BESTEL DE ROZENKRUISERS IN NEDERLAND, TIJDELIJK VAN € 29,50 VOOR € 15,00

EN ONTVANG GRATIS AD FONTES

De kunstschilder Johannes Symonsz. van der Beek, beter bekend als Johannes Torrentius (1588-1644) had een bewogen leven. Hij leefde als een vrije geest met libertijnse opvattingen, nam geen blad voor de mond, vooral als het over godsdienst ging. Hij wordt wel in verband gebracht met de rozenkruisers uit de zeventiende eeuw. Is dat terecht? dat is één van de vele vragen waar Govert Snoek op ingaat in zijn boek De Rozenkruisers in Nederland. Hieronder volgen gedeelten uit hoofdstuk 4, dat helemaal gewijd is aan Torrentius, die vooral leefde en werkte in Amsterdam en Haarlem.

De omstreden schilder Johannes Symonsz. van der Beek, beter bekend als Johannes Torrentius, werd als Johannes Symonsz voor of op 20 januari 1589, vermoedelijk in Amsterdam, geboren en was verwant aan de toneeldichter Theodoor Rodenburg en de familie Spiegel. Zijn ouders Symon Jansz, bontwerker, en Symontgen Lucasdochter waren op 19 september 1587 getrouwd. Hij werd katholiek opgevoed en bleef dat tot zijn 25e of 26e jaar. Jan Wagenaar deelt mee dat de vader van Torrentius, naderhand bontwerker in Keulen, de eerste tuchthuisboef was van het in 1595 opgerichte tuchthuis. Tegenstanders van de schilder maakten daar later graag gebruik van. Symontgen Lucasdochter, zijn moeder, was zeer zorgzaam en stond haar zoon steeds terzijde tijdens zijn gevangenschap.

Voor 1612 woonde Jan Symonsz enige tijd in Spanje waar hij ook schilderde. Torrentius’ huwelijk van 5 februari 1612 met Neeltgen van Camp, ook geschreven als Van Kampen, was ongelukkig en duurde slechts enkele jaren. Later schijnt hij daar wel spijt van gehad te hebben. Vanaf zijn trouwen of wellicht al eerder gebruikte hij de achternaam Van der Beek. In 1615 bezocht Torrentius de schermclub van Thibault in Amsterdam, waar naast schermen en musiceren waarschijnlijk ook over meer filosofische zaken werd gesproken. Van mei 1621 tot oktober 1621 zat Torrentius door toedoen van zijn schoonvader Jacob van Camp in de Amsterdamse gevangenis omdat hij zich kennelijk niet had gehouden aan de overeenkomst zijn vrouw te onderhouden.

Eind oktober 1621 verliet hij Amsterdam en vertrok mogelijk naar Leuven. Daar werd namelijk op 16 december 1621 een Joannes Torrentius als student ingeschreven. Er is geen zekerheid of het inderdaad om de Amsterdamse Torrentius gaat want de geboorteplaats en het geboortejaar worden niet vermeld. Deze student was wel een welgesteld persoon zodat het niet onmogelijk is dat het om de schilder gaat, die kennelijk altijd goed van geld voorzien was . Uit de matrikels blijkt ook niet wat Torrentius studeerde. Volgens de Engelse ambassadeur Carleton had Torrentius echter nooit gestudeerd. Alleen wat meetkunde die hij nodig had voor het schilderen.

Meetkundige figuren zijn eveneens te zien op de voorstelling die Torrentius in het
album amicorum van Thibault schilderde (zie hierboven). Van het schilderij van Torrentius in het
Rijksmuseum (zie hieronder_ wordt ook gezegd dat meetkundige principes eraan ten grondslag liggen.

In Haarlem logeerde hij veelal bij de rijke doopsgezinde koopman Christiaen Coppens in de Zijlstraat, waar hij ook zijn atelier had ingericht. In het St. Lucasgilde, het schildersgilde van Haarlem, komt zijn naam echter niet voor. De vaste woonplaats van Torrentius was echter de woning van procureur Backer op de Bloemmarkt in Amsterdam, bij wie hij commensaal was.

