Beschouwing 2

Mysteriën van de ziel

Ontstijgen aan dualiteiten (hoofdstuk 2 uit het bijbehorende boek)

 

BESTEL MYSTERIËN EN SYMBOLEN VAN DE ZIEL2 boot

BESCHOUWING GEBASEERD OP SPIRITUELE TEKST 2

Als je op basis van grenzeloos gewaarzijn beseft dat de ziel vormloos en tijdloos is, en ervaart dat je bewustzijn een onthulling is van een grandioze werkelijkheid – aldoordringend en volmaakt – ontspruit daaruit nieuwe wording. Als ziel ben je geroepen om een schakel te zijn tussen de eenheid en de veelheid, een levende verbinding tussen hemel en aarde.

Het domein van de ziel wordt gekenmerkt door eenheid, vrijheid en liefde. Dat zijn geen ob-
jectieve eigenschappen, maar kwaliteiten die intens kunnen worden ervaren, want de wereld van de ziel is niet gelokaliseerd in ruimte en tijd, maar heeft betrekking op de levende ervaring waarin er geen onderscheid is tussen subject en object.

Bewust en met aandacht leven in het hier en nu – waakzaam zijn dus – draagt eraan bij dat de ziel wakker kan worden. Een andere klassieke en beproefde manier om de ziel te laten ontwaken en werkzaam te laten worden is om heilige teksten tot je te laten spreken en deze te overdenken.

Bij het interpreteren van heilige teksten kunnen gemakkelijk vergissingen worden gemaakt. Dat komt vooral omdat meestal verschillende soorten taal door elkaar worden gebruikt. Zo wordt
er wel onderscheid gemaakt tussen:

  1. beschrijvende taal, de zinnen geven letterlijk weer wat er wordt bedoeld, deze taal is meestal het gemakkelijkst te begrijpen;
  2. gesluierde taal, vaktaal (jargon) die ontwikkeld is om onderwerpen die niet zo concreet zijn te kunnen benoemen, en soms ook om diepe waarheden voor niet-begrijpenden te verbergen;
  3. mysterietaal, teksten of tekstgedeelten die vanuit hemelse ervaringsgebieden worden ontvangen en voor het logische verstand meestal onbegrijpelijk zijn totdat ze worden bevat vanuit  inzichten en krachten van spirituele tradities.

Ook speelt een belangrijke rol dat heilige teksten tot stand gekomen zijn binnen een bepaalde context: bestemd voor bepaalde mensen in een bepaalde tijd in een bepaald gebied in een bepaalde cultuur.

Over de Koran wordt gezegd dat deze gegeven is door de engel Gabriël aan de profeet Mohammed, en dat dit boek vrijwel in één keer opgeschreven is. De evangeliën in de Bijbel zijn waarschijnlijk voor een belangrijk deel geïnspireerd op mondelinge overleveringen.

De Koran en de Bijbel kunnen we zien als goddelijke openbaringen waarin universele waarheden zijn neergelegd. Dit zijn niet de enige openbaringen van de goddelijke werkelijkheid. Er zijn veel meer heilige geschriften uit allerlei culturen van langer of korter geleden. Het zou onverstandig zijn om de waarheid uitsluitend te zoeken in heilige geschriften. Als je het goddelijke gezag zo uitsluitend buiten jezelf zou plaatsen, zou je jezelf binden aan vormen die nooit volledig waar kunnen zijn, en ga je voorbij aan je innerlijke weten en eventuele goddelijke openbaring in het nu.

Het heilige onthult zich in niet alleen heilige geschriften, maar ook in de natuur en in de mens. De klassieke rozenkruisers uit de 17e eeuw spraken in dit verband over respectievelijk het boek T (van theos=god of testamentum=verbond), het boek M (van mundi=wereld) en het boek H (van homo=mens). De mens is in staat om al die drie boeken te lezen, dat wil zeggen door te dringen tot diepere werkelijkheden, tot andere dimensies om zo zijn innerlijke opdracht te kunnen vervullen.

In het verleden is veel narigheid ontstaan doordat heilige teksten uit hun context werden gehaald, werden geobjectiveerd en letterlijk werden geïnterpreteerd. Nog steeds heeft de mensheid te kampen met grote problemen die voortvloeien uit fundamentalisme en fanatisme op pseudo-religieus gebied. Gelukkig leidt fundamentalisme, dat is het letterlijk nemen van heilige teksten, lang niet altijd direct tot maatschappelijke moeilijkheden, maar het kan er wel aan bijdragen dat de ziel wordt ingekapseld en zich daardoor moeilijker kan manifesteren en ontwikkelen.

