1 Hanzestedenpad, wandelen langs de IJssel – Bert van den Berg
Met het Hanzestedenpad wandelt u vanuit Doesburg door de betoverend mooie IJsselvallei naar Kampen. Onderweg volgt u de sterk meanderende IJsselmeer in al haar veelzijdigheid. Zo loopt u het ene moment over hoge rivierdijken met imponerende vergezichten; op het andere ogenblik stuit u door robuuste rietpartijen of schrale graslanden met grote grazers. Af en toe voert de route u iets dieper de vallei in door bosrijke landgoederen en langs deftige havezaten. Onmiskenbaar is het machtige voorkomen van de Hanzesteden die u tijdens deze tocht passeert. De historische rijkdom van deze oude handelscentra, zorgt voor een flinke dosis avontuur, cultuur en gezelligheid. Kortom: het Hanzestedenpad heeft alle ingrediënten voor eren onvergetelijke wandelbelevenis, In deze gids zijn bovendien negen extra dagwandelingen opgenomen: een absolute aanrader voor een korte wandelvakantie of een heerlijk dagje uit.
2 Atlas van de Hanzesteden (Doesburg, Zutphen, Deventer, Hattem, Zwolle, Hasselt, Kampen, Elburg en Harderwijk) – Paul Brood, Michel Groothedde, Ewout van der Horst, Frank Inklaar, Harry Stalknecht
Eén van de boeiende aspecten van de geschiedenis van de Hanze is dat zij eeuwenlang functioneerde zonder een organisatie te zijn. Zij was een verbond dat de leden economisch voordeel garandeerde ten opzichte van de concurrentie. Belangrijkste product is de haring uit de Baltische Zee, andere producten zijn wijn uit het Rijngebied, zout uit Lüneburg, stokvis uit Noorwegen, wol uit Engeland, stoffen uit de Nederlanden, bier uit Hamburg en Bremen en granen uit Noord-Duitsland en het Baltische gebied. Aanvankelijk was zij een verbinding van kooplieden, maar omstreeks 1300 werd zij omgezet in een stedenbond. Het jaar 1356 is een omslagpunt. Toen werd de zogenaamde Hanzedag ingesteld als orgaan om de gemeenschappelijke belangen van het verbond te behartigen. Ondanks successen nam slechts een beperkt aantal steden regelmatig deel. Bovendien werden de vertegenwoordigers gehinderd door een te gering mandaat om besluiten te nemen. In het huidige Nederland zijn het vooral steden in het noorden en oosten die tot de Hanze toetreden. De Atlas van negen Hanzesteden plaatst hun lidmaatschap in historisch perspectief.
BESTEL ATLASD VAN NEGEN HANDELSSTEDEN
3 De Hanze, kooplui, koningen, steden en staten – Jan J.B. Kuipers
De Hanze was dé ‘internationale’ handelsorganisatie van middeleeuws Europa. Toen zij in 1356 in Lübeck een officieel stedenverbond werd, had zij al een voorgeschiedenis van eeuwen. Ooit bestonden verschillende Hanzen, zoals de Vlaamse Hanze van Londen. De Hanze domineerde de handel op de Noord- en Oostzee. Haar buitenposten waren vier ‘Kantoren’ in Novgorod, Bergen, Londen en Brugge (later Antwerpen). De Nederlandse Hanzegeschiedenis concentreert zich rond de IJssel- en andere oostelijke steden: Deventer, Zutphen, Kampen, Zwolle, maar bijvoorbeeld ook Groningen, Stavoren, Nijmegen, Roermond. Voor Holland en Zeeland was het Hanzenetwerk eveneens belangrijk. Het leidde tot ingrijpende conflicten als de Hollands-Wendische Oorlog (1438-1441). De neergang voltrok zich in de zestiende eeuw. De oostelijke steden verloren hun positie. Voor Holland en Zeeland resteerde de ‘moedernegotie’: fundament van de wereldomspannende handel in de zeventiende eeuw. ‘De Hanze. Kooplui, koningen, steden & staten’ schildert een kleurrijk panorama. Van Londen tot Novgorod; van Kampen, het ‘Rotterdam van de middeleeuwen’, tot de Waag van Doesburg. Vanaf de voorgeschiedenis passeren de verschillende fasen tot het langdurige einde. Met aandacht voor de Hanzeoorlogen, de robuuste kogge, de inzet van kaapvaart en de vage grens met zeeroof. Voor staatkundige ontwikkelingen, opmerkelijke actoren, de culturele erfenis – Hanzegotiek, portretkunst, literatuur en muziek. Zelfs voor ‘de Hanze na de Hanze’.