Door zijn levenswandel, die hem vrienden en vijanden opleverden, trok hij al vlug de aandacht van de Haarlemse bestuurders. Via een brief van 1 februari 1621 vroegen zij de kerkeraad om inlichtingen over Torrentius. In het kerkeraadboek valt op 2 februari 1621 te lezen:

‘De E. heeren burgemeesteren en regeerders onser stede Haarlem welke door haeren missive gedateert den 1 februari 1621 aen den kerkeraet versocht, aen haere E. te laeten weten wat sy mochten vernomen hebben van eenen sekeren Jan Symonsz, schilder, die beruchtight wert van eenige damnable en abominable ketterie te strooyen onder de ghemeenen man. Is goet gevonden dat yeder informatie sal nemen op den voornoemde Jan Simonsz ende van insuikeren om sekerheyt der sake te becomen.’

4.7 Torrentius rozenkruiser ?

Torrentius, van wie ook een portret te zien valt in het album amicorum van Joachim Morsius, wordt op verschillende plaatsen een rozenkruiser genoemd. Verwijzingen hiernaar zijn te vinden in het al genoemde schrijven van 19 januari 1625 van het Hof van Holland aan Haarlem, het verhoor van 31 augustus 1627, de getuigenis van Hendrick Ryersz van Swieten, de spotprent van Pieter Nolpe op de rozenkruisers en Huygens uitspraak over de ‘nieuwe secte’ van Torrentius, hoewel door de laatste de rozenkruisers niet met name worden genoemd. Afgezien daarvan kunnen er nog een interpretatie en andere aanwijzingen vermeld worden. Op het door Torrentius vervaardigde stilleven van 1614 zijn de letters E.R. + te zien, die wel uitgelegd worden als “Eques Roseae Crucis” (ridder van het rozenkruis).

Dit is ongetwijfeld afgeleid uit het gradensysteem van de latere rozenkruiserbewegingen; zij kenden namelijk fratres, equites en imperatores. Van de rozenkruisers van 1614 is echter alleen de naam frater bekend, zodat deze verklaring niet als erg waarschijnlijk gezien kan worden. Van Jan van der Veen verscheen het boekje Zinnebeelden oft Adamspel, Amsterdam 1642, waarin een gedicht voorkomt op het bruidspaar Willem Vreinck en Bertha Muyllemans dat op 26 oktober 1630 getrouwd was in Deventer. In het libertijns aandoende stuk worden de rozenkruisers direct na Torrentius (Jan Taurens) in de gevangenis genoemd, zodat verondersteld mag worden dat Van der Veen verband tussen hen beiden zag.

Er kan nog een voorbeeld genoemd worden van de samenhang tussen rozenkruisers en Torrentius en zijn vrienden. Hoewel in het vonnis niet meer over de rozenkruisers gesproken wordt, is er toch een concept-verhoor bewaard gebeleven dat op de pijnbank aan Christiaen Coppens afgenomen zou worden. Daarin staan onder meer de vragen:

‘Off hy die spreeckt [Coppens] vande Broederschap ofte Ordre vande Roosen-cruyse es. Indien jaa, wat d’selve Ordre medebrengt ofte inhoudt. Ende wie in de Provincie van Hollandt syn mede-broeders en mede-susters zyn, hoe genaempt ende waer woonachtich. Ende off d’voorsz. Jan Symonsz [dat is Torrentius] mede van die Ordre vande Roosecruyse es ?’

De antwoorden ontbreken echter. Deze vragen werden zoals gezien ook al aan Torrentius gesteld; alleen de laatste vraag is er bijgekomen. Als laatste zijn nog het vermelden waard de klachten over de rozenkruisers in Haarlem, geuit op de particuliere synode van Noord-Holland, gehouden in 1626 te Alkmaar. Er worden geen namen genoemd maar het is wel duidelijk dat het om Torrentius en zijn kring moet gaan.

Indien Torrentius inderdaad een bedrieger, leegloper, losbol, “pest voor de jeugd” en schilder van obscene schilderingen was, kan hij geen rozenkruiser zijn geweest aangezien uit de Fama, Confessio en Chymische Hochzeit blijkt dat de broeders van het rozenkruis in ieder geval een serieus leven leidden. Het is evenwel helemaal niet zeker dat Torrentius zo’n verdorven figuur was en het is bijgevolg niet uitgesloten dat hij een rozenkruiser was. In de Republiek is Torrentius eigenlijk de enige persoon die zo duidelijk een rozenkruiser wordt genoemd, hoewel hij zelf tijdens zijn eerste verhoor ontkende iets met hen te maken te hebben.