Om vergissingen bij de interpretatie van heilige teksten te voorkomen is het zinvol om duidingen niet alleen te toetsen aan het eigen innerlijk, maar vooral ook aan een authentieke spirituele traditie of, nog beter, aan meerdere spirituele tradities. Want binnen die kringen werd en wordt gebruik gemaakt van beproefde werkwijzen, en zijn ervaringen en bevindingen uitgebreid met elkaar gedeeld en vaak ook op schrift gesteld.

In hoofdstuk 1 van Ashtavakra’s zang staat een vers dat gemakkelijk verkeerd kan worden begrepen: ‘Je bent volkomen onafhankelijk, niets hoeft er te gebeuren; alle wijsheid draag je in je, in niets kom je tekort. Je bindt je slechts door in de verzonkenheid te zoeken naar bevrijding.’

Hier wordt gesproken tot de ziel. Die heeft inderdaad alle wijsheid in zich en die komt niets tekort. Sommigen leiden uit de bovenstaande tekst af dat ze bevrijd zijn als ze zich van de ziel bewust zijn en mindful in het leven staan. Dat leidt wel tot een bepaalde verlichting maar niet tot de opstanding van de innerlijke mens waarover geschreven staat in heilige geschriften en die is toegelicht in de online modules Spirituele Pasen en Pinksteren.

De opstanding van de innerlijke mens is het resultaat van een herschepping die zich volkomen natuurlijk voltrekt, want herschepping als zodanig heeft niets met ruimte en tijd te maken. Toch vraagt het gaan van een spirituele weg een aanzienlijke hoeveelheid tijd en aandacht. Dat komt omdat het opheffen van belemmerende conditioneringen tijd kost. Als die barrières zijn verdwenen, vindt herschepping vanzelf plaats. Dit is vergelijkbaar met een blok hout dat op de bodem van een diep meer verborgen ligt onder een grote hoop keien. Het blok heeft de natuurlijke neiging om naar het wateroppervlak te stijgen vanwege de lagere dichtheid, maar kan dat pas als alle keien boven het houtblok zijn verwijderd.

Volgens meerdere authentieke tradities ontstaat er een innerlijke strijd als de ziel ontwaakt. En het vereist heel veel aandacht, energie, tijd en uithoudingsvermogen om die strijd te winnen ten gunste van de ziel. Binnen de islam wordt in dit verband gesproken over jihad. Dit begrip wordt nogal eens ten onrechte vertaald en begrepen als heilige oorlog met geweld. In werkelijkheid verwijst het woord jihad naar het streven en het worstelen om het goede te doen, om te leven in overeenstemming met de wil van Allah.

Mindful en heartful leven is slechts een begin op het spirituele pad. Op de gnostieke weg wordt er op basis van gewaarzijn, een ontvankelijkheid voor het heilige en door innerlijke verheffing, geleidelijk een persoonlijk, lichtend, tweevoudig zielekleed geweven: eerst het lichtende gewaad van de ziel – dat veelal wordt gesymboliseerd door het pentagram of de vijfpuntige ster – en daarna ook de gouden mantel van de geestziel.

Hoofdstuk 3 van het boekje Vermaning van de ziel, dat wordt toegeschreven aan de legendarische Egyptische wijze met de naam Hermes Trismegistus, lijkt in eerste instantie misschien klip en klaar. Voor de succesvolle ondernemer die alles heeft bereikt wat
hij of zij wilde en voor de loyale medewerker die jarenlang aan de ratrace van de prestatiemaatschappij heeft meegedaan en nu lijdt aan burnout, zijn de volgende eeuwenoude woorden misschien een feest van herkenning en een bron van bemoediging.

Hoe lang nog, o ziel, zullen onbevredigende verlangens naar de zintuiglijke wereld nog vat op u hebben, vluchtend van de ene sensatie naar de andere, van heet naar koud, van koud naar heet, van honger naar verzadiging, van verzadiging naar honger.  Zolang ge afhankelijk zijt van de stoffelijke dingen, is het niet te bevredigen verlangen ernaar uw lot. Eenmaal in uw bezit, is er de kwelling ze te verliezen. Als ze u ontnomen worden, is de kwelling voorbij, maar knaagt verdriet en spijt om het verlies. Leg daarom af, o ziel, wat deze pijn en verdriet veroorzaakt. Heb geen spijt dat ge zodoende verdriet, zorg, vrees en pijn ten gevolge van onbevredigende verlangens verlaat. Erger u niet langer dat ge, aldus bevredigd, vrij van angst en blij wordt.

