Wat is de oorsprong van van korte muziekfragmenten die klinken zijn het online jaarprogramma Oorsprong nu! ? Ze komen uit de inleiding van het symfonische gedicht ‘Also sprach Zarathustra’ van Richard Strauss. De bovenstaande video is een opname van een uitvoering van dit werk in Alte Oper Frankfurt op 4 februari 2023 onder leiding van Andrés Orozco-Estrada.
Richard Strauss vertegenwoordigt het type van het genie, dat wij maar zelden tegenkomen. Bij hem is alles methodisch en nauwkeurig, ongelooflijk beheerst en overwogen. In vaste uren, waaraan hij zich nauwgezet houdt als plichtsgetrouwe ambtenaar, schept hij zich een kleurige wonderwereld. En wie alleen die kleurige resultaten ziet en hoort, vindt er de meest volstrekte tegenstelling in van burgerlijkheid en ambtenarij. Zozeer heeft zijn inspiratie zich vertrouwd gemaakt met de starre regelmaat van zijn arbeidsindeling, dat ze hem nooit in de steek laat.
Dit is een scheppen zonder vulkanische uitbarstingen, zonder zenuwspanningen en zonder de aanvallen van woedende vertwijfeling, die zo dikwijls de geboorte van geniale werken begeleiden. En toch suggereert zijn muziek bijna altijd een dramatische bewogenheid. Daar dient nog aan te worden toegevoegd, dat Richard Strauss met hetzelfde meesterschap opera’s, symfonische gedichten en liederen componeert. Iets dergelijks treffen wij in de muziekgeschiedenis slechts bij hoge uitzondering aan.
Dat de muzikale stijl in menig opzicht aan Wagner herinnert, valt niet te verwonderen. Het zijn immers de werken uit de jonge jaren van Richard Strauss. Die tijds sloot onmiddellijk bij Wagner aan en Strauss was toen een groot bewonderaar van de meester ban Bayreuth. Toch mag men hier zeker niet aan nabootsing denken. Richard Strauss gaat eigen, nieuwe wegen. Hij aanvaardt echter dankbaar de muzikale middelen zoals zij, in het bijzonder dank zij Wagner – in zijn tijd waren gegroeid. De symfonische gedichten van Strauss zijn programmamuziek in de hoogste zin van het woord. Ze bepalen zich niet tot een eenvoudige schildering van buiten de wereld van de muziek liggende gedachten en gebeurtenissen. De schilderende techniek gaat geheel op in zuiver muzikale en meesterlijke beheersing van de vorm.
In zes maanden van het jaar 1896 voltooide Richard Strauss ‘Also sprach Zarathustra’. Nog datzelfde jaar leidde hij te Frankfurt de eerste uitvoering ervan. De compositie is geïnspireerd door het gelijknamige werk van Nietzsche, zij het dan ook zeer vrij. Heeft Strauss hier wijsbegeerte in muzikale vormen uitgedrukt? Is dat werkelijk mogelijk. Of heeft de dichterlijke uitbundigheid van Nietzsche hem meegesleept? Dat laatste was waarschijnlijk het geval. Het resultaat is een ongewoon stuk muziek , kleurig en fraai van klank, maar minder gemakkelijk te begrijpen dan de andere symfonische gedichten van Strauss.
LEES OVER ALDUS SPRAK ZARATHOESTRA
BESTEL ALDUS SPRAK ZARATHOESTRA
Een uitvoering van ‘Also sprach Zarathustra’ duurt ongeveer 33 minuten. Inclusief de inleiding bestaat het geheel uit negen delen, die niet door rustpauzes worden onderbroken. De vernoeming van de delen naar hoofdstukken uit het boek vormt de enige aanwijzing van hun programmatische context:
- Einleitung, oder Sonnenaufgang: Inleiding, of zonsopkomst
- Von den Hinterweltlern: Over de achterwereld-figuren
- Von der großen Sehnsucht: Over het grote verlangen
- Von den Freuden und Leidenschaften: Over vreugde en hartstochten
- Das Grablied: Het requiem
- Von der Wissenschaft: Over de wetenschap
- Der Genesende: De herstellende
- Das Tanzlied: Het danslied
- Nachtwandlerlied: Lied van de dolende nachtwaker
BESTEL MAHLER EN STRAUSS – OP WEG NAAR EEN NIEUWE TIJD
Hoewel Gustav Mahler (1860-1911) en Richard Strauss (1864-1949) slechts vier jaar schelen is er een wereld van verschil tussen hun afkomst en achtergrond. Strauss, katholiek, leek alles in de schoot geworpen, Mahler, joods, moest voor alles vechten. Maar hun uiteindelijke doel was hetzelfde: het bereiken van de top, als dirigent en als componist. Lange tijd liepen hun wegen parallel maar uiteindelijk kozen zij elk voor een eigen muzikale richting. Strauss keerde terug naar het oude vertrouwde idioom der tonaliteit, Mahler koos voor de nieuwe tijd en legde de basis voor Arnold Schönberg en de zijnen: de twaalftoonstechniek. Van symfonisch gedicht tot bitonaliteit en clusterakkoord volgen wij de wegbereiders voor de twintigste-eeuwse muziek, waarbij de geplande première van Strauss’ opera Salome aan de Weense Hofopera onder leiding van Mahler centraal staat.
