BESTEL DE IMITATIE VAN CHRISTUS
De schrijver van de wereldwijde bestseller De navolging van Christus (De Imitatio Christi) heet niet Thomas a Kempis, zoals eeuwenlang is aangenomen, maar Thomas Kempis. Dat werd bekend gemaakt tijdens de presentatie een nieuwe, hedendaagse Nederlandse vertaling van Frank de Roo met de titel De imitatie van Christus. Deze vond plaats in de herfst van 2024 in Zwolle, de plaats waar Thomas zijn opus magnum schreef. Tijdens de presentatie werd ook het enige portret van hem dat tijdens zijn leven is gemaakt onthuld (zie bovenstaande foto) en werd zijn juiste sterfdatum genoemd.
Hieronder volgt een beknopte levensbeschrijving van Thomas Kempis zoals die in het boek De imitatie van Christus is opgenomen. Op de omslag staat een detail van het middenpaneel van het beroemde veelluik Het Lam Gods van Jan van Eyck en waarover Pentagram boekwinkel het achtdelige online-programmma Het nieuwe Jeruzalem in jezelf heeft ontwikkeld.
BESTEL DE IMITATIE VAN CHRISTUS
Thomas Kempis is Thomas Hemerken, geboren einde 1380 in de stad Kempen. Hij werd gedoopt in de Maria Geboortekerk in Kempen, vermoedelijk rond 21 december 1380. Zijn vader en moeder heten Johan en Gertrude. Zijn oudere broer Johan is geboren ca. 1366. Het ouderlijk huis staat naast de kerk.
Na de dorpsschool in Kempen trekt Thomas in 1392 naar de latijnse school in Deventer. Eerst bezoekt hij zijn broer Johan in Windesheim. Johan Kempis is een leerling geworden van Geert Grote (1340-1384) en Florens Radewijns (ca. 1350-1400), de stichters van de Moderne Devotie. Hij is een van de eerste Broeders van het Gemene leven en een van de eerste zes monniken van Windesheim.
Johan stuurt Thomas naar heer Florens in Deventer; deze neemt hem op in zijn eigen huis, plaatst hem in de school, helpt hem met het vinden van onderdak, met boeken en schoolgeld, en zal voor hem een geestelijke vader worden. In zijn zevende en laatste jaar in Deventer mag Thomas ook intrekken in het oude huis van heer Florens en de Broeders, dat is ingericht voor studenten. Hier leert hij al een religieus leven kennen; hier leert hij ook boeken kopiëren en de Schriften lezen en begrijpen.
Op een nacht ontvangt hij bovendien in een droom een visioen van het kruis, dat verscheen boven het heer Florenshuis. Na afloop van zijn studie aan de latijnse school besluit hij – ondanks uitnodigingen om verder te studeren aan de universiteit van Parijs – om in het klooster te treden.
Op 29 september 1399 trekt hij naar het nieuwe augustijnenklooster ‘de Berg van de heilige Agnes’ bij Zwolle. Zijn broer Johan is er de eerste prior. Na een proeftijd van bijna zeven jaar wordt hij ingekleed op Sacramentsdag, 10 juni 1406. Nog eens zeven jaar later wordt hij omstreeks 1413 tot priester gewijd. In 1417 voltooit hij zijn kopie van het Missaal, die hij ondertekent: Thomas de Kempen.
Tegen 1416 voltooit hij bovendien een eigen handboek: Nuttige vermaningen voor het geestelijk leven. Hierop komt al snel een vervolg: Vermaningen om tot jezelf in te keren. Tegen 1425 volgen nog twee boeken: Toegewijde aansporing tot de heilige communie en Innerlijke troost. Deze tetralogie van vier boeken – samen beter bekend als De imitatione Christi – blijkt een groot succes en zal uitgroeien tot de bestseller van de eeuw.
Voor Thomas gaat intussen het kloosterleven verder. Dit bestaat uit zingen (elke week zingen de monniken alle 150 psalmen), lezen, bidden en werken. Thomas’ werk bestaat vooral uit het kopiëren en schrijven van boeken. In 1425 begint hij aan een nieuw groot werk: een kopie van de Bijbel in vijf delen. In juni 1425 wordt hij ook aangesteld tot subprior; in deze functie moet hij de novicen bijstaan. Helaas: in september 1425 moeten de broeders alle koordiensten staken uit gehoorzaamheid aan de paus in een geschil over de nieuwe bisschop van Utrecht. De discussie houdt aan en verplicht hen om in ballingschap te gaan: op 11 juni 1429 vertrekken ze naar een klooster in Friesland (ludingakerke in Almenum), dat ze helpen hervormen.
Ruim drie jaar later keren ze terug. De laatste veertien maanden van deze ballingschap brengt Thomas echter door in het klooster Bethanië in Arnhem, waar hij zijn broer Johan bijstaat op diens sterfbed. Johan Kempis overlijdt op 4 november 1432. Hierna keert ook Thomas terug naar Zwolle. Hij werkt er verder aan zijn Bijbel: het laatste deel zal hij uiteindelijk voltooien op 24 juli 1439. In 1441 – hij is dan 60 jaar – laat hij ook een codex inbinden met de vier boeken van de Imitatio Christi, samen met nog negen eigen traktaten. Zowel de Bijbel als het eigen werk tekent hij: ‘Door de hand van broeder Thomas Kempis.’
Vanaf zijn terugkeer in Zwolle zet hij zich nu ook aan geschiedschrijving. In 1433 schrijft hij de Kroniek van de Berg van de heilige Agnes: de ontstaansgeschiedenis van zijn klooster. Door zijn voorbeeld is dit zeer belangrijk voor de geschiedschrijving in de Nederlanden: het brengt een stroom van kronieken teweeg in de tweede helft van de vijftiende eeuw. Omstreeks 1437 voltooit hij ook de Dialoog met novicen in vier boeken: De minachting van de wereld, Leven van Geert Grote, Leven van heer Florens en Levens van de leerlingen van heer Florens. Dit is een basiswerk voor de geschiedenis van de Moderne Devotie, en bevat ook de meeste autobiografische gegevens over zijn leven. In of kort na 1448 voltooit hij ook nog het Leven van de maagd Lidwina: een boek dat hij schreef op verzoek.
Op 25 juli 1448 wordt hij opnieuw tot subprior verkozen; hij is dan 67 jaar. In 1454 is hij aanwezig op het Generaal Kapittel in Windesheim. In 1456 – hij is dan 75 jaar – laat hij weer een codex inbinden met eigen werk, die hij afsluit met de Middelnederlandse tekst Van goeden woerden to horen ende die to spreken. Het is zijn enige tekst in de volkstaal en een klein testament van zijn leven. Na een lang en vruchtbaar leven in het klooster bij Zwolle overlijdt hij op 1 mei 1471, ruim negentig jaar oud. Hij heeft dan zo’n vijftig eigen werken geschreven. Zijn magnum opus De imitatione Christi blijft echter wereldwijd de harten van mensen veroveren: het groeit uit tot een van de invloedrijkste boeken uit de geschiedenis en een van de grootste bestsellers aller tijden.
De juiste sterfdag van Thomas Kempis
Sinds 500 jaar denkt de traditie door een verkeerde transcriptie dat Thomas stierf op 25 juli, het feest van Jakobus de meerdere. In werkelijkheid stierf hij op het feest van Jakobus de mindere: dit is 1 mei.