Deze tekst is duidelijk bedoeld om mensen die de beperkingen hebben ervaren van een leven dat uitsluitend gericht is op de zintuiglijk waarneembare wereld te stuwen tot hoger leven, tot het leven van de ziel. Het risico bestaat dat die mensen de fascinatie voor de zintuiglijke wereld gaan verruilen voor een fascinatie voor de wereld van de ziel omdat ze zo snel mogelijk bevrijd willen worden uit het aardse leven, dat ze ervaren als een tranendal.

Dat is een zeer begrijpelijke maar ook zelfzuchtige gedachte die niet in overeenstemming is met de spirituele opdracht van de mens om een levende verbinding te zijn tussen hemel en aarde. Als je uitsluitend gericht bent op de aarde, leef je symbolisch gezien in duisternis en vorm je geen verbinding tussen hemel en aarde. Als je voornamelijk gefocust bent op de hemel – of op dat waarvan je denkt dat het de hemel is, maar het niet is – negeer je de aardse werkelijkheid en kun je ook geen brug zijn tussen aarde en hemel.

Klassieke heilige teksten zijn soms ongenuanceerd omdat ze bedoeld zijn om mensen te stuwen tot innerlijke vernieuwing, tot werkelijk zieleleven. Daarvoor is het nodig dat belemmerende conditioneringen, die in het verleden mogelijk waardevol waren maar nu niet meer functioneel zijn, worden opgebroken zodat er vernieuwingen plaatsvinden die zich uiteindelijk ook manifesteren in de cellen van het stoffelijke lichaam.

Ons verstand is in deze 21e eeuw aanzienlijk verder ontwikkeld dan het verstand van onze voorouders. De Nieuw-Zeelandse psycholoog James Flynn stelde vast dat de gemiddelde scores op intelligentietesten in de afgelopen honderd jaar steeds gestegen zijn. Hij schrijft dat met name toe aan het alsmaar complexer worden van de samenleving waardoor het belang van abstract denken geleidelijk groter is geworden.

Nu onze cognitieve vermogens aanzienlijk zijn toegenomen doen we er goed aan om heilige teksten te interpreteren met gevoel voor nuance en vanuit innerlijk begrip. Zo zou het bijvoor-
beeld dwaas zijn om de materiële werkelijkheid te beschouwen als een illusie, zoals dat wordt gesuggereerd in de teksten van Ashtavakra en Hermes. Wie vindt dat de materie niet reëel is, moet maar eens proberen om door een dichte deur te lopen.

De materie als zodanig is geen illusie – ook al verandert zij steeds van vorm – maar wij leven in illusie, als wij de zintuiglijk waarneembare wereld, en vormen in het algemeen, beschouwen als de enige werkelijkheid, en daar helemaal in opgaan, zoals de geketenden in de allegorie van de grot van Plato de bewegende schaduwen op de rotswand beschouwen als de enige realiteit.

Hermes Trismegistus is, zwak uitgedrukt, niet lovend over de mens die uitsluitend gericht is op het najagen van aardse genoegens. In Vermaning van de ziel zegt hij:

Hij die onbevredigde verlangens verkiest boven rust is een dwaas; een dwaas gaat op dwaalwegen en hij die dwaalwegen volgt, loopt zijn ondergang tegemoet.

Deze spreuk is weliswaar heel helder, maar er zitten wel wat angels in. Getuigt het van zielekwaliteit om een medemens die onbevredigde verlangens najaagt omdat hij niet anders kan uit te maken voor dwaas? Nee toch? De uitspraak is gemakkelijker te accepteren wanneer het hier iemand betreft die van binnenuit wéét, iemand in wie de ziel is ontwaakt en die alle mogelijkheden heeft om dwaalwegen te vermijden, maar ze toch doelbewust gaat.

Is rust echt te verkiezen boven het najagen van onbevredigde verlangens? Verlangens najagen levert in ieder geval nog ervaring op en rust leidt tot stagnatie: rust roest. Het heeft geen zin om je af te sluiten om valse rust te verkrijgen. Het aardse leven moet geleefd worden.

Dit betekent dat het onjuist is om rust hier te zien als een synoniem voor passiviteit; het gaat hier om harmonie. De zielemens is niet passief, hij is harmonisch omdat er evenwicht is tussen
activiteit en passiviteit, tussen inademen en uitademen. De rust die hier genoemd wordt heeft betrekking op de zijnstoestand die Ashtavakra ‘gewaarzijnsrust’ noemt en die er kan zijn in serene stilte, maar ook in grote drukte. Ashtavakra zegt: ‘Vereenzelvig niets met vorm, en vestig jouw gewaarzijnsrust. Je zult je innerlijk verheugen, blijvend vredig, van waan bevrijd.’

