BESTEL WAT STILTE MET JE HERSENEN DOET
Het Gouden Rozenkruis organiseert in Hoorn op de nationale Dag van de Stilte een lezing + gesprek en een stilte wandeling. Na de wandeling vindt er een afsluiting plaats met stiltetekst in de tempel. Tijdens de lezing wordt dieper ingegaan op het boek ‘Stilte van doet het met je hersenen?’ van Michiel le van Quyen. Hij onderzoekt in zijn boek als neurowetenschapper de mogelijkheden om stilte verkrijgen. Hij stelt zichzelf de vragen: Waarom verlang ik zo naar stilte? Maar over welke vorm van stilte heb ik het dan? Is door uiterlijke stilte, innerlijke stilte te verkrijgen? Als ik naar de bron van stilte zoek, is die dan in mijn hart te vinden? En is dat een stilte die ook rust en vrede geeft? Bestaat er ook een stem van de stilte? Al dit soort vragen en mogelijkheden worden verkend in de lezing en gesprek.
- Datum: zondag 30 oktober 2022
- Tijd: 13.30 – 16.00
- Adres: Breed 26, Hoorn
- Aanmelden: webformulier
DE KRACHT VAN STILTE
De Franse neurowetenschapper Michel Le Van Quyen wordt op een dag wakker met een aangezichtsverlamming. Als de diagnose luidt dat hij overwerkt is, krijgt hij absolute rust voorgeschreven. Hij zoekt de stilte op, gaat mediteren en doet verrassende ontdekkingen: de stilte doet hem goed en helpt hem te genezen. Hij is benieuwd hoe dit fenomeen stilte werkt en gaat op onderzoek uit. Hij leidt ons langs verschillende vormen van stilte en toont ons de voordelen ervan.
Zo verhoogt stilte onze creativiteit, verbetert ze ons geheugen en onze verhouding tot onszelf en tot de ander. Met praktische oefeningen laat hij zien hoe we ons kunnen ontspannen en stilte om ons heen kunnen creëren. In dit verhelderende boek toont Le Van Quyen ons de verbazingwekkende kracht van stilte. Hieronder volgen een fragment (p. 21 t/m 24) en de inhoudsopgave.
FRAGMENT UIT HET AANBEVOLEN BOEK (P. 21 T/M 24)
Ik herinner me nog goed de eerste keer dat ik aan een sessie deelnam. Die dag was ik heel vroeg opgestaan. Het was winter en het was koud in Parijs. Toen ik nog suf van de slaap de meditatieruimte binnenkwam, was ik diep onder de indruk: er zaten zo’n twintig mensen, op merkwaardige kussens. De meesten droegen een lang zwart gewaad, de kesa. De ruimte was vrij donker en sober ingericht, er brandde alleen hier en daar een kaars. Ik ging op mijn kussen zitten. Een gongslag gaf het begin van de sessie aan, die ruim een uur duurde. Niets ingewikkelds, niets esoterisch: je hoefde alleen maar te blijven zitten, de blik gericht op de witte muur. Stil en in stilte.
Zen-meditatie is eigenlijk een oefening in stilte van het lichaam. Je blijft stil zitten, er is geen sprake van visualisatie of mantra’s en je hoeft niet je ademhaling te volgen. Eigenlijk doe je niets bijzonders, je neemt alleen de tijd om stil te blijven zitten. In het Japans is daar een term voor: shikantaza oftewel ‘alleen maar zitten’. De term geeft precies aan dat de intentie van zen helemaal niets met het verstand te maken heeft.
Alleen maar gaan zitten, jezelf observeren, in het nu zijn, zonder iets bijzonders te willen bereiken. Dat is alles. Het is heel aards. Als je stilzit, ontspant je lichaam zich geleidelijk en bereikt het een staat van diepe rust. Tot mijn verrassing ontspannen vooral je gelaatsspieren en verschijnt er af en toe een lichte glimlach om je mond. Ik kom daar aan het eind van dit boek, in hoofdstuk 7, nog uitvoerig op terug.
Maar hoe kan een stil lichaam weldadig zijn? We zijn geneigd te denken dat de hersenen op momenten van stilte in een laag tempo functioneren en hun biologische activiteit zo veel mogelijk beperken – een beetje alsof ze op de spaarstand worden gezet. Niets is minder waar. Het is zelfs precies het tegenovergestelde: in rust barst het in onze hersenen van spontane activiteit.
