Naar Oud-Egyptische traditie wordt de schepping van de wereld toegeschreven aan de god Atoem van Heliopolis. De leer van Memphis, een product van de machtige priesterklasse van deze stad, probeert deze eer aan Ptah toe te schrijven. Omdat de Heliopolitaanse scheppingsmythe ouder is, proberen de priesters uit Memphis beide verhalen te combineren. Ze doen dit door Ptah, hun beschermgod, de schepper van andere goden te maken. Hij wordt hierbij dus verantwoordelijk gesteld voor de creatie van de schepper van de wereld. Deze doctrine, ook ‘Memphitische theologie’ genoemd, is vastgelegd op de Shabakasteen. In essentie is deze theologie een geïntellectualiseerd verslag van het ontstaan van het universum.
De tekst is wordt volgens drie hoofdthema’s gestructureerd.:
- de ontdekking van de oertekst en de rol van de koning als redder van deze tekst en stichter van een nieuw monument voor de Memphitische god Ptah;
- de eenmaking van het Oude Egypte door Ptah (Geb), gekoppeld aan de redding van het lichaam van Osiris en zijn begrafenis in Memphis, en gevolgd door de troonsbestijging van Horus en de manifestatie van verschillende ‘Ptah-vormen’;
- een opsomming van de eigenschappen van de god Ptah in de vorm van een hymne. De tekst sluit af met een herhaling van het thema van de redding van Osiris, zijn begrafenis en de kroning van de koning.
Ptah is de hoofdfiguur in de memphitische theologie. Hij schiep de wereld in zijn hart, het centrum van zijn intellect, en bracht alles tot leven door het hardop citeren van de namen van goden, mensen, steden en tempels. Atoem werd geboren uit zijn vader Ptah (Noen) en moeder Ptah (Noenet). Hij wordt gelijkgesteld met het hart en de tong van Ptah, de organen waardoor Ptahs scheppingshandeling kon worden voltrokken. De goden die geschapen werden door het hart en de tong van Ptah worden als afbeeldingen van Atoem afgeschilderd.
Er is een sterke verbinding met de aardgod Tatenen, vooral bij het schenken van eeuwig leven en het scheppen van de koninklijke titulatuur, waarbij de dubbele kroon van Opper- en Neder-Egypte uit Tatenens hoofd groeit. In de tweede kolom van de tekst wordt Ptah beschreven als de vader van koning Shabaka in zijn vorm van Ptah-Tatenen. In ruil voor het eeuwige leven schenkt de koning hem een grote tempel in Memphis. Tatenen is in de Memphitische theologie echter niet als vorm van Ptah voorgesteld en treedt dus ook niet op de lijst van Ptah-vormen (d.w.z. de goden die uit Ptah ontstaan zijn). Als bijzonder aspect van Ptah (scheppende materie, aarde) is hij diens gelijke.
Dit groeiende belang van Ptah is natuurlijk politiek en heeft te maken met het toenemende belang van Memphis ten koste van Heliopolis. De terugkerende verwijzingen naar de eenmaking van Egypte verheerlijken eveneens Shabaka’s regering, die ervoor zorgt dat het land opnieuw één wordt na een periode van 300 jaar verdeeldheid. Desalniettemin, en ondanks de wijdverbreide bekendheid van Ptah, heeft de Memphische scheppingsmythe nooit de invloed genoten die de Heliopolitaanse mythe had.
Bron: Goden van Egypte – op zoek naar de wetten van de kosmos, Maarten J. Raven (redactie) en Ilona Regulski
BESTEL GODEN VAN EGYPTE – OPZOEK NAAR DE WETTEN VAN DE KOSMOS