4 De Hanze, de eerste Europese handelsmacht – Arnout van Cruyningen
Arnout van Cruyningen vertelt in ‘De Hanze’ over het Europese handelarengilde dat zes eeuwen lang wist te overleven. In 1161 stichtten Duitse koopmansgildes de voorloper van de Hanze, gericht op de handel met de gebieden rond de Oostzee. Door vrijhandel toe te staan, bracht het Hanzeverbond veel economische bloei in Noordwest-Europa. De Hanze ontwikkelde zich tot een stedenverbond, waarbij in de hoogtijdagen meer dan tweehonderd steden aangesloten waren, ook steden uit de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden. Topauteur Arnout van Cruyningen focust in ‘De Hanze’ op de rol van de Lage Landen binnen de handelsmacht en hoe de Nederlanders de Hanze de economische genadeslag toebrachten.
BESTEL DE HANZE, DE EERSTE EUROPESE HANDELSMACHT SOFTBACK
BESTEL DE HANZE, DE EERSTE EUROPESE HANDELSMACHT EBOOK
5 Hanzestad Oldenzaal, een middeleeuwse wordingsgeschiedenis – Gerard Seyger
In een levensbeschrijving van de Merowingische edelman Gombertus treffen we de plaatsnaam Altisalja (Oldenzaal) voor de eerste keer in een historische context (7e eeuw) aan. Ongeveer twintig tot vijfentwintig jaar voordat de rondtrekkende Angelsaksische missionaris Plechelmus op het toneel verscheen. De heilig verklaarde Gombertus werd bij Altisalja gedood bij een poging om gevangen tegenstanders uit handen van “Friese” slavenhandelaars te houden. In de tweede helft van de zevende eeuw werden gevangengenomen “Saksen” als slaven verkocht. De toenmalige “Friezen” hadden een reputatie opgebouwd op het gebied van slavenhandel. De plaatsnaam Altisalja verwijst naar een “sele”, een oorspronkelijk “koninklijk” centrum met een “zaal”, waar religie, rechtspraak, veeteelt en de daarbij behorende handel een rol hebben gespeeld. Daar werden ook de belangrijke besluiten over oorlog en vrede genomen. Ongeveer tweehonderd jaar later verschijnt de naam Aldenselen. Aldenselen is dan een militair en economisch centrum. Vanaf de tijd van bisschop Balderik (tiende eeuw) gaan bisschoppen van Utrecht een rol in Oldenzaal spelen. Het economische gewicht van Oldenzaal wordt in 1049 duidelijk als de Utrechtse bisschop van de Duitse keizer zeer vroege jaarmarktrechten verwerft. Dat is de opmaat voor de rol die Oldenzaal in het ontstaan van de Duitse Hanze gaat spelen. In het belangrijke Hanzeverdrag van Utrecht (1474) toont Oldenzaal duidelijk het economische gewicht voor het Oversticht en het westen van Westfalen. De stad ratificeert dat verdrag dat voor de handel op Engeland noodzakelijk is. Auteur dr. Gerard Seyger beschrijft in “Hanzestad Oldenzaal” de Middeleeuwse wordingsgeschiedenis van de stad met zijn belangrijke rol in de vroegste missionering en zijn opvallende rol in de eerste eeuwen van de Duitse Hanze.