We hebben allemaal dwaalwegen gevolgd, en die hebben ervaringen opgeleverd die lang niet altijd prettig waren, maar ons wel hebben gevormd tot degene die we nu zijn: de persoon die zich nu verdiept in de mysteriën van de ziel. Dwaalwegen worden dus niet alleen gegaan door dwazen en leiden gelukkig niet allemaal naar de ondergang. Bovendien kunnen dwazen, als zij hun dwaasheid inzien, worden getransformeerd tot verlichte wijzen.

De tekst van Hermes Trismegistus spreekt direct tot de ziel en maakt duidelijk onderscheid tussen twee levensvelden. Aan de ziel wordt gevraagd een keuze te maken om zo innerlijk vrij te komen van de wereld waarin alles zich volgens onze ervaring beweegt tussen polariteiten. Als mens hebben we tegenstellingen nodig om bewust te worden, want we kunnen ons alleen bewust zijn van verschillen, van onderscheid. En als we het zwaard van onderscheidingsvermogen kunnen hanteren – dat is het geschenk dat we ontvangen na talloze doorleefde ervaringen, de diamant die ijzer klieven kan – spreekt de innerlijke meester tot ons:

De stoffelijke wereld beneden, o ziel, is het verblijf van onbevredigd verlangen, van vrees, ontwaarding en droefenis. Boven is de wereld van de geest, van rust, ontoegankelijk voor angst, getuigende van hoge waardigheid en blijdschap. Beide werelden hebt ge gezien, in beide werelden hebt ge geleefd. Maak nu een keuze in overeenstemming met uw ervaring. In beide kunt ge wonen, door geen van beide zult ge worden uitgeworpen of verwaarloosd. Maar het is voor een mens onmogelijk tegelijkertijd gekweld te worden door onbevredigende verlangens én in rust te zijn, verheven te zijn, én ontaard, verheugd te zijn én verdrietig. In de mens kan de liefde voor deze wereld en de liefde voor een andere wereld niet verenigd worden. Dat is onmogelijk.

Ook hier is innerlijk begrip essentieel. Er staat dat de liefde voor deze wereld en de liefde voor de wereld van de geest niet verenigd kunnen worden. Is dat niet in strijd met de opdracht om alles en iedereen lief te hebben in bovenpersoonlijke zin? En is dit wel in overeenstemming met de roeping van de innerlijke mens om een levende verbinding te zijn tussen deze wereld en de wereld van de geest? Werkelijke liefde sluit toch niets en niemand uit?

Met de uitdrukking ‘liefde voor deze wereld’ wordt dus blijkbaar ‘fascinatie voor deze wereld’ en ‘gehechtheid aan deze wereld’ bedoeld. Die fascinatie en die gehechtheid moeten verdwijnen zodat de mens kan wonen in ‘de wereld boven’ en tegelijkertijd vol kennis, liefde en daadkracht kan werken in ‘de wereld beneden’. Die mens is dan een levende verbinding. Die mens is als een boom die stevig geworteld is in de aarde en tegelijkertijd zijn kroon uitstrekt tot in de hemel.

De mens kan een levende verbinding zijn tussen de zintuiglijke wereld en de goddelijke wereld als hij in symbolische zin het water van de steeds veranderende vormwerelden is overgestoken. Het volgende tekstgedeelte van Hermes kan ons inzicht en hoop schenken en ons inspireren om innerlijk te ontstijgen aan dualiteiten en te komen tot gewaarzijnsrust vanuit de non-dualiteit of eenheid.

Zolang een boot op het water drijft, is hij niet stil of in rust. Als hij op een bepaald moment stil is, is het slechts bij toeval. Even later begint het water echter wederom alles op het oppervlak heen en weer te schudden.  

De boot komt slechts dan tot rust als hij uit het water aan het land getrokken wordt. Dat is de plaats waar hij vandaan komt en die in dichtheid en gewicht gelijk is aan de boot. Dan en niet eerder is hij waarlijk tot rust gekomen. Evenzo kan de ziel, zolang zij nog verbonden is met de deiningen van de stoffelijke wereld, niet stil zijn of maar even tot rust komen. Maar als zij terugkeert tot haar bron en wortel, dan is zij stil en in rust. Dan is zij vrij van ellende, vernedering en dwaling in het land van het vreemdelingschap.

DE BOVENSTAANDE BESCHOUWING KOMT UIT HET BOEK

‘MYSTERIËN EN SYMBOLEN VAN DE ZIEL – EEN DOOR DE GEEST BEZIELDE MENS WORDEN’

BESTEL MYSTERIËN EN SYMBOLEN VAN DE ZIEL