INHOUDSOPGAVE VAN ‘DE ROZENKRUISERS IN NEDERLAND’

1. 1. Inleiding
   2. Achtergrond 2.1 Rond 1600 – 2.2 Overzicht van de rozenkruisers vanaf circa 1600 –
      2.3 De manifesten (Fama, Confessio en Chymische Hochzeit) – 2.4 Samenvatting van de manifesten – 2.5 Herkomst manifesten – 2.6 Aard en doel van de rozenkruisers – 2.7 Reacties op de manifesten – 2.8 Rozenkruisers, “Dichtung oder Wahrheit”
   3. De Nederlandse Fama Fraternitatis en Confessio Fraternitatis en Nederlandse reacties (1615-1624)
      3.1 Fama Fraternitatis en Confessio Fraternitatis – 3.2 Chymische Hochzeit – 3.3 Nederlandse reacties (1615-1624) op de Fama Fraternitatis en Confessio Fraternitatis – 3.4 Paulus de Kempenaer – 3.5 M.B. – 3.6 J.B. – 3.7 L.V. – 3.8 L.D.V.Z. – 3.9 Andreas Hoberveschel von Hobernfeld – 3.10 Samenvatting Nederlandse reacties – 3.11 Dirck Volkertz Coornhert
   4. Johannes Torrentius (Johannes Symonsz van der Beek) / Haarlem 4.1 Het proces Torrentius – 4.2 Steun en gratie voor Torrentius, Massa, Le Blon, Vernatti – 4.3 Torrentius een verdacht persoon ? – 4.4 Huygens en Torrentius – 4.5 Torrentius’ ’sociëtijt’ – 4.6 Torrentius’ leer – 4.7 Torrentius rozenkruiser ? – 4.8 Vrienden en bekenden van Torrentius – 4.9 Besluit
   5. Enkele theologen over de rozenkruisers 5.1 Jean Roberti (Rudolf Goclenius en Johannes Baptista van Helmont) – 5.2 Het oordeel van de Leidse theologen – 5.3 Willem Teellinck – 5.4 Gravamina Harlemensis – 5.5 Laurentius Beyerlinck – 5.6 Gisbertus Voetius – 5.7 Johannes Hoornbeek – 5.8 Petrus van Mastricht, Franciscus Ridderus, Johannes à Marck, Friedrich Adolph Lampe – 5.9 Besluit theologen
   6. Enkele historieschrijvers over de rozenkruisers 6.1 Willem Baudartius – 6.2 Pieter Jansz Twisck – 6.3 Nicolaes Jansz van Wassenaer – 6.4 Gijsbert Lap van Waveren – 6.5 Johannes Cluverus – 6.6 Georg Hornius – 6.7 Foeke Sjoerds
   7. Den Italiaenschen Waerseggher en een Silezische monnik
   8. Plaatsen in verband gebracht met de rozenkruisers 8.1 Amsterdam – 8.1.1 Rubens aan de Peiresc – 8.1.2 Joachim de Wicquefort en Andreae’s Societas Christiana, Menasseh ben Israel, Petrus Sarrarius, Samuel Hartlib, John Dury, Jan Amos Comenius – 8.1.3 Een spotprent op de broederschap van het roode kruis – Johannes Torrentius – Roemer Visscher – Maria Tesselschade Visscher – Theodoor Rodenburg – Pieter Cornelisz Hooft – Joost van den Vondel / Constantijn Huygens – Joost van den Vondel – Constantijn Huygens – Samuel Coster – Een onbekende en de duivel – Besluit spotprent op de rozenkruisers – 8.1.4 Gerard Thibaults schermclub – Nicolaes van der Laen, Cornelis van Hogelande, Rene Descartes – Theodoor Rodenburg, Anna Roemers Visscher, Anna Maria Schuurman – Adrian van Nieulandt – Johannes Torrentius – Michel le Blon, Daniel Jonctys, Daniel Sennert – Besluit Gerard Thibault – 8.1.5 Michael Maier – 8.1.6 Johann Rudolf Glauber – 8.1.7 Pieter Cornelisz Plockhoy van Zierikzee en Andreae’s Invitatio Fraternitatis Christi – 8.1.8 Franciscus