Geschiedenis als verhaal van het verleden heeft soms een onverwachte actualiteit. Toen ik jaren geleden de studie van Mani en zijn religie begon, was dit louter uit historische interesse: de bronnen van Augustinus’ dualistische leer van de twee steden moesten worden opgespoord en onderzoek van manichese teksten was voor mij van hetzelfde belang als het lezen van Plato, Plotinus of een vroeg christelijk geschrift. Wanneer een dualistisch concept werd aangereikt, waren deze geschriften van importantie. Zo niet, dan blijven zij buiten beschouwing.
Al spoedig evenwel veranderde mijn houding ten opzichte van de teksten van Mani en de manicheërs. Steeds meer ging ik inzien dat zij in de ontwikkeling van de geestesgeschiedenis een veel belangrijker rol hebben gespeeld dan algemeen was aangenomen. Het werd mij in toenemende mate duidelijk dat zonder kennis van de gnostiek in het algemeen noch de westerse, noch de oosterse cultuurtraditie begrepen kunnen worden. En juist het manicheïsme groeide als enige gnostische beweging uit tot een wereldkerk en zelfs een aparte wereldreligie!
Het is vanuit deze gerijpte belangstelling dat het huidige boek is geboren. Geen document is beter geschikt om de betekenis van Mani en zijn gnosis aan te tonen dan de Keulse Mani-Codex. In zekere zin kan men dit document beschouwen als de magna charta van een wereldreligie. En zelfs als méér: tijdens de bestudering van deze Codex, die in de uitdijende ‘aantekeneningen’ haar weerslag heeft gevonden, bleek in toenemende mate hoezeer de religie van Mani verbonden is met het jodendom en christendom en speciaal licht werp op de na hem komende islam. Niet in het minst in die laatste en onverwachte dimense straalt – ook voor de Nederlandse samenleving – een opmerkelijke actualiteit.
Zoals elk boek heeft ook dit zijn bijzondere geschiedenis. Het is een coproductie waarvoor door Gilles Quispel, eminent en bekend specialist op het terrein van de gnostiek, in zekere zin de basis werd gelegd. Hij maakte een eerste ontwerp van de vertaling van de Griekse tekst en begon met de annotaties. Dit werk werd in de jaren daarna voltooid tot het boek in zijn huidige tekstuele vorm.
Eendrachtig kwamen wij in toenemende mate tot het inzicht, dat Mani en zijn religie speciaal te duiden zijn op de grondslag van het oorspronkelijke en oeroude joodse christendom, waarin menig gnostisch element een centrale plaats innam. In een – ook qua stijl als zodanig herkenbare – eigen nabeschouwing’ worden door Quispel zijn nieuwste inzichten verwoord.
Dit boek zou zijn uiteindelijke gestalte niet verkregen hebben zonder de genereuze inzet van de stichter van de Bibliotheca Philosophica Hermetica, de heer Joost Ritman, zonder de bijzondere en enthousiaste medewerking van haar huidige directeur mevrouw Esther Ritman, en evenmin zonder de buitengewone zorgvuldigheid van haar conservator mevrouw dr. Cis van Heertum en haar onderzoeker dr. Theodor Harmsen. Ook haar vroegere directeur prof.dr. Frans Jansen, oud-hoogleraar Geschiedenis van Boek en Bibliotheek aan de Universiteit van Amsterdam, dank ik voor zijn deskundige begeleiding.
INHOUD
Ten geleide
Woord vooraf
Chronologische tabel
Inleiding
DEEL I: Mani en het manicheïsme
- De ontdekking van het manicheïsme
- Mani’s levensgang en het ontstaan van zijn kerk
- Mani’s kerk en haar canon van heilige geschriften
- De manichese mythe
- De manichese ethiek en eredienst
- De plaats van het manicheïsme in de godsdienstgeschiedenis
- De gnostische bronnen van Mani: een nabeschouwing
DEEL II: De Keulse Mani-Codex
- De ontdekking van de Keulse Mani-Codex
- De titel van de Keulse Mani-Codex
- De opbouw en literaire structuur van de Keulse Mani-Codex
DEEL III: Literatuur
Tekstuitgaven en vertalingen van de Keulse Mani-Codex
Literatuur over het manicheïsme
De Keulse Mani-Codex: Vertaling & toelichting
Index
Lijst van afbeeldingen
Dit zou verplichte lectuur moeten zijn in scholen, universiteiten, mysteriescholen…en zelfs voor moeders aan de haard !