijdperk van de geschiedenis van de mens en waren een uitdrukking van een nieuwe situatie van Engeland en de rest van Europa die voor de hele mensheid nieuwe perspectieven moest bieden. Daarom stelde hij alles in het werk om zijn hervormingsplannen te brengen op het niveau van wat wij nu ‘politieke cultuur’ zouden noemen. Hij was er namelijk diep van overtuigd dat het alleen met steun van de publieke machten en koning Jacobus I en van een breed publiek van hoogopgeleiden, mogelijk zou zijn een hervorming van de culturele instituties en de pedagogische systemen tot stand te brengen, een collectief werk op te zetten, mogelijkheden te creëren om te komen tot een samenwerking tussen intellectuelen en politieke macht.
Het publiek waartoe de denkbeeldige spreker die centraal staat in Redargution philosophiarum zich richt, bestaat uit regeringsleiders, hoge geestelijken en wijze mannen uit alle delen van de wereld. Dit is geen toeval. Omdat Bacon goed wist dat zijn strijd een zware strijd zou zijn, nam hij zijn toevlucht tot verschillende literaire vormen en verschillende stijltechnieken. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de felle polemische toon van Temporis partus masculus, het kalme allegorisme van De sapientia veterum, de plechtige aforismen van Novum organum, de van scherpzinnigheid fonkelende pagina’s van de Essays, de profetische toon van New Atlantis.
Voortdurend nam Bacon zijn geschriften opnieuw ter hand om ze aan te vullen, te corrigeren en bij te schaven en was hij ook bereid om zijn eigen werken te censureren. Zoals in 1623, toen hij bij het samenstellen van De augmentis alle passages uit Advancement of learning uit de Latijnse vertaling, die eventueel beledigend konden zijn voor de Europese katholieken of traditionelen schrapte. Het is heel begrijpelijk waarom hij het meerendeel van zijn werken niet heeft uitgegeven: sommige beschouwde hij als simpele schetsen, anderen drukten weliswaar een diepe overtuiging van hem uit – namelijk dat de kennis van vroeger helemaal ontspoord was en dat alle instituten waarin die oude kennis was belichaamd, ontoereikend en inadequaat waren-, maar op een weinig politieke manier.
Rond 1620 kwam er een einde aan de twijfels en de aarzelingen en besloot Bacon, die zich ook in politiek opzicht in een zeer stabiele positie bevond, eindelijk de eerste geschriften te publiceren die hij had weten af te ronden. Zoals blijkt uit een aantekeningenschrift van omstreeks 1608, getiteld Commentarius solutus, sice Pandectae sive ancilla memoriae, had Bacon zelfs gedacht dat hij de tekst van Instauratio magna (de Grote Vernieuwing) buiten Engeland zou moeten publiceren. Maar het werk verscheen in 1620 in London.
Instauratio magna was, zoals de secretaris en biograaf van Bacon, William Rayley schreef, het resultaat ‘van vele jaren van studieen inspanningen; ikzelf heb tenminste twaalf kopieën gezien van Instauratio die jaar na jaar werden onderworpen aan revisies en elk jaar werden gewijzigd en gecorrigeerd’. Bacon had niet veel concessies gedaan aan de traditionele cultuur. Zoals hij in 1622 schreef aan bisschop Andrews, was de bedoeling van de Instauratio dat er iets nieuws werd geboden, ‘niet vermengd met het oude, met uitzondering van enkele toefjes van oude concepten om redenen van goede smaak’. In aforisme 90 van het eerste boek van Novum organum wordt gesteld dat de universiteiten, academies en colleges allemaal even belemmerend zijn voor de vooruitgang van de wetenschap: ‘De lessen en de werkcolleges zijn zodanig georganiseerd dat iemand heel moeilijk op het idee kan komen iets anders te denken dan het gebruikelijke.’
Het titelblad van Instauratio magna droeg de afbeelding van een zeilschip met drie masten dat met gehesen zeilen op het punt staat de zuilen van Hercules te passeren. Een citaat uit het bijbelboek Daniël (12:4) onder de afbeelding luidt: Multi pertransibunt et augebitur scientia (‘Velen zullen passeren en de kennis zal toenemen’).
Het werk bevatte een kort voorwoord waarin werd uitgelegd wat de schrijver ertoe had gebracht de voorlopuige resultaten van zijn grote plan te publiceren. Vervolgens was er een opdracht aan Jacobus I, die werd uitgenodigd om de samenstelling van de geschiedenis van de natuur en de kunsten te ondersteunen. Daarnaast was er een algemeen voorwoord, getiteld Distributio operis, dat een beknopte beschrijving geeft van de verschillende delen waaruit de Instauratio is samengesteld. Bovendien is er een apart voorwoord tot Novum organum, dat in twee boeken is verdeeld. En het bevat Parasceve ad historiam naturalem et experimentalem, het plan van de encyclopedie van de natuur en van de kunsten en de beschrijving van de principes die de voorbereidende werkzaamheden en de uitvoering daarvan moeten leiden.
De zes delen waaruit Instauratio bestaat zijn:
- Patitiones scientiarum (Indeling van de wetenschappen)
- Novum organum, sive indicia interpretatione naturae (Nieuw orgaan, of beginselen van de interpretatie van de natuur)
- Phaenomena universi, sive historia naturalis et experimentalis ad condendam philosophiam (Verschijnselen van het universum, of natuurlijke en experimentele geschiedenis voor de fundering van de filosofie)
- Scala intellectus sive filum labyrinthi (Schaal van het intellect, of de draad van het labyrint)
- Prodromi sive antipationes philosophia secundae (Voortekenen of anticipaties van de tweede filosofie)
- Philosophia secunda, sive scientia activa (Tweede fiosofie, of actieve wetenschap)
De titel van Viscount Saint Albens werd Bacon een paar maanden na de publicatie van Instauratio magna toegekend. De triomf leek compleet: Bacon stond nu op het hoogtepunt van zijn politieke carrière en aan de andere kant was de publicatie van Instauratio een verwezenlijking van zijn oudste diepste dromen. Hij werd alom geroemd als magistraat, als politicus, als schrijver en als filosoof. Hij genoot het vertrouwen van Jacobus I. Hij werd omringd door een hofhouding van vrienden, onder wie behalve William Rawley ook de dichter Ben Jonson en de toen nog niet beroemde Thomas Hobbes, die de taak kreeg enkele essays te vertalen in het Latijn. Op 22 januari 1621 gaf de Lord Chancellor ter gelegenheid van zijn zestigste verjaardag een groot feest voor vrienden en bewonderaars.
Bron: Bacon – pionier van de wetenschappelijke methode, biografie door Paolo Rossi