van den Enden en Baruch de Spinoza – 8.1.9 Een rozenkruisgebed – 8.1.10 Besluit Amsterdam – 8.2 ’s Gravenhage – 8.3 Leiden – 8.3.1 Thomas en Govert Basson – 8.3.2 Robert Fludd – 8.3.3 Govert Basson, Robert Fludd, Henri Renerius, Pieter Rammaseyn, Barend Rhijnenburg, Laurens Gysbertsz van Nyendael, Adriaan Vlacq, Nicolas Barnaud, Cornelis Daemsz – 8.3.4 Govert Bassons veilingcatalogus van 1630 – 8.3.5 Vervolg catalogus Basson – 8.3.6 Catalogus Van Raphelingen – 8.3.7 Catalogus Johannes Werrinck – 8.3.8 Johannes Antonides van der Linden – 8.3.9 Catalogus Johann Elichmann – 8.4 Warmond – 8.4.1 Rozenkruisers in Warmond
   9. Personen in verband gebracht met de rozenkruisers 9.1 Daniel Stolcius (Stoltz von Stoltzenberg) – 9.1.1 Daniel Stolcius en zijn album amicorum – 9.1.2 Willem Jansz Blaeu – 9.1.3 Besluit Stolcius – 9.2 Cornelis Drebbel – 9.2.1 Was Julianus de Campis een pseudoniem voor Cornelis Drebbel ? – 9.2.2 Leven van Drebbel – 9.2.3 Gerrit Pietersz Schagen – 9.2.4 Gerrit Pietersz Schagen, taal der natuur – 9.2.5 Gerrit Pietersz Schagen als uitgever – 9.2.6 Jan Hendrick Jarichs van der Ley – 9.2.7 Cornelis Drebbel en Hendrick Goltzius – 9.2.8 Drebbels vrienden in Alkmaar en zijn geschriften – 9.2.9 Praag, Londen – 9.2.10 Samenvatting Drebbel – 9.3 Joachim Morsius – 9.3.1 Morsius in Nederland – 9.3.2 Joachim Morsius, Frans van Schooten, Johannes Mercator, Bernhard Paludanus, Jan Izaac Pontanus, Ernst Brinck en anderen – 9.3.3 Ernst Brinck, Philipp Ziegler – 9.3.4 Joachim Morsius, Ysbrandt van Rietwyck, Daniel van Vlierden – 9.3.5 Morsius’ latere reizen in de Republiek – 9.3.6 Besluit Morsius – 9.4 Petrus Mormius (Pierre Morme) – 9.4.1 Mormius als auteur – 9.4.2 Comenius over Drebbel en Morme – 9.4.3 Identiteit Mormius – 9.4.4 Herkomst Mormius – 9.4.5 Besluit Mormius – 9.5 Friedrich Grick – 9.5.1 Grick als veelschrijver – 9.5.2 Herkomst Grick – 9.5.3 Grick in Altdorf – 9.5.4 Grick als dichter – 9.5.5 Besluit Grick – 9.6 Michel le Blon – 9.6.1 De Bry, Jennis – 9.6.2 Verdere verwanten van Michel le Blon – 9.6.3 Michel le Blon, Böhme en de rozenkruisers – 9.6.4 Böhme en rozenkruisers – 9.6.5 Besluit Michel le Blon – 9.7 Vincent van Drielenburch, Jan van Doorn, Jan Jansz van Arnhem, Jacob van der Voort en anderen – 9.7.1 Een brief van de rozenkruisers aan Vincent van Drielenburch – 9.7.2 Utrecht, Jan van Doorn – 9.7.3 Jan Jansz. van Arnhem – 9.7.4 Van Drielenburch en alchemie ? – 9.7.5 Leven van Van Drielenburch – 9.7.6 Na 1618 – 9.7.7 Nieuwe problemen met de magistraat – 9.7.8 Nog meer problemen – 9.7.9 Portret Van Drielenburch – 9.7.10 Geschriften van Van Drielenburch – 9.7.11 Conclusie Van Drielenburch
   10. Besluit 

1. 1. 6. Résumé
         Bijlagen
         Literatuur
         Ongedrukte bronnen
         Afkortingen
         Personenregister

BESTEL DE ROZENKRUISERS IN NEDERLAND, TIJDELIJK VAN € 29,50 VOOR € 15,00

EN ONTVANG GRATIS AD FONTES

LEES OVER DE BOVENSTAANDE ACTIEBOEKEN – KORTING VERVALT OP 30 SEPTEMBER