In 1924 neemt de Duitse neurobioloog Hans Berger voor het eerst een hoge hersenactiviteit waar bij een lichaam in rust. Met behulp van de beste galvanometer uit die tijd slaagt hij erin aan de hoofdhuid minuscule elektrische schommelingen te registreren – in de orde van grootte van microvolts. En dat niet alleen: tegen zijn verwachting in ziet Berger dat die elektrische activiteit – afkomstig van de cortex (de laag grijze stof in de kronkelige groeven die de twee hersenhelften omhult) – niet zomaar willekeurige ruis is, maar een golf vormt die beurtelings wegzakt en opkomt, net zoals de golfbeweging aan het oppervlak van de zee.
De onderzoeker ziet ook dat die specifieke hersengolven met een zeer grote amplitude (tien cycli per seconde, oftewel tien hertz), de zogenaamde alfagolven, er evenzogoed zijn als we slapen, dromen of gedachteloos naar het plafond liggen te staren. Terwijl we rusten blijven onze hersenen dus actief!
Tientallen jaren later zien andere onderzoekers dat de hersenen deze elektrische golven met name genereren tijdens zenmeditatie. Deze ontdekking wordt gedaan in Tokio en komt op naam van Akira Kasamatsu en Tomio Hirai, twee Japanse artsen die in de jaren zestig als eersten onderzochten wat er gebeurt in de hersenen van zenmonniken tijdens hun dagelijkse meditatie. De artsen publiceerden de resultaten in een belangwekkend artikel – een van de allereerste op dit gebied.
Wat hadden ze gevonden? Ze zagen in de hersenen van de monniken – in het achterste deel van het hoofd – een toenemend aantal alfagolven. Naarmate de meditatie vorderde, breidden deze alfagolven zich uit tot en met de gebieden die vlak achter het voorhoofd liggen. Een opmerkelijk feit want die gebieden laten in een toestand van slaap, hypnose of ontspanning andere hersengolven zien. Bij monniken die nog niet zo lang mediteerden, duurden die alfagolven maar een paar minuten, waarna de hersenen weer overgingen op golven die bij de slaap horen.
Ondanks dit nauwgezette onderzoek bleven de neurobiologen denken dat ons brein bij rust in de sluimerstand gaat. Zij meenden dat de golfbeweging die in de baanbrekende experimenten aan het licht was gekomen niet meer was dan achtergrondruis, zonder veel belang. Voor hen telde alleen de activiteit van de hersenen bij actie: al het andere vonden ze onbelangrijk. Dat veranderde radicaal met Marcus Raichle, hoogleraar neurologie aan de medische faculteit van de Universiteit van Washington. In 2001 was Raichle de eerste die bij personen in rust niet de elektrische activiteit mat, maar de hoeveelheid energie die de zenuwcellen verbruikten. Hij gaf proefpersonen in een mri‐scanner de opdracht om aan niets bijzonders te denken. Hun hersenactiviteit maakte hij zichtbaar door middel van fmri, oftewel functionele kernspintomografie, een speciale mri‐techniek voor registratie van de lokale variaties in zuurstofgehalte, die nauw verband houden met het energieverbruik.
Wat zag Raichle? De via fmri verkregen beelden lieten een opmerkelijk verschijnsel zien: grote energiegolven die zich langzaam door een uitgebreid netwerk van hersengebieden voortplanten. Deze grote achtergrondgolven volgen elkaar om de tien seconden op, altijd in min of meer dezelfde gebieden, waardoor ze zones die ver uiteenliggen op elkaar afstemmen. De golfbewegingen laten zien dat bepaalde hersengebieden ook in rust grote activiteit vertonen. Het gaat daarbij echt niet om achtergrondruis. Integendeel, de golven zijn zo gestructureerd dat ze zorgen voor resonantie van een samenstel van verschillende hersengebieden.
Maar dat is niet de enige verrassing. Die grote activiteit blijkt veel energie te kosten. Misschien ken je dat gevoel: moe zijn zonder iets bijzonders te hebben uitgevoerd. Dat kan kloppen, want Marcus Raichle heeft aangetoond dat onze hersenen in rust in feite bijna net zoveel energie verbruiken als wanneer we een cognitieve taak uitvoeren of aandachtig met iets bezig zijn! Dat betekent dat de energie die in rust wordt verbruikt overeenkomt met bijna tachtig procent van het dagelijkse energieverbruik van de hersenen. Deze energie, die met denken geen verband houdt, wordt door Raichle ‘de donkere energie van de hersenen’ genoemd, als verwijzing naar de donkere energie van de kosmos, die zeventig procent van de totale energie uitmaakt en waarvan de herkomst een mysterie is. Hoe het precies zit met de hersenactiviteit in rust is nog vrijwel onbekend, maar we weten wel dat die activiteit noodzakelijk is, zeg maar gerust van levensbelang is voor het goed functioneren van ons brein.
INHOUDSOPGAVE
Inhoud
Voorwoord
Een stil lichaam
- De hersenen in rust
- De donkere energie van de hersenen
- Lui zijn, hoe moeilijk is dat
- Niksen voelt nutteloos
- Hyperactiviteitskwalen
- Een verhoogd risico op ziekten
- Beter ademhalen, beter leven
- Weldadige hartgolven
- Stress: ‘een hartslag als het geroffel van een groene specht’
- In een wereld van stilte duiken
- Luisteren naar je lichaam
- De kracht van differentiële ontspanning
2. Stilte om je heen
- Het werkt me op de zenuwen
- Dood door lawaai
- Het binnenoor in gevaar
- Totale stilte, een mythe
- Gezonde geluiden
- De stilte in de natuur
- Geef je creativiteit een boost in het bos!
- Kamer met uitzicht
- De kleine geluiden van de natuur
- Stilte oefenen volgens Thoreau
3. Stilte in aandacht
- Als onze hersenen uitgeput raken
- Pressie en prestatie in balans
- Bescherm je prefrontale cortex
- Is er nog een piloot aan boord?
- Wanneer het brein opbrandt
- We beheersen onze stemming en emoties niet goed
- Ons brein heeft rust nodig
- Je neuronen schoonspoelen
- Alzheimer voorkomen?
- Laat je neuronen groeien!
- Hoe bedrijven zich laten inspireren door wijze mensen
4. Stilte om in weg te dromen
- De droom van Kekulé
- Profijt trekken van mijmeren
- Het spook van de negatieve gedachten
- Stop met dromen!
- Vinden zonder te zoeken
- De boomstructuur van het denken
- Een belemmering opheffen
- Superbrein!
- De sleutel tot sportsuccessen
- Beter (een beetje) afgeleid
- De geheimzinnige toestand van rust
- Wegdromen en het geheim van onthouden
- De geheimen van het geheugen
- Reizen in de tijd
- Het ‘geheugen van de toekomst’
- Dromen dat je iemand bent
- Een bron van veerkracht op elke leeftijd
5. Stil luisteren
- Stil, ik luister naar je
- Leegte scheppen om die goed te kunnen vullen
- Acht seconden aandacht
- Onze innerlijke stemmen
- Wanneer de hersenen gaan resoneren
- Inlevingsvermogen in het theater
- Goed luisteren is van biologisch belang
- Een luisterend oor is van invloed op overlevingskansen
- Oxytocine, het hormoon voor rust en veiligheid
6. Stilte voor de ogen
- Rust gaat via onze ogen
- Kun jij je ogen sluiten?
- Een visuele breedbandverbinding
- Dalí sliep niet tijdens zijn siësta’s
- Minuscule hersenpauzes
- Gesynchroniseerd knipperen
- Een vreemde samenhang met empathie
- Experts in stemherkenning
- Versterkte emoties
- Een gevoel van onveiligheid
- Goed voor het geheugen
- De luxe van leegte
7. Stilte in meditatie
- Het land waar stilte koning is
- De juiste zithouding
- Zelfobservatie
- Twee verschillende technieken
- In de mentale bioscoop
- Mindfulness
- Ontspanning en alertheid afwisselen
- En het defaultnetwerk neemt het over…
- De metafoor van de visser
- Hoe bescherm je jezelf tegen piekeren?
- Wat zijn de gevolgen van dat gepieker?
- Een verstoorde defaultmodus door trauma’s uit de kindertijd
- De kracht van meditatie
- Aandacht als behandeling
- Beter in je vel zitten
8. Een stil zelf
- Het geluid laten verstommen
- De grote Stilte
- Het zelfgevoel op een ander spoor
- De hersengebieden van het ‘zelf’
- De kleur van diepe meditatie
- Een ‘diep heden’, weids als de hemel
Epiloog – Durf stil te zijn
Noten
Bron: Wat stilte met je hersenen doet – een neurowetenschappelijke verkenning, Michel le van Quyen
BESTEL WAT STILTE MET JE HERSENEN DOET
